Ontmasker de asfaltmaffia

In het Zuid-Franse departement Tarn verzet een collectief van bewoners en activisten zich hardnekkig tegen de plannen voor een snelweg tussen Toulouse en Castres. “De werkzaamheden zijn illegaal, daarom werken ze nu uit alle macht door.”

De werkzaamheden aan de nieuwe péage, de Franse tolweg, zijn al in volle gang. “Maar het verzet houdt stand”, zegt Bernard Boussard van het collectief La Voie est Libre (LVEL) dat de protesten tegen de snelweg coördineert. Ondanks de grote politiemacht die geregeld wordt ingezet, houden activisten nog steeds drie terreinen bezet op het traject van de toekomstige A-69. Dit zijn de zogenoemde Zones à Défendre (ZAD) die worden verdedigd door bomenklimmers en zadistes. Deze vorm van actievoeren is in Frankrijk intussen een begrip geworden. Actievoerders slaan hun kampement op strategische plekken op en houden stukken land bezet om de werkzaamheden op vreedzame wijze te saboteren.

Intussen is op de website van Atosca, de exploitant van de toekomstige tolweg, van dag tot dag te zien hoe de werkzaamheden vorderen. Een meerderheid van de lokale autoriteiten is groot voorstander van de nieuwe péage, als je de departementale Vereniging van Burgemeesters mag geloven. Zo ook senator voor het departement Tarn, Philippe Folliot. Hij is een belangrijk pleitbezorger van de A-69 in Parijs en noemt het “de snelweg waar de hele streek al jaren op wacht”. Ontsluiting is hierbij het veelgehoorde sleutelwoord. Désenclavement in het Frans, wat voor velen gelijkstaat aan economische ontwikkeling.

Een nieuwe generatie snelweg

De 54 kilometer lange snelweg moet het zuiden van Tarn verbinden met de florerende hoofdstad Toulouse. Het gebied rond Castres en Mazamet zou een van de laatste stedelijke regio’s zijn die nog niet door een péage wordt bediend. “Een nieuwe generatie snelweg beantwoordt aan al deze verwachtingen”, lees je op de website van Atosca. “Een snelweg met een kleine ecologische voetafdruk”, aldus Atosca-directeur Martial Gerlinger. Maar daar is volgens Bernard Boussard, een van de woordvoerders van LVEL, wel het nodige op af te dingen. Dat bleek ook uit de milieueffectrapportage.

Na jarenlange onzekerheid en felle discussies tussen voor- en tegenstanders, werd in 2018 de inspraakprocedure afgerond. Daarmee werd het project van staatswege goedgekeurd en het definitieve tracé van de A-69 in kaart gebracht. Lokale overheden konden beginnen met de onteigeningen van boerenbedrijven en grondaankopen op het traject. Pas jaren later, in 2022, werd de concessie voor de exploitatie van de péage verleend aan Atosca. De geschatte investering: 450 miljoen euro. In maart 2023 werd ­uiteindelijk ook de milieueffectrapportage goedgekeurd, waarbij de Franse staat gebruikmaakte van een uitzonderingsclausule op grond van “noodzakelijk en zwaarwegend algemeen belang”. Dit ondanks negatieve adviezen van instanties als de Franse Nationale raad voor natuurbescherming, de Autoriteit leefomgeving en het Nationale comité voor biodiversiteit.

Alternatief plan

De verwachte tijdwinst tussen Toulouse en Castres is amper 15 minuten, schreef Amis de la Terre (Friends of the Earth France, een zusterorganisatie van Milieudefensie) in een open brief. Maar het meest gehoorde bezwaar van de lokale bevolking is dat de péage 17 euro gaat kosten, voor een retourtje op een traject van 54 kilometer. Tegenover die geringe tijdswinst staat dat dezelfde afstand over de gratis route nationale RN-126 een half uur langer gaat duren, zo legt een ­bewoner uit, omdat de bestaande rondwegen om de dorpen bij de nieuwe tolweg worden getrokken. LVEL verwacht dat veel lokaal verkeer de dure tolweg zal vermijden en van de RN-126 gebruik zal blijven maken. Veel vrachtverkeer zal dan, net als vroeger, weer door de dorpen gaan rijden. En dat terwijl de omleidingen – veelal vierbaans en met overheidsgeld betaald – juist bedoeld waren om de verkeersoverlast te verminderen.

LVEL heeft samen met planologen en landschapsarchitecten een alternatief plan uitgewerkt voor de verbetering van de route nationale. In dit plan – minder ingrijpend en goedkoper – wordt bijvoorbeeld intensiever gebruikgemaakt van het ov, zoals de spoorlijn tussen Toulouse en Castres. Het is onderdeel van een landschapsplan, met veel aandacht voor duurzame ontwikkeling: ecologische landbouw, werkgelegenheid en natuurherstel. In de zomer behoort de streek rond Toulouse tot de heetste en droogste gebieden van Frankrijk.

Harde confrontatie

“Het meest recente actiekamp op het traject van de A-69 is de Zone à Défendre van Le Verger”, zegt Bernard Boussard. “De andere bezette terreinen zijn al verschillende keren ontruimd, maar steeds opnieuw weer ingenomen door de actievoerders.” De ontruimingen gaan gepaard met een enorme politieovermacht en vaak met veel geweld. Zoals afgelopen oktober gedurende de grote demonstratie bij La Crémade in het dorp Saix. En opnieuw dit voorjaar bij het nabijgelegen Crem’arbre, een ontruiming die in de Franse media veel aandacht kreeg. Ook omdat buitenlandse actievoerders van Extinction Rebellion, waaronder Greta Thunberg, naar Zuid-Frankrijk waren gekomen om deel te nemen aan de demonstratie.

“We zetten de strijd op alle fronten door”

Boussard vertelt wat er op die regenachtige dag in februari gebeurde. “We hadden verschillende acties gepland. Waaronder een onder de titel: Ontmasker de asfaltmaffia. Hiervoor hadden we levensgrote poppen gemaakt met de beeltenissen van politici en voorstanders van de snelweg. Maar na de ludiek bedoelde persconferentie liep het die middag volledig uit de hand. De oproerpolitie kwam met grote overmacht het privéterrein op, dat een boer voor ons beschikbaar had gesteld. Het ging er meteen hard aan toe. Ze wilden voorkomen dat wij de bomenklimmers in het bos verderop van water en voedsel zouden voorzien. Die waren daar al dagenlang omsingeld door een politiecordon en volledig van de buitenwereld afgesloten. Net als in oktober kwam het tot een harde confrontatie. Het leek wel oorlog met alle traangas en modder om ons heen. Pas ’s avonds keerde rust op het terrein weer terug.”

Breed gedragen verzet

Maar de strijd is niet voorbehouden aan de activisten van het collectief. Bewoners voeren al jaren op vele verschillende manieren actie tegen de A-69. Dit voorjaar organiseerden ouderen en leerkrachten op een schooltje in Vendine een stakingsdag tegen de komst van de asfaltfabriek van Atosca. Volgens het collectief Sans Bitume (Zonder Asfalt) zullen deze tijdelijke fabrieken veel luchtvervuiling veroorzaken, maar een woordvoerder van Atosca zegt dat het bedrijf er alles aan doet om de milieuschade te beperken. “De impact zou veel groter zijn als we het asfalt van verder weg moeten halen.”

En er zijn nog veel meer acties. De hongerstaking in de zomer van 2023 bijvoorbeeld, waar Bernard Boussard ook aan meedeed. Of de fietstocht langs het tracé dit voorjaar, afgesloten met een drukbezochte manifestatie in Toulouse. De brief aan president Macron, ondertekend door zo’n tweeduizend wetenschappers. Gevolgd door de steunbetuiging aan de actievoerders in het dagblad Libération, als reactie op de gewelddadige ontruiming in oktober vorig jaar. “Dat is het mooie van de strijd,” zegt Boussard, “dat zo veel verschillende mensen zich verenigen. Er vormt zich een landelijk front tegen dit soort absurde bouwprojecten, die niet alleen ondemocratisch en schadelijk zijn, maar ook volkomen overbodig. Met dit soort investeringen bedient Macron vooral de grote bouwbedrijven, betonboeren en oliemaatschappijen. Wij zijn blij dat landelijke organisaties en actiegroepen zoals Amis de la Terre, Extinction Rebellion en Les Soulèvements de la Terre zich hebben aangesloten.”

Onderzoek naar belangenverstrengeling

“We zetten de strijd op alle fronten door,” vervolgt Boussard, “hier in het veld en tegelijkertijd in Parijs.” Daar moet een parlementaire enquête deze zomer uitwijzen of de concessie aan Atosca wel verantwoord en transparant is geweest. Of deze niet indruist tegen de Franse klimaatdoelstellingen en of er geen sprake is geweest van belangenverstrengeling. Betrokken ambtenaren en politici moeten in openbare hoorzittingen voor de commissie verschijnen. “Beetje bij beetje komen de feiten boven tafel”, aldus een hoopvol gestemde Boussard.

”Deze zomer wordt wel het derde jaar van de opstand genoemd”

De belangrijkste promotor van de snelweg was vanaf het eerste uur de inmiddels overleden Pierre Fabre, oud-directeur van het gelijknamige farmaceutische bedrijf. Dat weet bijna iedereen in de streek. Maar niet eerder is de betrokkenheid van de multinational zo duidelijk uitgesproken als toen directeur Éric Ducournau dit voorjaar aan de pers verklaarde dat Pierre Fabre, samen met enkele andere grote bedrijven en de lokale Kamer van Koophandel van Castres/Mazamet, aandelen heeft gekocht in Atosca. Ducournau: “Wij willen graag onze steun betuigen aan dit project, zodat de regio zich in de komende decennia verder kan ontwikkelen.” De farmagroep Pierre Fabre is een economische grootmacht in de Tarn en de grootste werkgever. Samen met andere bedrijven is het verenigd in het platform Via-81, dat speciaal is opgericht om het project te promoten.

Terwijl de streek op de schop gaat en de juridische strijd volop gaande is, staan gedurende de hele zomer acties gepland. Begin juni organiseerde Soulèvement de la Terre een grote landelijke betoging. En in augustus komt de parlementaire enquêtecommissie met het rapport, dat moet uitwijzen of de staat rechtmatig heeft gehandeld bij de gunning van de A-69 aan Atosca. “Deze zomer wordt ook wel het derde jaar van de opstand genoemd”, zegt Christophe Pouyanne, burgemeester van het dorpje Appelle dat langs de toekomstige snelweg ligt. Hij is met enkele lokale bestuurders uitgesproken tegenstander van het project. Pouyanne: “Dit vredige stukje Frans Luilekkerland heeft in een paar jaar tijd het kookpunt bereikt.”