Naomi Klein: tijd voor een nieuwe klimaatbeweging

We hebben haast, stelt Noami Klein in haar nieuwe boek No Time. De komende twintig jaar bepalen we of de klimaatverandering binnen de perken blijft waardoor generaties na ons ook nog een aangenaam leven kunnen leiden. Daarvoor moeten we afscheid nemen van het fossiele kapitalisme.

Vorige maand trokken wereldwijd honderdduizenden mensen door de straten van steden om te demonstreren voor een aanpak van het klimaatprobleem. Na jarenlange desinteresse lijkt het klimaat weer terug op de politieke agenda. Opmerkelijk aan deze ‘marsen’ is dat het de demonstranten niet te doen was om het klimaat alleen. In veel steden liepen milieu-activisten zij aan zij met leden van vakbonden, boerenorganisaties, antiracisme-organisaties, vluchtelingengroepen en inheemse volkeren.

Dat lijkt vreemd, maar is het niet, zo laat de Canadese journaliste en activiste Naomi Klein zien in haar nieuwe boek This Changes Everything. Capitalism vs the Climate, dat in ons land vreemd genoeg de titel No Time. Verander nu, voor het klimaat alles verandert heeft gekregen. De zaken waartegen zij te hoop liepen, hebben namelijk alles met elkaar te maken. Ze worden, aldus Klein, allemaal veroorzaakt door het op fossiele brandstoffen gestookte, op winst beluste kapitalisme. Om zowel het klimaat te redden als armoede, uitbuiting en ongelijkheid tegen te gaan moeten we het economische systeem grondig veranderen. Zo snel als mogelijk, want veel tijd hebben we niet meer.

Sociale antenne

Normaal gesproken wordt zo’n radicaal verhaal in reguliere media schamper weggezet, maar niet als Naomi Klein dit verkondigt. Dan staat men in de rij – van The New York Times tot Vogue – om haar voor de camera of taperecorder te krijgen. Klein is mediageniek en kan rap en scherp formuleren. Bovendien heeft ze een uitstekende voelhoorn voor op handen zijnde sociale protestgolven. Zo beschreef ze in No Logo de opkomst van de wereldwijde andersglobaliseringsbeweging en nam ze met The Shock Doctrine een voorschot op de pleinbezettingen van de indignados, Occupy en zelfs die van de Arabische Lente.

Zou Kleins antenne nog steeds werken? Staan we aan de vooravond van een nieuwe, antikapitalistische klimaatbeweging? Volgens Klein biedt de klimaatcrisis in ieder geval de kans de shocktherapie nu eens toe te passen op the powers that be en niet op de minder bedeelden van deze Aarde. Daarvoor moeten we een aantal zaken met elkaar verbinden en ons perspectief grondig herzien.

Val van de Muur

Aanvankelijk zag het er namelijk helemaal niet zo slecht uit voor de klimaatbeweging. Nadat op de conferentie van Rio in 1992 het eerste VN-klimaatverdrag werd ondertekend – het document dat de basis vormde voor de latere klimaatonderhandelingen – waren veel mensen binnen de milieubeweging zelfs hoopvol gestemd. Nu, 25 jaar, later is van dit optimisme weinig meer over. Wat ging er mis?

Deels hadden we de pech dat kort daarvoor de Muur was gevallen. De neoliberale revolutie die volgde heeft er toe geleid dat de gehele wereld zich bekeerde tot het kapitalisme. De markt was heilig en alles wat deze in de weg stond werd via handelsverdragen, of als dat niet werkte, met geweld uit de weg geruimd. Klimaatmaatregelen waren slechts acceptabel als ze de vrije markt geen haarbreed in de weg legden.

Helaas heeft dit neoliberalisme zich volgens Klein ook in onze hoofden en onze organisaties genesteld en zo het denken over klimaatpolitiek gekaapt. Daardoor denkt ook een groot deel van de vooral Amerikaanse milieubeweging inmiddels dat de vrije markt en het winstmotief kunnen worden gebruikt om de klimaatproblemen aan te pakken. Dit nu is een illusie gebleken, zo laat Klein overtuigend zien.

Klimaatdwalingen

Veel winstgevende ‘oplossingen’ die naar voren geschoven worden door denktanks (en hun zakelijke financiers) verergeren het probleem alleen maar. Klein wijst onder andere op het door klimaatheld Al Gore bedachte emissiehandelssysteem dat het vervuilers mogelijk maakt méér schadelijke broeikasgassen te produceren om er vervolgens voor betaald te krijgen om ze te verminderen. Emissiehandel hielp bedrijven miljarden te verdienen en zo rechtstreeks te profiteren van de degradatie van de planeet. Tot minder CO2-uitstoot heeft het niet geleid.

Een andere dwaling is te denken dat we middels geo-engeneering – bijvoorbeeld door woestijnen te bedekken met reflecterend materiaal om zonlicht terug naar de ruimte te sturen – de klimaatcrisis kunnen afwenden. In plaats van het herstellen van de balans in het milieu, zullen deze technologieën de balans alleen maar verder verstoren en nieuwe problemen veroorzaken.

Ook kunnen we niet vertrouwen op ‘goed bedoelde’ financiering door bedrijven. Wanneer het kapitalisme zelf een van de belangrijkste oorzaken van klimaatverandering is, betoogt Klein, heeft het geen zin om van bedrijven en miljardairs te verwachten dat ze planet voor profit laten gaan. Virgin-baas Richard Branson bijvoorbeeld beloofde maar liefst 3 miljard dollar te steken in het ontwikkelen van een technologie die CO2 uit de atmosfeer zou halen. Deze benodigde miljarden moest hij dan wel eerst verdienen en dat deed hij door de omvang van zijn luchtvaartmaatschappij te vertienvoudigen. Nettoresultaat is een enorme toename van de CO2-uitstoot. De technologie is er nooit gekomen, de beloofde 3 miljard evenmin.

Bovendien, zo constateert Klein, als milieu-organisaties afhankelijk worden van financiering van bedrijven, beginnen ze vaak de bedrijfsagenda naar voren te schuiven. Organisaties als Nature Conservancy en Environmental Defense Fund die miljoenen dollars hebben aangenomen van pro-fracking bedrijven zoals Shell, Chevron en JP Morgan, zetten nu aardgas in de kijker als een schoner alternatief voor olie en kolen en voorzagen zo de desastreuze schaliegasrevolutie in de VS van een groen tintje.

Blockadia

Volgens Klein is het essentieel dat de milieubeweging breekt met deze dwalingen en niet langer de illusie biedt dat we onze levenswijze niet ingrijpend hoeven te veranderen. Ze moet weg van de onderhandelingstafel, van de politiek van achterkamertjes en achterklap. In plaats van massaal aanwezig te zijn bij klimaatconferenties moet ze zichtbaar zijn in de straten en buurten van steden, in de bergen, de akkers en de bossen.

Want terwijl de klimaatbeweging haar wonden likt, is er een geheel andere beweging zichtbaar geworden die wel een hoopgevend perspectief biedt. Klein noemt deze beweging, in navolging van occupy: ‘blockupy’ of Blockadia. Zij heeft als voornaamste doel te voorkomen dat er nog meer fossiele brandstoffen en andere delfstoffen uit de Aarde worden gehaald.

De mensen en groepen die hier actief zijn delen volgens Klein het besef dat onze leefomgeving al genoeg is verpest. Dat ze van de exploitatie van die natuurlijke rijkdommen – in tegenstelling tot wat er vaak wordt beloofd – geen cent terugzien, maar wel worden geconfronteerd met vervuild drinkwater en een ziekmakende natuur. Het voorkomen van de winning van brand- en delfstoffen gaat hier hand in hand met de strijd voor een bescherming van en zelfbeschikkingsrecht over de eigen leefomgeving. Het zijn ook deze groepen die experimenteren met het ontwikkelen of herontdekken van andere, circulaire en coöperatieve manieren van samenleven, energieopwekking en landbouw.

Schaliegas

Met een groot aantal van deze groepen en organisaties hebben jullie de afgelopen jaren op donwtoearthmagazine.nl al kennis kunnen maken. Zoals de indianen van de Beaver Lake Cree Nation die in Alberta de ontginning van de teerzanden bevechten. De bewoners van Rosia Montana in Roemenië die zich keren tegen een nieuwe goudmijn. De talloze bewonersgroepen en organisatie die zich verzetten tegen schaliegaswinning in hun leefomgeving – van Boxtel en de Noordoostpolder tot in de Oekraïne, Argentinië en Zuid-Afrika.

Of het grootschalige verzet tegen de aanleg van de oliepijpleiding Keystone XL in de VS, maar ook de Arctic 30 van Greenpeace die nieuwe olieboringen op de Noordpool willen voorkomen. En de inmiddels ook naar ons land overgewaaide desinvesteringsbeweging die grote vermogensbeheerders onder druk zet om hun geld uit de fossiele industrie terug te trekken en in plaats daarvan te beleggen in hernieuwbare energie of andere initiatieven van de circulaire economie. Want dat geld hebben we hard nodig om de energietransitie te versnellen.

Ander perspectief

Het wordt volgens Klein tijd dat we deze verschillende gevechten met elkaar gaan verbinden zodat er nieuwe politieke coalities ontstaan. Zoals die in ons land rond schaliegas. Deze strijd wordt gevoerd door lokale bewonersgroepen die geen boorputten willen in hun achtertuin, waterbedrijven die zich – terecht – zorgen maken over de gevolgen voor het drinkwater, boeren die zich zorgen maken over hun grond en lokale gemeenten die onder druk van hun bevolking verklaren dat er binnen hun grenzen niet naar schaliegas geboord mag worden.

Echt groot kan deze beweging volgens Klein worden als ze telkens het verband legt tussen ogenschijnlijk ‘ongelijksoortige’ gevechten. “We moeten erop wijzen dat de logica van mensen die zeggen dat je eerder op pensioenen, voedselbonnen en gezondheidszorg moet korten dan de belastingen voor de rijken verhogen, dezelfde logica is die liever het fundament van de aarde opblaast om het laatste wolkje gas en de laatste druppels olie te bemachtigen dan de overstap naar hernieuwbare energie maakt”, aldus Klein.

Dat vorige maand tijdens de klimaatmarsen in veel steden milieu-activisten zij aan zij liepen met vakbonden, boerenorganisaties, antiracisme organisaties, vluchtelingengroepen en organisaties van volken laat zien dat veel mensen dit verband al hebben gelegd.

 

No Time. Verander nu, voor het klimaat alles verandert is verschenen bij uitgeverij de Geus.

Lees ook: De vijf klimaatlessen van Naomi Klein

De artikelen over het verzet tegen de winning van fossiele brandstoffen en andere delfstoffen zijn online terug te lezen in de dossiers Schaliegas en Mijnbouw.