In Tihange, België, staan drie ernstig verouderde kerncentrales, net over de grens bij Limburg. Burgemeesters, activisten en talloze bezorgde burgers maken daarom een menselijke ketting van wel 90 kilometer tegen kernenergie.
‟Als die kerncentrale smelt en wij moeten vluchten, zit de A2 al verstopt met mensen uit Luik die voor de wolk uit rijden. Ritsen kan niet meer, dan wint de grootste auto. Of degene met een geweer,” zegt Rob Hoenen. ‟Ik heb een zoontje van 14 maanden, hoe zal zijn wereld eruit zien?”, vraagt Myrthe van Aken zich af. ‟Vijftien kilometer oostelijk ligt Duitsland, dat kernenergie heeft afgezworen,” zegt Dieudonné Akkermans. ‟Vijftien kilometer zuidelijk verlengt België de houdbaarheidsdatum van kerncentrales omdat het economisch beter uitkomt. Daartussen zit ons smalle stukje Zuid-Limburg, waar we investeren in natuur en kwaliteit van leven. Wil je dan die risico’s accepteren of geef je een signaal af?”
Stemmen uit Zuid-Limburg, van mensen die gehoord willen worden. Zij wonen vlakbij het Belgische plaatsje Tihange, waar drie zwaar verouderde kerncentrales draaien – als die centrales tenminste niet stilliggen vanwege incidenten of onderhoud. Op 25 juni willen ze met 60 duizend andere verontruste burgers een 90 kilometer lange mensenketting vormen van Aken, via Maastricht en Luik, naar Tihange: een ‘kettingreactie’.
Incidenten
Tihange is een deelgemeente van Hoei, een stadje aan de Maas in België, 50 kilometer van Maastricht. De kerncentrales zijn van energiebedrijf Engie Electrabel. De oudste dateert van 1975, de jongste van 1985. Dat maakt ze potentieel gevaarlijk, want na 25 jaar gaan reactoren slijten. In de ‘noodplanningszone’ met een straal van 20 kilometer rond de centrales wonen bovendien bijna 500.000 mensen. Het gebied waarin mensen jodiumtabletten ontvangen om de schade van een stralingsincident te beperken, heeft binnenkort een straal van 100 kilometer. Dat gaat om miljoenen mensen.
Tihange kent een reeks incidenten. Uitval van koelwaterpompen leidde tot noodstops; eind 2015 stookte een brand in reactor 1 de onrust op. Maar vooral de duizenden scheurtjes in reactor 2, die in 2012 tijdens een inspectie aan het licht kwamen, baren zorgen. Hetzelfde gebeurde eerder al in reactor 3 van de kerncentrale in Doel, bij Antwerpen.
Tihange wordt een jaar later heropgestart, maar in het voorjaar van 2014 weer stilgelegd als onderzoekers meer – en grotere – scheurtjes vinden. Electrabel dringt bij toezichthouder FANC (Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle) aan op heropening en krijgt die in december 2015. De reactoren liggen vervolgens weer stil, voor onderhoud, maar ook als de centrale daarna weer gaat draaien, zijn de omwonenden er niet gerust op. Een Oostenrijkse deskundige onderzoekt Tihange en Doel. Conclusie: “Het kan niet worden uitgesloten dat de scheuren, terwijl de centrale draait, groter worden. Dat is een te groot risico, de centrales mogen niet heropgestart worden.” Daarop eisen Noordrijn-Westfalen en het Luxemburgse parlement onmiddellijke sluiting van Tihange 2 en Doel 3.
Menselijke ketting
Rob Hoenen (55) woont in Eijsden, onder Maastricht. Hij is de spin in het web van het Zuid-Limburgse protest. Zeven jaar geleden zette hij, toen nog actief in de lokale politiek voor GroenLinks, met een Maastrichtse collega Tihange op de kaart.
‟Tot nu toe haalden acties niets uit. Vorige zomer kwam iemand van een Duitse antikernenergiebeweging met het idee van de mensenketting. Het leek ons onhaalbaar, maar hij zei: ‛Als het mislukt hebben we even negatieve media-aandacht, als het lukt kunnen ze niet meer om ons heen.’ Dat gaf de doorslag. Het wordt iets groots, maar ook een evenement waar je met je oma heen kunt, met kinderen, in een rolstoel, iets internationaals. Duitse en Nederlandse voetbalclubs hand in hand. Iemand voorspelde minstens één internationaal huwelijk.”
Sinds begin mei loopt het hard. Mensen melden zich individueel aan, als straat, sportclub of carnavalsvereniging. De FNV doet mee, bedrijven bieden zich aan als sponsor. De provincie Limburg is aan boord. Tachtig gemeentes hebben juridische procedures aangespannen, in vijf Limburgse gemeentes zijn organisatiegroepen opgericht. Burgemeesters, politici en bekende Nederlanders zijn ambassadeur. En Pinkpop-organisator Jan Smeets gaat in zijn festivalopening mensen oproepen tot deelname omdat er nooit meer Pinkpop zal zijn als Tihange ontploft.
Signaal
Dieudonné Akkermans, CDA-politicus en burgemeester van Eijsden-Margraten, roept namens de gemeenteraad zijn burgers op tot deelname. Hij hoopt dat de Europese en Nederlandse overheid het signaal horen: ‟Energie is een Europees vraagstuk, dat zou je samen moeten oplossen. En we praten nu over België, maar zouden ons ten principale ook moeten uitspreken over Borssele. Ik vraag de Nederlandse overheid of we niet verantwoord afscheid kunnen nemen van deze energievorm en duurzame energie hoger op de agenda zetten. Door privatisering spelen financiële belangen een sterke rol; men moet zich afvragen of energie niet een collectief goed is.”
Is het niet ongebruikelijk dat een lagere overheid de Rijksoverheid aanspreekt? ‟Wij mogen ons een mening vormen, en dat doen we ook. Dit leeft diep onder de mensen en het is partijoverstijgend.” Zelf kan Akkermans waarschijnlijk niet meedoen. ‟Ambtshalve heb ik een rol in de katholieke Sacramentsprocessie die terzelfdertijd plaatsvindt, die is hier ook belangrijk. Maar we zijn aan het passen en meten. Als het lukt even uit die processie te treden en de menselijke ketting aan te vullen, zal ik het doen, want ik ben solidair met deze actie. Ik hoop dat we kleur kunnen geven aan de Euregionale stem.”
Bang
Wie er zeker zal staan is Myrthe van Aken (26), woonbegeleider in de gehandicaptenzorg en kersverse actievoerder. ‟Toen mijn moeder de familie en buurt begon te bestoken met appjes over Tihange, dook ik erin. Ik werd bang. Doodsbang. Wat als het echt misgaat?”
Myrthe verzorgt de Nederlandstalige posts op de Kernreactie Facebookpagina. ‟Mensen denken vaak dat ze weten hoe het werkt, maar verdiepen zich er niet in. Ze weten niet echt wat een kernreactor is, wat de gevaren zijn. Ik hoef maar naar mezelf te kijken, ik leer iedere dag bij. Met mijn posts probeer ik te shockeren door te laten zien wat er fout kan gaan. Meltdown filmpjes maken indruk. De afgelopen maand zijn de likes met duizend gegroeid; zes-, zevenduizend mensen bekijken de berichten, en dat zijn niet alleen mensen uit de milieubeweging. Het is heel breed. Sommigen reageren, iemand schreef: ‛Als die reactoren sluiten, hebben we geen energie meer.’ Ik antwoordde: ‛Als we straks in een opvangtent slapen, hebben we niet eens meer de keuze.’”
Spugen in de soep
De actievoerders beseffen dat niet iedereen de actie toejuicht. Rob Hoenen: ‟Het is een arme streek, er heerst gelatenheid. Veel mensen werken in die centrales. ‛Jullie spugen in de soep’, zei iemand laatst. En dan gaan we naar hun idee ook nog eens een black-out veroorzaken. Maar dat hoeft niet! Bij Maasbracht staat de gasgestookte Clauscentrale in de mottenballen omdat het grote stroomaanbod uit Duitsland de productie onrendabel maakt. Maar ja, door gas zakt Groningen de grond in. We moeten ons met zijn allen bezinnen op alternatieve energie. Wij willen ons mooie Limburg niet verlaten omdat België niet tijdig over duurzame alternatieven nadenkt. Kijk naar Duitsland, het kan! Maar de belangen om Tihange open te houden zijn groot. De centrale is al afgeschreven; Engie Electrabel verdient er veel geld aan. Sluiten kost miljarden.”
Lokale energie
‟De laatste grote Nederlandse demonstratie tegen kernenergie was in 1987, na Tsjernobyl,” zegt Peer de Rijk, directeur van antikernenergieorganisatie WISE die de mensenketting mee opzet. ‟Inmiddels is duidelijk dat kernenergie zijn eigen broek niet kan ophouden, en ook de rampen hebben de populariteit ondermijnd. Het verzet tegen kernenergie is meeverschrompeld; de hele milieubeweging richt zich nu op klimaat. Alleen in Duitsland is de antikernenergiebeweging springlevend gebleven. Van oudsher is die beweging sterk decentraal, en ze hebben kernenergie verbonden met het bredere energie- en klimaatverhaal. Ze zijn zich eerder gaan bezinnen op de toekomst, en hebben geïnvesteerd in lokale energiecoöperaties. Dat zijn honderdduizenden mensen die nu een inherent belang hebben bij duurzame energie, vanuit hun verzet tegen kernenergie.”
De Belgen daarentegen zijn moe en moedeloos, zegt De Rijk, en de actie van 25 juni moet dan ook de beweging daar nieuw leven in blazen.‟Ondanks hun inspanningen zijn Doel en Tihange nog open, zelfs tot 2025 als het aan de overheid ligt. Overheid en energiebedrijven zijn verweven, en België heeft nog zeven kerncentrales, die 50 procent van alle stroom leveren.”
Techniekneutraal
Peer de Rijk heeft een appeltje te schillen met de milieubeweging. Onder de dekmantel van klimaatbeleid wordt kernenergie nu weer bespreekbaar; een gevaar dat naar zijn mening onvoldoende wordt onderkend. Een aantal landen zou graag publiek geld naar kernenergie schuiven, omdat dat CO2-reductie oplevert.
‟Kijk naar Engeland. De klimaatwet van 2008 was een prachtige overwinning van de milieubeweging. Maar inmiddels is er 20 miljard euro publiek geld bestemd voor twee nieuwe kerncentrales. Er is nu een groep landen – Engeland, Frankrijk, Polen, Tsjechië, Slowakijke, Hongarije, Finland – die bij klimaatonderhandelingen pleiten voor een ‛techniekneutrale’ aanpak. Ze vinden dat alle CO2-neutrale technieken gesubsidieerd moeten kunnen worden. Ze denken dat duurzame energie het niet gaat redden, en hun oriëntatie is grootschalig en centralistisch. Ze willen kernenergie en gieten daar een klimaatsaus overheen.”
Op dezelfde lijn zit het ‘ecomodernisme’, een stroming die technologie omarmt als panacee voor vele problemen. Zij bepleiten maximale ruimte voor de natuur door de hele wereldbevolking in grote steden te huisvesten. Daarbij hoort energieopwekking in megacentrales, en een deel van de ecomodernisten wil graag experimenteren met nieuwe vormen van kernenergie, zoals thoriumcentrales. De Rijk: ‟En vlak de wetenschappers niet uit die een thoriumcentrale veel spannender vinden dan windmolens. Waakzaamheid is geboden, maar de milieubeweging hangt achterover. Als je kernenergie niet expliciet uitsluit – bijvoorbeeld in een Nederlandse Klimaatwet – zou je nog wel eens onaangenaam verrast kunnen worden.”
Democratisering
Wat Nederland betreft gaat die vlieger in ieder geval niet op, vindt Milieudefensiedirecteur Donald Pols. Hij pleit voor een eerlijke omschakeling naar een klimaatvriendelijke samenleving. Dat betekent een democratisering van de energievoorziening waarin de lusten en lasten eerlijk worden verdeeld. “Kernenergie staat haaks op onze visie. De extreme risico’s die gepaard gaan met kernenergie leiden tot een verregaande centralisering van gezag, en de kosten in de vorm van afval worden doorgeschoven naar toekomstige generaties.” Ook internationaal denkt Pols niet dat milieuorganisaties degenen zijn die ruimte creëren voor kernenergie. “De anti-kernenergiebeweging kan nog effectiever zijn als zij zich meer zou richten op voorstanders van kernenergie,”, vindt Pols. Hij is trots dat ook Milieudefensie heeft kunnen bijdragen aan de successen die de antikernergiebeweging heeft geboekt in het tegenhouden van kernenergie in Nederland en wil dat blijven doen.” Voor 25 juni mobiliseren we onze lokale Milieudefensiegroepen.”
Myrthe van Aken leeft ondertussen naar die datum toe. ‟Ik ben zo benieuwd of het lukt! Daarna wordt de strijd misschien nog zwaarder, dan komen de grote vragen, zoals of we voldoende duurzame energie kunnen opwekken. Met die strijd wil ik wel doorgaan.”
Alleen de gevolgen
Meedoen? Vind alle informatie op www.mensenketting.nl
Geef een reactie