Marco van Dalfsen: “Energietransitie vergroot de kloof tussen arm en rijk”

Marco van Dalfsen adviseerde gemeenten jarenlang over de manier waarop ze hun burgers kunnen stimuleren om energie te besparen in huis. Steeds vaker merkte hij dat de boodschap van gemeenten – ‘energie besparen is goed voor het milieu, uw huis én uw portemonnee’ – niet aankwam bij mensen die hun maandelijkse energierekening niet of nauwelijks kunnen betalen. Dat zijn er nogal wat: ruim 650.000 huishoudens, berekende onderzoeksbureau Ecorys in november 2019. Volgens Van Dalfsen, nu adviseur sociale energietransitie bij architectenbureau KAW, zijn het er een stuk meer. “Volgens de officiële definitie leef je in energie-armoede wanneer je 10 procent van je inkomen besteedt aan je energierekening. Maar er is ook verborgen energie-armoede; mensen die hun verwarming simpelweg uitzetten, omdat ze de rekening niet kunnen betalen.”

Hoeveel Nederlanders leven er volgens u in energie-armoede?
“Ik schat dat het om 1 miljoen huishoudens gaat.”

Wat betekent het om in energie-armoede te leven?
“Mensen zitten letterlijk in de kou. Ze zijn vaak werkloos, hebben schulden. Ze kunnen niet volwaardig deelnemen aan de samenleving. Bij die mensen moet je dus niet aankomen met de boodschap dat ze energie moeten besparen, want er vált nauwelijks energie te besparen. Ze hebben juist behoefte aan meer energie: aan een warm huis vooral. Daarom pleit ik voor het recht op energie.”

Pardon? We moeten toch juist massaal energie besparen?
“Dat klopt, maar het recht op energie zou het uitgangspunt moeten zijn bij de energietransitie. Nu zegt minister Wiebes dat de energietransitie ‘woonlastenneutraal’ zal uitpakken voor mensen met een kleine beurs. Dat wil zeggen dat ze geen hogere energierekening zullen krijgen. Maar mensen die energieverbruik mijden, schieten hier niets mee op – die hebben al een lage energierekening. Het wordt hoog tijd dat we de energietransitie gaan promoten met een aantrekkelijk verhaal: een gezond huis voor alle Nederlanders.”

Hoe ziet u dat in de praktijk voor zich, zo’n recht op energie?
“Net zoals de WOZ-waarde van ieder huis invloed heeft op de hoogte van de riool- en de afvalstoffenheffing, moeten we per type huis en huishouden een standaard energieverbruik vaststellen. Mensen die daar structureel onder zitten, krijgen energietoeslag. Je kunt dat natuurlijk ook omdraaien: mensen die structureel meer energie gebruiken, betalen extra belasting over hun energieverbruik. Zo kan je verspilling tegengaan. Die tweede stap, extra belasting heffen voor verspillers, zouden we wat mij betreft pas moeten nemen nadat we een CO2-belasting hebben ingevoerd voor bedrijven. Het lijkt me onwenselijk dat burgers wel extra betalen, terwijl we de grootverbruikers van energie niet extra belasten.”

Hoe gaan we die energietoeslag betalen? De energietransitie gaat al miljarden kosten…
“Naar schatting 1 miljoen huishoudens zouden in aanmerking komen voor zo’n energietoeslag. Laten we zeggen dat zij op jaarbasis 500 euro energietoeslag krijgen, dan kost dat de schatkist een half miljard. Momenteel stort de overheid jaarlijks 4,5 miljard euro energiebelasting terug aan ieder huishouden (de heffingskorting, een vast bedrag per huishouden – red.]. We zouden dat geld ook kunnen gebruiken voor het bekostigen van energietoeslag voor mensen die dat nodig hebben. Herverdeling via de energiebelasting dus. Dan kunnen we nog steeds 4 miljard verdelen onder de rest van de bevolking.”

Is 500 euro per huishouden per jaar voldoende om energie-armoede in Nederland aan te pakken?
“Nee. We moeten ervoor zorgen dat ieder huishouden in Nederland zijn huis energiezuiniger kan maken, zonder dat ze hierdoor hogere woonlasten krijgen of risicovolle schulden moeten aangaan. Dan sla je echt twee vliegen in één klap: alle huizen in Nederland worden energiezuiniger en mensen met een laag inkomen zitten er warmpjes bij zonder dat hun energierekening hen in de armoede drukt. Daarnaast pleit ik ervoor dat de Nibud-leenregels worden aangepast voor huizen met een slecht energielabel. Voor een huis met een F-label kun je dan bijvoorbeeld slechts een hypotheeklening krijgen van 90 procent van de vraagprijs. ”

Op die manier wordt het moeilijker voor mensen met weinig geld om een eigen huis te kopen. Zo’n regel vergroot de kloof tussen arm en rijk toch ook?
“De Nibud-leenregels zijn ingesteld om consumenten te beschermen. Dat gebeurt nu onvoldoende. Mensen kopen een lek huis en raken in de financiële problemen doordat hun energierekening enorm hoog is. Op die manier zorgt het bezit van een eigen huis helemaal niet voor toegenomen welvaart.”

De overheid heeft eind 2019 80 miljoen euro uitgetrokken voor de Reductie Regeling Energie om mensen te helpen hun huis beter te isoleren. Levert dat mensen die in armoede leven een warmer huis op en besparen we daarmee ook energie?
“De regeling draagt bij aan energiebesparing, maar het vergroot ook de kloof tussen arm en rijk. Ga maar na. In 200 gemeenten komen straks energiecoaches over de vloer bij mensen met een smalle beurs. Zij gaan helpen met bespaartips en zullen tochtstrips en brievenbusborstels aanbrengen.

Hartstikke mooi, maar de 90 euro per huishouden die ter beschikking is gesteld, staat niet in verhouding tot de subsidies die beschikbaar zijn voor mensen die zelf investeren in de isolatie van hun huis. Dat kan oplopen tot 10.000 euro per huishouden. Daardoor gaat hun energierekening omlaag en stijgt de waarde van hun huis, terwijl mensen die niet zelf kunnen investeren in de isolatie van hun huis hun energierekening zien stijgen door de hogere gasprijzen. Daar kan geen energiecoach en tochtstrip tegenop.”

Iedereen heeft het over de kosten van de energietransitie, u over het recht op energie. Voelt u zich een roepende in de woestijn?
“Geenszins. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft in een rapport uit 2016 zelf gewaarschuwd dat de tweedeling in de maatschappij kan toenemen door de energietransitie. Zij pleiten weliswaar niet voor het recht op energie, zoals ik, maar wel voor gratis stroom voor minder draagkrachtige groepen.”