Groene ambities Amsterdam begraven onder een bedrijvenpark

Donkere wolken snellen over de Lutkemeerpolder in Amsterdam-West. Een koppel grauwe ganzen probeert tegen de wind in op te stijgen. Augustusstorm Francis zwiept de regen in striemen tegen de ramen van de woonkeuken, waar Trijntje Hoogendam aardappelsoep opschept. De aardappels zijn net gerooid. “Ze zijn goed gelukt dit jaar”, zegt Hoogendam terwijl we over de akkers kijken. “Nou ja, akkers. Zeg maar akkertjes.” 

Ze wijst naar de kleigrond die rest voor biologische zorgboerderij De Boterbloem. Twee van de oorspronkelijke twaalf hectare. Schiphol Area Development Company kondigde eind vorig jaar aan een kandidaatkoper te hebben voor een kavel van 5,5 hectare. Het is de eerste reservering sinds de gemeente in 2009 de 43 hectare grote Lutkemeerpolder inbracht bij grondbeheerder SADC. Om een bedrijvenpark te ontwikkelen.

Kort na die aankondiging kwamen graafmachines de sloten dempen, waarmee ze de honderd jaar oude verkaveling uitwisten. De boeren konden niets doen; ze hebben de grond in bruikleen. Om het gebied is een brede watergang gegraven. “We kunnen het land niet meer op met de trekker”, zegt Hoogendams partner Erik Geurtsen.

Actiegroep Behoud Lutkemeer heeft het stadsbestuur onvermoeibaar ingeprent wat het weggooit als het bedrijventerrein doorgang vindt. Drie plannen zijn gepresenteerd, voor behoud van de biologische akkers en het open polderlandschap. Alternatieven voor het bedrijvenpark, die de circulaire agenda en klimaatambities van het college wél vooruit helpen.

Recent rekenden studenten van  Wageningen Universiteit uit wat alle groene waarden van de polder kunnen opleveren: een voorlopige schatting komt uit tussen de anderhalf en acht miljoen euro per jaar. Een groep startende agrariërs die een toekomst voor zichzelf ziet in de Lutkemeerpolder, werkte Plan Biopolder uit. Zo zouden zij groente, fruit, aardappelen en brouwgerst kunnen verbouwen voor duizenden Amsterdammers. Plan Biopolder past in het ‘Milan Urban Food Policy Pact’ om lokale, duurzame en eerlijke voedselsystemen te ontwikkelen. Amsterdam is een van 160 steden die het pact ondertekende.

Zorgenkindje SADC
De gemeente verwijst in een reactie naar de raadsleden. De voorstellen van Behoud Lutkemeer zijn heus aan hen voorgelegd, maar er was onvoldoende steun. De werkelijkheid is complexer: de raad heeft vrijwel geen enkele invloed op de ontwikkelingen in de Lutkemeerpolder. De enige keuze die zij nog hebben, is ergens in de gemeentebegroting tientallen miljoenen euro’s bijeen sprokkelen om de Lutkemeerpolder terug te kunnen kopen.

En de wethouder en haar partij waren er zelf bij toen die de raad in die positie werd gemanoeuvreerd. Als fractievoorzitter van GroenLinks stemde Van Doorninck destijds vóór de inbreng van de Lutkemeergronden in de publiek-private SADC. Daarin zijn de gemeente Amsterdam, Haarlemmermeer, de provincie Noord-Holland en Schiphol aandeelhouder. De ontwikkelaar is op dat moment een zorgenkindje. “Doorgaan met SADC in de huidige vorm is zinloos”, stelt een rapport in opdracht van Bestuursforum Schiphol in 2007.

Drie wethouders van GroenLinks hadden kunnen besluiten de gronden in de Lutkemeerpolder, onderdeel van de beroemde groene Scheggen van Amsterdam, zelf te houden. Ze kozen ervoor om met de polder SADC een doorstart te geven. Maarten van Poelgeest verscheen als promotor voor Business Park Osdorp 2 op een vastgoedbeurs, samen met de later voor corruptie veroordeelde provinciebestuurder Ton Hooijmaijers. “We zijn een bestuurspartij, dan moet je controversiële besluiten nemen”, zei Kees Steeman, wethouder in stadsdeel Osdorp in 2009 in het AD. 

Uitstel van executie
Achteraf gezien was vooral de reddingsoperatie van SADC zelf controversieel. Tien jaar lang meldde zich niet één koper voor de kavels. In 2017 steunde de gemeente het noodlijdende SADC daarom opnieuw met een lening van 13,5 miljoen euro. De teller aan overheidssteun loopt op richting honderd miljoen euro. 

Daar staat niet veel democratische inspraak tegenover. Er is in de gemeenteraad de afgelopen jaren weliswaar uren lang gedebatteerd over de ontwikkelingen in de Lutkemeerpolder. Tal van moties werden ingediend en aangenomen. Maar ondanks al die steun is uitstel van executie voor de biologische akkers altijd het hoogst haalbare geweest. De website van de GroenLinks-fractie claimt aangenomen moties als overwinningen. Maar een motie die er toe leidde dat De Boterbloem twee hectare akkergrond kan behouden, lijkt veel op het voorstel dat de exploitatiemaatschappij GEM Lutkemeer eerder al deed. En Bijltjesdag voor de Lutkemeerpolder kon jaren vooruit worden geschoven, omdat de vraag naar kavels toch niet zo urgent bleek.

De gemeente zit vast in een privaatrechtelijke deelneming. Daarin zijn de aandeelhouders de baas. Vergaderingen zijn geheim. De raad weet daarom zelfs niet wie de kandidaatkoper van die 5,5 hectare is. “Hoe kunnen wij zo onze controlerende taak uitoefenen? We moeten weten of deze partij voldoet aan het bestemmingsplan”, werpt Jennifer Bloemberg-Issa van de Partij voor de Dieren de wethouder voor de voeten. Van Doorninck mag alleen prijsgeven dat het een beursgenoteerde multinational is en een “nieuwe vestiger” voor de stad.

Dat laatste is opmerkelijk. Twee jaar geleden wist het college de raad nog te overtuigen van de noodzaak van een nieuw bedrijvenpark als opvanglocatie voor bedrijven uit de stad, die moeten plaatsmaken voor de hoognodige woningbouw. De wethouder, zegt ze nu, staat bovendien open voor meer “nieuwvestigers”. “Wat wordt het nu”, vraagt de Partij voor de Dieren. “Een bedrijvenpark of een opvanglocatie voor woningbouw? Wij willen stukken zien.” Erg veel duidelijkheid weet de wethouder niet te scheppen. “Er is een transformatie [in het kader van de woningbouw, red] aan de gang. Daarvan zouden ook bedrijven in de Lutkemeer terecht kunnen komen. Wij weten dat niet precies, dat is een proces van jaren.”

Schiphol
Het is niet de eerste keer dat met vestigingscriteria wordt geschoven. Waar nu bedrijven uit de stad en nieuwvestiging de inzet zijn, was dat eerder nog “internationale oriëntatie”. Wat weer een vervanging was van “Schipholgebonden bedrijvigheid”. Die norm uit de intentieverklaring van 2009 was een “expliciete” voorwaarde voor “het opschalen van SADC”. Juridisch adviesbureau Monster voerde namens De Boterbloem, de dorpsraad en Milieudefensie een onderzoek uit naar deze gang van zaken. “Het oorspronkelijke doel had nooit losgelaten mogen worden zonder een nieuw publiek debat over de bestemming van de Lutkemeerpolder.”

Het is VVD-prominent Henry Meijdam die voor het geschuif met vestigingsnormen een oplossing heeft bedacht. Op advies van een commissie onder zijn leiding, kwam er in 2011 een convenant voor Schipholgronden. Waar de oorspronkelijke criteria “expliciet” een binding met Schiphol voorschrijven, verdwijnt die luchtvaartbinding uit het streekplan om plaats te maken voor globale vestigingscriteria. Verankering in het bestemmingsplan is niet meer nodig. Zo wordt de selectie van bedrijven aan het democratisch toezicht onttrokken. De rol van Meijdam in het slechten van hinderpalen voor vestiging op Schipholgronden, blijkt schimmig. Net als oud-gedeputeerde Ton Hooijmaijers figureert hij in het integriteitsonderzoek Schoon Schip van de provincie Noord-Holland. Meijdam heeft vele petten op gehad: gedeputeerde, ondernemer en adviseur van de minister van Infrastructuur en commissaris van SADC. Na publicatie van Schoon Schip vertrekt Meijdam bij SADC.

Wildwest
De oorspronkelijk noodzaak Business Park Osdorp 2 te bouwen lijkt vooral een creatie van de in belangen verstrengelde Hooijmaijers in een periode waarin grondspeculatie ‘wildwest’-proporties aannam. GroenLinks is meegegaan in windhandel, vindt SP-raadslid Tiers Bakker. “Het is grondpolitiek van het slechtste soort. Van Poelgeest had die gronden nooit moeten verpatsen. Dan hadden we daar nu allemaal mooie dingen mee kunnen doen.” Die grondpolitiek is lang gebaseerd geweest op de gedachte dat de Mainport Schiphol de motor was achter de economie. Een mythe die de luchtvaartlobby succesvol is blijven uitdragen, zegt Bakker. “Maar in werkelijkheid ligt het andersom. De luchtvaart is blijven groeien door de stijgende welvaart. Schiphol is verlieslijdend.”

Het resultaat van die grondpolitiek is een bittere pil voor De Boterbloem en haar sympathisanten. Net nu het college inzet op circulaire economie, sneuvelen biologische akkers en een open polderlandschap, om plaats te maken voor een bedrijvenpark waar kopers nog altijd niet voor in de rij staan.

Het is Schipholontwikkelaar SADC – die in naam weinig meer te zoeken heeft in de Lutkemeerpolder – die haar ondergang mag inluiden. SADC stuurde op vrijdag vier september een brief aan omwonenden. Het zal na het weekend gaan beginnen met het aanbrengen van gebiedseigen grond op plekken waar gebouwen en wegen moeten komen. Fernhout, die vergunningaanvragen op de voet volgt, wordt erdoor overvallen. “Deze had ik gemist. Het blijkt om een vrijstellingsvergunning te gaan, en die verschijnen niet op de reguliere website.” In allerijl bereidt Behoud Lutkemeer een blokkade voor. In de vroege ochtenduren is de polder voor de zoveelste keer het toneel van een kat-en-muisspel tussen politie en actievoerders, met als slotstuk de arrestatie van vijf actievoerders. Ondertussen heeft de rechter gebeld met SADC of ze de werkzaamheden willen opschorten zolang het bezwaar tegen de vergunning in behandeling is. SADC weigert dat.“Helaas, het verzet heeft niet geholpen. Ze zijn volop aan het graven in het mooie vruchtbare land”, schrijft een sympathisant op Facebook.

Uitstralen dat verzet niet meer helpt, is deel van de strategie, denkt Fernhout. “Om de kavels bouwrijp te maken, is nog een wijziging van het bestemmingsplan nodig. Daar willen ze niet op wachten, want dan volgt weer een lange bezwaarprocedure. Daarom proberen ze de ontwikkelingen zo onomkeerbaar mogelijk te maken. Dan kunnen ze ons later voorhouden dat er geen belang meer is, omdat het toch geen landbouwgrond meer kan worden.”

Terugdraaien
Een groot deel van de polder biedt inmiddels de troosteloze aanblik van een bouwplaats. De vruchtbare humuslaag is her en der over het bouwkavel gesleept. Maar Fernhout geeft het nog niet op. “Het verzet is breed; van zorgcliënten en hoogleraren tot bejaarden uit de buurt en activisten. Dat sterkt me in de overtuiging dat we moeten doorgaan. Het is nog steeds terug te draaien. Het is een ontzettend gesloopt landbouwgebied. Maar zolang er geen kabels en leidingen liggen, moét je hier gewoon weerstand tegen bieden.” Onlangs kreeg de polder ook nog steun uit niet onverdachte hoek. Onder andere GroenLinks-coryfeeën als Peter Lankhorst en Dick Pels verbonden hun naam aan een verzoek aan de raad de polder weer een agrarische bestemming te geven.

Meer weten? Lees hier onze reportage over de strijd van Alies Fernhout.