Lotte zoekt oplossingen voor het zoute water

In de landbouw zijn de gevolgen van klimaatverandering en zeespiegelstijging al goed zichtbaar. Het probleem van verzilting bijvoorbeeld wordt op sommige akkers steeds groter. Op de boerderij van Lottes familie hebben ze daar (voorlopig) nog een goede oplossing voor.

“Kijk, hier wonen wij en we zitten een beetje tussen het zoete water in.” Lotte (14) staat voor de kaart van Zeeland en wijst het eiland Tholen aan. Ja, natuurlijk is er veel zeewater in de buurt, maar óók zoet water. “Dat komt dan bij ons via de kleine sloten die overal liggen.” Met de ballon geeft Lotte aan hoe hoog het water in de sloten normaal gesproken staat. Nu is dat relatief laag, vanwege onderhoud in het najaar en de winter. Als dat klaar is, wordt het peil weer omhoog gebracht.

Lobbyen voor zoet water

Dat kan allemaal door de watervoorziening uit het Volkerak-Zoommeer, op de grens tussen Zeeland en Noord-Brabant. “Eind jaren 90 waren er plannen om dat water toch weer zout te maken, omdat er enorm veel problemen waren met blauwalg”, zegt Hendrik-Jan ten Cate, agrariër en de vader van Lotte. “Maar we hebben, mede door klimaatverandering, vaker met droogte en verzilting te maken. Daardoor werd de behoefte om dat zoetwatermeer te behouden steeds groter. We hebben er wel flink voor moeten lobbyen.” In de tussentijd is de blauwalg weer afgenomen, onder andere door de toename van een exotische mossel en de reactie van de natuur daarop. “Inmiddels zijn meer mensen overtuigd van het belang van deze waardevolle natuur”, zegt Ten Cate. Voor de gewassen op zijn akkers is dat zoete water cruciaal om te overleven.

“Veel plantjes die niet op tijd opkwamen, zijn in de grond doodgegaan”

De sloten rondom die akkers beperken niet alleen de verzilting van landbouwgrond, maar zorgen er ook voor dat er in de droge periodes een voorraad water is om de gewassen te beregenen. “Het water in de Rijn stond afgelopen zomer heel laag, maar toch zat er voor ons nog voldoende water in het Volkerak-Zoommeer”, zegt Ten Cate. “Daardoor hadden we de luxe om, ondanks de sproeiverboden, toch overal water te kunnen gebruiken.” En dat was flink nodig. “Ik denk dat we dit jaar wel 700 uur hebben beregend. Terwijl er ook jaren zijn dat het maar 100 uur nodig is, of dat het helemaal niet hoeft.”

Kale plekken

Ondanks die luxe hebben de suikerbieten toch veel last gehad van de droogte. “Het was voor de plantjes moeilijk om uit de grond te komen. Want de bovenste laag van de grond had een hele dikke en harde korst”, legt Lotte uit, terwijl ze voor de akker staat. Naast de grote hoeveelheid volgroeide suikerbieten zijn er ook veel kale plekken te zien. “Veel plantjes die niet op tijd opkwamen, zijn in de grond doodgegaan.”

Zelfs beregenen helpt niet echt als de planten nog moeten ontkiemen, licht Lottes vader toe. “Als je gaat sproeien terwijl er nog geen gewassen op het land staan die het vocht uit de bodem halen, dan bederft de kleigrond. Het moet eigenlijk gewoon op de natuurlijke manier gebeuren. Je hebt een hoge luchtvochtigheid nodig en niet te veel wind. Anders is de bovenlaag van de grond binnen een halve dag weer droog en kiemt het zaadje alsnog niet.”

Droogte en verzilting veroorzaken bij planten eenzelfde probleem, vertelt Ten Cate. “Als het lang niet regent, trekken de gewassen het vocht uit de bovenste laag van de grond en kruipt het zoute water uit diepere lagen naar boven.” Dat water komt dan in de wortelzone en trekt het vocht uit de plant, waardoor deze verdroogt. Tegelijkertijd staat de zoetwaterlens (een hoeveelheid zoet grondwater die op het omliggende zoute water drijft – red.) door de zeespiegelstijging onder druk: het grensvlak tussen zoet naar zout schuift steeds verder naar de oppervlakte. “De kunst is om in de winter de grond voldoende te infiltreren en die bovenste grondlaag op te vullen. Maar we zien ook dat er steeds hevigere regenbuien zijn, waarbij het water juist weer te snel afstroomt en niet voldoende tijd krijgt om in de grond te trekken.”

Lotte, haar zusje Rosa en neefje Fabian helpen allemaal regelmatig mee op de boerderij. Ze hebben, behalve de zoetwatervoorziening bij hen in de buurt, nóg een oplossing bedacht voor de droogte in Nederland. Om dat te laten zien hebben ze een boerderij nagemaakt. “Al het regenwater dat op het dak valt, wordt opgevangen en gaat via een pijp naar deze bak, een soort waterbassin. Eigenlijk gewoon een grote regenton, waarin je in de winter water opvangt, zodat je het in de zomer weer kan gebruiken. Bijvoorbeeld om de tuin nat te maken. Misschien is het niet genoeg om het hele probleem van droogte op te lossen, maar alle beetjes helpen.”