Kunst, klimaat en kleefpasta

RADIUS brengt grote thema’s zoals klimaatverandering en sociale rechtvaardigheid samen. De groep jonge mensen wil samen met kunstenaars verhalen vertellen én praktische projecten uitvoeren. “We kijken wat we voor Delft kunnen betekenen.”

“Kunst is een taal waarmee je naar de hele wereld kunt kijken. Niet alleen naar dingen die in een museum in de vitrine staan.” Daan Veerman, projectleider communicatie en publieksprogramma bij RADIUS, vertelt graag over de ambities en dromen van het Delftse centrum voor kunst en ecologie. “Kunstenaars stellen vragen waar wetenschappers en beleids­ makers vaak niet aan toekomen. Die verbeelding helpt mensen om niet alleen te begrijpen, maar ook te voelen wat er op het spel staat. Ook als het om ingewik­kelde problemen gaat.”

Oude watertoren

RADIUS is gehuisvest in het pomphuis van een oude watertoren in Delft. De naam verwijst naar de ronde vorm van de ondergrondse tentoonstellingsruimte – een voormalig waterbassin – maar staat ook symbool voor het verbreden van perspectieven. Net zoals een radius alle punten van een cirkel met het middel­punt verbindt, wil RADIUS een netwerk van samenhangende ideeën en mensen creëren.

De groep jonge mensen achter RADIUS maakt sinds 2022 programma’s waarmee ze verhalen vertellen over systeem- en klimaatverandering. Dat doen ze, samen met kunstenaars en andere betrokke­nen, aan de hand van beeldende kunst. Er worden ook lezingen, workshops en educatieve projecten georganiseerd.

RADIUS is het enige museum waar het verbinden van kunst met ecologie core business is. Daan: “Bij veel instellingen worden milieuthema’s tijdelijk aange­kaart. Wij wilden ecologie als constante focus nemen, omdat het zoveel andere vraagstukken raakt. Gendergelijkheid bijvoorbeeld, of kapitalisme en dekolo­nisatie. Bovendien is klimaatverandering enorm urgent. De problemen raken echt iedereen.”

Alternatieve economie

RADIUS werkt met jaarprogramma’s rond één thema. Vorig jaar was dat Grenzen aan de groei, vernoemd naar het rapport van de Club van Rome. Daan: “We heb­ ben het hele jaar gewijd aan economie en ecologie en hoe die met elkaar verwik­keld zijn. Zo hadden we een groepsten­ toonstelling met werk van kunstenaars die nadenken over nieuwe economische systemen die eerlijker en duurzamer zijn. Denk aan de donut-economie, ecosoci­alisme en de degrowth-beweging. Die groepstentoonstelling wierp vragen op als: hoe kunnen we ongelijkheid tegengaan? Hoe kunnen we creativiteit vrijmaken, solidariteit versterken en groei loskoppelen van winst?”

“Ons publiek komt uit verschillende hoeken, en dat willen we graag zo houden”

Later in het jaar was er de tentoon­stelling Van raster naar vector: Nederland winst­landschap. “Daarin onderzochten we hoe het kapitalisme het Nederlandse landschap heeft vormgegeven. Er waren werken die ingingen op verschillende sectoren die het landschap hebben gevormd. De turf- en baggerindustrie bijvoorbeeld, de melkveehouderij en natuurlijk de gaswinning in Groningen.”

Dat klinkt allemaal wel heel serieus, als kunst voor gevorderden.

“Dat klopt, we hadden verwacht dat we voornamelijk kunstprofessionals zouden aantrekken. Maar ons publiek komt uit verschillende hoeken, en dat willen we graag zo houden. We zien onze program­mering als een mozaïek; elk evenement trekt weer andere mensen. Dat kunnen studenten van de TU Delft zijn, of men­sen die zich bezighouden met duurzaamheid, maar ook overheidsfunctionaris­sen. En door onze intersectionele blik krijgen we hier ook mensen die meer vanuit de sociale hoek komen.”

Naast de tentoonstellingen, lezingen en workshops organiseert RADIUS ook Mensa­-avonden. “Dat zijn gespreks­ diners, waar mensen gratis kunnen mee-eten. We nodigen dan een spreker uit die zich op de een of andere manier bezighoudt met het terugdringen van sociaaleconomische ongelijkheid of van ecologische achteruitgang. We zoeken ook altijd de verbinding met onze omge­ving. We willen geen white cube zijn: een afstandelijke ruimte waar je naar binnen gaat om kunstobjecten te bekijken, wat een museum toch vaak is. We kijken wat we voor Delft kunnen betekenen.”

Hoe pak je dat aan?

“We zijn bijvoorbeeld een burgerberaad over klimaat aan het opzetten, en we willen een voedselbos aanleggen. Maar het belangrijkste in dit opzicht is ons gemeenschapsproject: de Club van Delft in Delft-West. We koppelen een kunstenaar aan initiatieven uit de wijk. Delft-West is een kwetsbare wijk, veel mensen daar zijn meer bezig met financieel het einde van de maand halen dan met nadenken over het einde van de wereld. Een van de projecten binnen de Club is dan ook heel praktisch. Bewoners konden hun wensen achterlaten in een wensbus. Kunstenaar Maarten Bel maakte tekeningen van die wensen, en die werden hier verkocht om de wensen te bekostigen.

Die wensen waren vaak iets kleins – zoals tubes kleefpasta voor een kunstgebit, of een treinreis om familie te kunnen bezoeken – maar kunnen een enorme impact hebben op iemands leven. Die dame van de kleefpasta durfde bijvoorbeeld de straat niet meer op zonder gebit. Het project laat zien hoe kunst direct iets kan betekenen voor de gemeenschap.”

Jullie hebben ook educatieve projecten. Hoe zien die eruit?

“Die verbinden we altijd met een tentoonstelling. Voor basisscholen hebben we bijvoorbeeld eens workshops georganiseerd waarbij kinderen door een microscoop microben konden bekijken. Een andere keer konden ze zich verkle­den als schimmels en pissebedden en zo de tentoonstelling bezoeken. Volgens mij is een op de vijf Delftse basisschool­ kinderen inmiddels al eens in Radius geweest. Voor middelbare scholieren en studenten hebben we rondleidingen, symposia en samenwerkingsprogramma’s met universiteiten. We zijn nu ook bezig met een zomerschool over kunst, eco­logie en wetenschap. We willen mensen van verschillende leeftijden en achter­gronden erbij halen en samen nadenken over duurzame toekomsten.”

Kun je wat vertellen over het jaarprogramma van 2025?

“Het thema voor 2025 is De grenzen voorbij. De eerste tentoonstelling, die vanaf maart te zien is, gaat over de meer-dan-menselijke politiek. Hoe kan de politiek niet alleen mensen, maar ook de natuur een stem geven? Bijvoorbeeld door rechten toe te kennen aan rivie­ren, dieren en andere niet-menselijke entiteiten. Het klinkt misschien abstract, maar als we de natuur rechten geven, verandert dat hoe we ermee omgaan. We werken samen met kunstenaars en wetenschappers om deze ideeën tastbaar te maken. Een andere tentoon­stelling heeft de werktitel How can the monster speak? Dat is geïnspireerd op een lezing van de Spaanse professor Paul B. Preciado, die zelf transgender is. Het gaat over hoe mensen van de queer gemeen­ schap ­eigenlijk altijd worden weggezet als monsters. En wat de gevolgen daarvan zijn en hoe je je daartegen teweer kunt stellen. Daarnaast organiseren we lezingen en workshops rond sociale en ecologische rechtvaardigheid.”

Wat hoop je dat bezoekers meenemen uit een bezoek aan RADIUS?

“Dat er ook manieren zijn en plekken zijn waar op een kleine schaal aan oplossingen wordt gewerkt. Ook al vind ik het moeilijk om van ‘oplossingen’ te spreken, want dan zit je al snel dicht bij het idee van solutionism: er is een probleem, dat brengen we in kaart en dan lossen we het op. In werkelijkheid hangen problemen met elkaar samen, en wat je oplost in het ene gebied, kan juist bij andere problemen averechts werken. Maar ik hoop dat bezoekers hier wel zien dat er alternatieven zijn. Kleinschalig soms, maar wereldwijd gebeurt er al heel veel. Denk aan alternatieve economische modellen met betalingen naar draagkracht, vernieuwende vormen van volkshuisvesting, of duurzame landbouw. Ik hoop dat mensen hier worden geïnspireerd door andere manieren van doen en dat ze die op hun eigen manier kunnen toepassen in hun leven.”