Het Klimaatakkoord: een ingrijpende verbouwing voor heel Nederland

Het is nog slechts een voorstel op hele grove hoofdlijnen: het Klimaatakkoord. Maar ook daaruit blijkt al hoe ingrijpend de energietransitie gaat worden. Voor iedereen in Nederland.

Afgelopen dinsdag werd na drie maanden onderhandelen met meer dan honderd partijen de eerste aanzet voor een alomvattend klimaatakkoord gepresenteerd. Daarin worden forse maatregelen aangekondigd om de CO2-uitstoot in 2030 te halveren – 49 procent reductie om precies te zijn. Nederland staat daarmee aan de vooravond van een ingrijpende ‘verbouwing’, die iedereen zal raken. De vraag is hoe de lusten en de lasten worden verdeeld.

Volgens minister Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat) staan haalbaarheid en betaalbaarheid voor de Nederlandse huishoudens staan voorop. “Als we gezinnen gaan verrassen met hogere rekeningen, gaat het niet lukken. Liefde gaat door de maag, draagvlak door de portemonnee.” Wiebes zei dit in zijn reactie op het Voorstel voor hoofdlijnen van het Klimaatakkoord. Nederland is, zegt Wiebes, met dit plan niet ambitieuzer dan andere landen. “We begínnen eerder. Wie eerder aan de wedstrijd begint, heeft een grotere kans om te winnen.”

De afgelopen drie maanden hebben meer dan honderd partijen onderhandeld over maatregelen om de CO2-uitstoot te verminderen in vijf sectoren: Elektriciteit, Industrie, Gebouwde omgeving, Mobiliteit en Landbouw. Na onderhandelingen aan deze zogenaamde ‘sectortafels’ zijn sommige delen van het akkoord verder uitgewerkt dan andere: met name de teksten over Elektriciteit en Gebouwde omgeving bevatten al heel concrete maatregelen, de andere sectoren schuiven lastige en pijnlijke beslissingen (zoals het beprijzen van mobiliteit en het inkrimpen van de veestapel) voor zich uit.

Een alomvattend akkoord met handtekeningen is er nog niet, maar er is ook “niemand boos weggelopen”, zei Ed Nijpels, voorzitter van het Klimaatberaad. Milieudefensie zegt in een eerste reactie: ‘de eerste succesjes zijn binnen, maar we zijn er nog lang niet’. Directeur Donald Pols is bang dat burgers opdraaien voor de kosten van het klimaatbeleid en dat bedrijven miljardensubsidies opstrijken. “Dat is niet eerlijk en daar moet de komende maanden echt nog hard aan gewerkt worden.”

Doorrekenen

De komende maanden rekenen het Planbureau voor de Leefomgeving en het Centraal Planbureau de voorstellen door om te zien wat de effecten zijn voor de CO2-reductie en de lastenverdeling. Daarna is het kabinet aan zet, en vervolgens de Tweede Kamer. “Het primaat ligt bij de politiek”, zei Nijpels, “maar dat mag geen dictaat van de politiek worden: de energietransitie kan alleen succesvol zijn als we het met zijn allen doen. En de transitie is geen supermarkt waar je alleen de lekkere dingen in je mandje legt. Er komen ook producten in die nauwelijks te verteren zijn.” Als de doorrekening aantoont dat de maatregelen niet voldoende zijn om de 49 procent CO2-reductie te halen, komen er extra voorstellen. Nijpels: “Met minder gaan we niet akkoord.”

Volgens Wiebes zijn de kosten van de energietransitie hoog, maar moeten ze vooral niet worden overdreven. Ze zullen volgens hem jaarlijks niet meer dan een half procent van de totale Nederlandse economie bedragen. “We besteden op consumentenniveau meer aan rookwaren.”

Regionale Energiestrategieën

Een belangrijk deel van het werk moet worden uitgevoerd door lagere overheden. Er komen 30 zogeheten Regionale Energiestrategieën, die naar eigen inzicht hun opgave voor meer hernieuwbare energie mogen invullen. Deelname van burgers is daarbij een ‘elementair onderdeel’.

Om de soms bittere pil voor burgers te vergulden – velen zitten niet te wachten op windmolens in de ‘achtertuin’ – heeft de sectortafel Elektriciteit het voorstel gedaan om 50 procent van de lokale productie van stroom uit wind of zon op land in eigendom te geven van de lokale omgeving.

Gebouwde omgeving

De onderhandelingen over maatregelen in de gebouwde omgeving zijn het meest concreet. Bovendien krijgt iedereen daar mee te maken: de overheid komt ‘achter de voordeur’. We staan volgens Diederik Samsom, voorzitter van de sectortafel Gebouwde omgeving, aan de vooravond van een grote verbouwing: 7 miljoen woningen en 1 miljoen gebouwen, die vaak matig geïsoleerd zijn en vrijwel allemaal verwarmd worden met aardgas, moeten veranderen in goed geïsoleerde woningen en in gebouwen die we met duurzame energie verwarmen en waarin we schone elektriciteit gebruiken of zelfs opwekken.

Dat is te doen, zegt Samsom, mits het gestructureerd wordt aangepakt. Hij denkt dat het financieel voordelig kan uitpakken voor burgers als aardgas in stappen duurder gemaakt wordt, en elektriciteit goedkoper.

Woningcorporaties worden de startmotor van de energietransitie in de gebouwde omgeving. Ze bezitten meer dan 2 miljoen woningen, die vaak geclusterd in wijken staan en dus gemakkelijker efficiënt zijn aan te pakken. Corporaties streven ernaar om tot 2021 zo’n 102.500 bestaande woningen te transformeren naar aardgasvrij. Als smeerolie wil Samsom de zogeheten first movers onder de woningcorporaties 50 miljoen euro in het vooruitzicht stellen.

Van de huurders leeft ongeveer een derde onder de armoedegrens. Toch vindt Samsom het niet ironisch om juist de corporaties de startmotor van de energietransitie te maken. “Dat ligt er aan hoe je het bekijkt. Wél als je het als een vervelende opdracht ziet. Maar als je lagere maandlasten krijgt en een veel comfortabeler woning, ligt het anders. Corporaties die de transitie op deze manier benaderen, zijn ook veel succesvoller in het overtuigen van hun huurders dan andere.”

Per wijk wordt de aanpak verschillend. “De wensen van de bewoners bepalen de uitkomst.” De energietransitie draait volgens Samsom voor 10 procent om techniek en financiën en voor 90 procent om de mensen. Het meekrijgen van mensen is ‘de grootste opgave’.

Maar stel dat de gemeente voorstelt een warmtedistributienet in je wijk aan te leggen. Dan zit je voor 40 jaar vast aan een private partij. Samsom: “Daarom willen we gaan werken met een concessiestelsel voor de warmtedistributienetten. Concessies van bijvoorbeeld 20 jaar. Dan krijgen ook andere dan de traditionele spelers de kans om in te tekenen. Denk bijvoorbeeld aan e-techbedrijven, die veel warmte produceren die ze kwijt moeten.”

Samsom waarschuwt tegen paniek onder burgers. “Wacht tot de gemeente langskomt met een plan voor uw wijk. Dus trek nog niet met een koevoet uw cv-ketel van de muur en ren niet naar de Gamma om die laatste rollen glaswol te hamsteren.”