“Hoop is iets anders dan optimisme”

Rondom de geboorte van zijn zoon Felix sloeg bij socioloog en schrijver Ruben Jacobs (1984) de paniek toe over de klimaatcrisis. Tijdens het schrijven van zijn nieuwste boek, De eeuw van Felix, ontdekte hij hoe hij hoop kan houden in de toekomst van zijn kind terwijl het onheil nadert.

Vertel, hoe houd je hoop terwijl de klimaatcrisis daar weinig aanleiding tot geeft?
“Hoop is iets anders dan optimisme. Ik ben niet optimistisch over de toekomst, maar dat wil niet zeggen dat je geen hoop kunt hebben dat het in de toekomst beter wordt.”

Hoe dan?
“Door het goede te doen of me daarvoor in te zetten, ongeacht of dat op mondiale schaal enig verschil maakt. Zelf ben ik vegetariër geworden, vlieg ik niet meer, tuinier ik zonder gif en heb ik een kleine moestuin aangelegd. Alleen daarmee redden we het niet, dat snap ik ook wel, maar dat is geen argument om het niet te doen. Het goede doen geeft betekenis aan het leven, levensvreugde en uiteindelijk ook een sprankje hoop. Dat heb ik geleerd tijdens het schrijven van dit boek.”

Dat riekt naar het aloude ‘een beter milieu begint bij jezelf’.
“Natuurlijk moet het systeem veranderen om de klimaatcrisis tegen te gaan, maar de focus op systeemverandering kan mensen het gevoel geven dat overheden en bedrijven het moeten oplossen en dat ze zelf niks meer hoeven doen. Dat klopt niet: het is niet het één of het ander. Systeemverandering gaat niet zonder onze in- zet, we zullen allemaal offers moeten brengen. En het mooie is, het geeft voldoening om die offers te brengen. Het leven wordt er rijker van.”

Kun je daar een voorbeeld van geven?
“Neem de groenteclub waarvan ik recent lid ben geworden. Alle leden van de club werken mee om pakketten samen te stellen van de biologische groenten die we direct bij lokale boeren inkopen. Het is natuurlijk makkelijker om boodschappen uit de supermarkt thuis te laten bezorgen, maar door de groenteclub heb ik meer betrokkenheid bij de boeren die de spullen verbouwen, is mijn band met eten versterkt en ben ik verbonden geraakt met gelijkgestemden. Daar zit zoveel meerwaarde in. Andersom werkt het trouwens ook zo. Dat merkte ik in de tijd dat ik veel draaide als dj. Eerst draaide ik alleen met vinyl platen. Ik oefende jarenlang en leerde mijn platen door en door kennen. Maar op een gegeven moment kwam de digitalisering, waardoor het mixen van muziek zo makkelijk werd dat ik het plezier in het draaien verloor.”

Gemak maakt het leven er niet altijd beter op.
“Precies. Onze cultuur wordt gekenmerkt door grenzeloosheid. Bedrijven propageren een frictieloos leven, alles moet efficiënt en on demand, maar dat leidt niet tot een betekenisvol bestaan. We zien beperkingen vaak als iets negatiefs, maar ze zorgen ook voor creativiteit. Dat merk ik als ik lesgeef aan mijn studenten op de Hogeschool van de Kunsten in Utrecht. Als ik hen vraag om de wereld te schetsen in 2050 zonder enige begrenzingen, dan komt er weinig vernieuwends uit. Maar als ik hun vraag hoe de wereld er in 2050 uitziet zonder internet of vliegverkeer, dan komen er allerlei creatieve ideeën los.”

Leidt zelfbegrenzing ook tot een betekenisvoller leven?
“Dat denk ik wel. Neem mijn besluit om niet meer te vliegen. Daar heb ik lang tegen aan zitten hikken. En als ik toch weer een keer vloog, dan hield ik daar een naar gevoel aan over, alsof ik sjoemelde. Nu ik de daad bij het woord heb gevoegd, heb ik de regie over mijn verlangens weer terug. Dat geeft voldoening. Het maakt mijn pleidooi om iets aan de klimaatcrisis te doen ook geloofwaardiger en krachtiger. Wat je doet maakt nu eenmaal meer indruk dan wat je zegt.”

Hoe belangrijk is de verbinding met anderen om hoop te houden voor de toekomst van je zoon?
“Dat is cruciaal. Hoop zoek en creëer je samen met anderen. Bij de groenteclub merk ik dat telkens weer. Het is een heel hechte club. Door samen in actie te ko men proberen we wanhoop over de klimaatcrisis om te buigen tot hoop.”

Hoe verklaar je eigenlijk dat de klimaatpaniek pas toesloeg rond de geboorte van je zoon?
“Ik maakte me wel al langer zorgen over het klimaat, maar dat was meer intellectueel. Emotioneel kwam het niet echt binnen. En misschien dacht ik ook wel dat het mee zou vallen. Maar toen we in de droge zomer van 2018 op de terugweg van vakantie Nederland binnenreden en ik het uitgedroogde landschap zag, besefte ik: het klimaat verandert echt.
Mijn vriendin was destijds hoogzwanger, waardoor dat besef meteen omsloeg in paniek over de toekomst van ons kind.”

Hoe uitte die klimaatpaniek zich?
“Het greep me echt bij de keel, ik werd er mistroostig van. En ik werd overspoeld door twijfels en vragen: waarom zou je kinderen willen krijgen in deze onzekere of ronduit gevaarlijke tijd? Welk verhaal vertel ik mijn zoon als hij ouder is? Welk toekomstperspectief is er voor hem? Want hoewel niemand weet hoe erg het allemaal precies gaat worden, één ding weet ik zeker: mijn zoon zal opgroeien in een wereld die in het teken zal staan van het leefbaar houden van de planeet.”

Voor je boek maakte je een rondgang langs allerlei mensen die bezig zijn om de planeet leefbaar te houden. Hielp dat een beetje?
“Ik was op zoek naar hoop om mijn pessimisme over de toekomst van mijn zoon te lijf te gaan. Mijn pessimisme is niet minder geworden, maar van al die mensen leerde ik wel hoe ik de moed erin kan houden.”