Hoe word je klimaatjournalist?

Het klimaat is – eindelijk – een hot topic in de media. Stel, je komt net kijken in het vak. Waar begin je dan? Vier gedreven journalisten geven tips.

Journalisten draaien niet meer om klimaatverandering heen. Meerdere Nederlandse media hebben het tot speerpunt benoemd en wereldwijd groeit het aantal artikelen. Driekwart van de Nederlanders maakt zich zorgen over de gevolgen van klimaatverandering. Voor het eerst hebben we een minister voor Klimaat en Energie. Iedereen heeft het over de hoge gas- en benzineprijzen. Reden genoeg voor journalisten om zich op dit onderwerp te storten. Maar hoe doe je dat? “Klimaatjournalistiek onderscheidt zich niet heel erg van andere vormen van journalistiek”, vindt Han van de Wiel, freelancer voor dit magazine en docent op de School voor Journalistiek. “Je moet goed onderzoek doen, hoor- en wederhoor plegen, onpartijdig zijn en transparantie bieden over je bronnen.”

Jaap Tielbeke van De Groene Amsterdammer voegt nog een belangrijke vaardigheid aan het lijstje toe: “Een van de kernvaardigheden van journalisten is dienen als tussenpersoon, waardoor je kennis uit de universitaire wereld ontsluit voor een breder publiek.”

Ethisch te werk gaan

Een vertaalslag maken vanuit de wetenschap dus. Alleen, wat als je geen toegang hebt tot die wetenschap of als de informatie er niet is? “Een belangrijke uitdaging voor ons is om Engels te leren”, zegt de Mexicaanse klimaatjournaliste Yanine Quiroz. “De meeste journalisten in Latijns-Amerika kunnen alleen Spaans, maar bijna alle rapporten zijn in het Engels.” Daarnaast is er volgens Quiroz ook gebrek aan goede universitaire programma’s. Een belangrijke bron van informatie voor haar verhalen is de inheemse bevolking in Mexico. “Zij weten alles van bosbehoud en herstel na bomenkap. Door hun een stem te geven, gaan mensen het probleem ook beter snappen.” Volgens Quiroz is een goede klimaatjournalist iemand die bovenal ethisch te werk gaat en een gevoel van verantwoordelijkheid heeft.

Gebrek aan informatie

Ook de Nigeriaanse journalist Olatunji Olaigbe focust zich vooral op de problemen die zich in zijn land voordoen. “Het noorden van ons land ligt in de Sahara en is droger dan ooit. Onze hoofdstad Lagos in het zuiden is letterlijk aan het overstromen vanwege de zeespiegelstijging. Maar er worden hier bijna geen data verzameld. Dat moeten we allemaal zelf doen.” Momenteel werkt Olaigbe aan een verhaal over de Nigeriaanse migratieroutes voor vee die door klimaatverandering haast verdwenen zijn. “Door de droogte groeit daar niets meer. Ik ga nu letterlijk die route af om de vegetatie van nu te vergelijken met vroeger.”

Bruggen bouwen

Misschien zorgt het gebrek aan informatie er ook wel voor dat het in Nederland nog niet helemaal ingeburgerd is om samen- werkingen aan te gaan met journalisten uit andere landen. Tielbeke heeft zelf niet veel cross-borderverhalen gemaakt, maar De Groene Amsterdammer publiceert wel regel- matig verhalen van journalisten uit het buitenland. “Voor veel mensen uit andere werelddelen zijn de gevolgen van klimaat- verandering al realiteit en dat zien we hier nogal eens over het hoofd.”

Quiroz, die vorig jaar samen met Spaanse journalisten aan een verhaal over recycling werkte, doet daarom een oproep aan westerse journalisten: “Door de taal en het onderwijs hebben jullie veel meer toegang tot informatie. Gebruik dat om bruggen te bouwen met klimaatjournalisten over de hele wereld. Jullie rol is essentieel.”

Olaigbe heeft die impact van internationale media al gezien. “Hier zijn de weersomstandigheden extremer en de gevolgen zichtbaarder. Doordat buitenlandse journalisten hier verhalen kwamen maken, zijn Afrikaanse journalisten ook meer geïnteresseerd geraakt in het onderwerp.” Volgens hem is er sinds 2018 een ware renaissance in de klimaatjournalistiek op het Afrikaanse continent.

Sinds 2018 is een ware renaissance in de klimaatjournalistiek op het Afrikaanse continent

Van ontkenning tot acceptatie

Maar wat voor soort verhalen zouden er nú gemaakt moeten worden? “30 jaar geleden moest je ook altijd iemand aandragen die zich afvroeg of klimaatverandering bestond of niet”, zegt Van de Wiel. “Nu hebben vrijwel alle media in Nederland besloten: het bestaat gewoon. We hoeven niet elke keer een weerwoord te halen.”
Met die discussie is een hoop kostbare tijd verloren gegaan, zegt ook Tielbeke, maar inmiddels is het een gepasseerd station. “Wat ik nog wel vaak zie, is dat we bij extreme weersomstandigheden – zoals de overstromingen in Limburg of de hoge temperaturen op de polen momenteel – vaak in een technische discussie vervallen: in hoeverre heeft klimaatverandering daar nu precies aan bijgedragen? Wetenschappelijk is dat een belangrijke discussie, maar voor het brede publiek is de relevante boodschap: de kans op dit soort weersextremen wordt groter naarmate de wereld warmer wordt.” Door die technische discussie blijft het grotere plaatje, dat klimaatverandering het hele speelveld op z’n kop zet, onderbelicht.

Herhaling van zetten

Tegelijkertijd is het vertellen van dat grote verhaal juist ook een uitdaging voor Tielbeke. “Hoe kan ik een verhaal dat in de kern niet verandert, toch telkens op een verrassende manier onder de aandacht brengen? Ik schrijf nu ongeveer 7 jaar over het onderwerp en ik merk dat ik in herhaling val. Hoe zorg ik dat het aansprekend blijft en mensen aanzet tot nadenken?”

Als je je echt wilt verdiepen in de technische aspecten van klimaatverandering, dan is daar specifieke kennis voor nodig, maar er zijn veel meer manieren om het onderwerp te belichten, zegt Van der Wiel. “Je kunt ook schrijven over prijsmechanismes om CO2 te beprijzen, over Europese handelssystemen en energiearmoede. Waar komen de subsidies eigenlijk terecht? Hoe moet Nederland in de toekomst zijn energievoorziening gaan regelen? Dit soort onderwerpen worden alleen maar belangrijker en als je je als journalist daarin specialiseert, dan gaat dat echt z’n vruchten afwerpen.”