Waarom Groningers zich nog steeds (terecht) zorgen maken

Even was er euforie in Groningen: de gaskraan gaat dicht. Maar die euforie maakte al snel plaats voor realiteitszin. Versterking van huizen en schadeafhandeling lijken het rijk te duur. Gaat met het dichtdraaien van de gaskraan ook de geldkraan dicht? Het is uiteindelijk niet de blijdschap die overheerst, maar de zorg.

Eric Wiebes begon na zijn aanstelling als minister van Economische Zaken in oktober 2017 voortvarend aan het Groningen-dossier. Hij ging er direct op bezoek, liet de term ‘overheidsfalen’ vallen en maakte een besluit dat als historisch werd bestempeld: de gaskraan gaat dicht, in 2030. De Groningers jubelden. Eindelijk kwam er erkenning voor hun schade en hun leed. “Er ontstond een dun laagje vertrouwen”, vertelt Susan Top van het Groninger Gasberaad. Maar het was van korte duur. Al snel na het historische besluit, in mei 2018, vertelde Wiebes dat er pas op de plaats gemaakt zou worden met het versterken van de huizen. Het ministerie van Economische Zaken gaat eerst onderzoeken of versterking nog wel nodig is, nu besloten is om de gaswinning volledig af te bouwen.

Voor Hans Alders was het de druppel. Hij besloot deze week om op te stappen als Nationaal Coördinator Groningen. In die rol was hij verantwoordelijk voor de wederopbouw van het aardbevingsgebied. “Hoe kan ik vertrouwen herstellen als ik mijn afspraken niet nakom?”, schreef hij in een brief aan Wiebes. Een dag eerder stapte Albert Rodenboog, burgemeester van het Groningse Loppersum op. “Elk moment van vertrek is lastig, maar als ik wil wachten tot de problemen rond de gaswinning goed geregeld zijn, kan ik nog wel honderd jaar wachten”, lichtte hij toe. Versterking van huizen, maar ook de schadeafhandeling blijken ineens op losse schroeven te staan. Dus dreigt er massale sloop. “En daarom is ons vertrouwen in de politiek zo verschrikkelijk ver weg”, aldus Top.

Versterking of sloop

“Waarom gaat nu alles op pauze en komt er eerst weer een onderzoek?”, vraagt Top zich af. Uit diverse onderzoeken blijkt dat als de gaswinning stopt, de aardbevingen niet direct stoppen. Het KNMI waarschuwt juist voor meer en zwaardere bevingen. Bovendien wordt er de komende jaren gewoon nog gas gewonnen. Het is nog lang geen 2030.
Een advies van Economische Zaken over de versterking van huizen moet in juli op tafel liggen. Maar Marcel Drenth en Bram Reinders, beide gedupeerden en actievoerders hebben er in elk geval weinig fiducie in dat het advies de Groningers recht zal doen. “We zien dat het aantal versterkingsadviezen afneemt.”

Drenth legt de vinger op de zere plek: “Het wordt gewoon te duur. Sloop is goedkoper.” Met het afnemen van de gaswinning zullen de overheid, Shell en de Nederlandse Aardolie Maatschappij – de Nam – zich financieel steeds verder terugtrekken, is zijn voorspelling. “Uiteindelijk zullen we de schade zelf moeten gaan betalen, vrees ik. Dat lukt niet. Ik ben al failliet. Er ontstaan hier straks spookdorpen.”

Om dat te voorkomen, pleit het Groninger Gasberaad ervoor dat bewoners meer betrokken worden bij de herstelplannen van het aardbevingsgebied. De organisatie zet in op vernieuwingsprocessen van dorpen en steden waarin vooral ook naar het totaalplaatje van het gebied wordt gekeken en niet alleen objectgericht – per gebouw – zoals nu. “Maar Den Haag vindt de aanpak die wij willen een luxe en de Nam denkt dat we er een slaatje uit willen slaan. Geld voor ‘leuke dingen’ zoals het door hen genoemd wordt, is er niet”, aldus Top. “Het enige dat wij willen is een veilig huis én dat de overheid en de Nam het gebied waar schade ontstaat fatsoenlijk achterlaten. Dat is toch niet te veel gevraagd? Er worden halve dorpen gesloopt; het karakter van Groningen wordt vernield. Dat wil je toch niet? Zo blijft er niks van onze historie over!”

Schade-afhandeling

Nog een deuk in het vertrouwen veroorzaakt de nieuwe aanpak van de schade-afhandeling. In maart werd een nieuw schadeprotocol actief waarin werd afgesproken dat niet langer de Nam, maar de overheid de aardbevingsschade die mensen hebben, afhandelt. Het Groninger Gasberaad onderhandelde mee in de totstandkoming. “We hebben het maximale eruit gehaald”, zei Top toentertijd tevreden, maar ze hield ook een slag om de arm. “Wij realiseren ons dat we daarmee nog geen garanties hebben. Veel valt of staat met de uitwerking. Het valt ons zwaar hierop te vertrouwen, omdat dat vertrouwen de afgelopen vijf jaar zo vaak en zo fundamenteel is beschadigd.”

Reinders: “Inmiddels weten we dat Wiebes gewoon strepen door besluiten zet. Er worden heus wel schades uitgekeerd, maar ik garandeer je: ook hier gaan de ankers op een gegeven moment in het zand. Men wil de daadwerkelijke schade gewoon niet betalen. Het is te veel. En dan maakt het niet uit of de Nam of de overheid, die aandeelhouder van de Nam is, de schade gaat afhandelen, en of dat voor of na het stopzetten van de gaswinning is. Zolang wij een regering hebben die zo op geld geënt is en maar in het straatje van de multinationals blijft lopen, moet je daar gewoon niet veel van verwachten. Mijn vertrouwen is 0,0.”

Gezondheidsrisico’s

Ondertussen woont een groot deel van de Groningers nog steeds in een onveilig huis. De schrijnende verhalen worden breed uitgemeten in de media. Mensen krijgen eerst te horen dat hun huis versterkt moet worden, dan is er het besluit dat er toch gesloopt gaat worden, en een tijd later gaat het weer over versterking. “Die onzekerheid vreet je op. Het gaat onder je huid zitten. Hoe gek willen ze de Groningers hebben?”, zegt Top.

De aardbevingsproblematiek heeft een ontwrichtend effect op families en op hele dorpen. “Mensen durven hun kleine kinderen niet boven te laten slapen, kleinkinderen mogen van hun ouders niet meer bij hun grootouders in Groningen logeren. Er zijn spanningen tussen mensen omdat de één nergens anders meer mee bezig is dan de aardbevingsproblematiek en de ander, moe van alles, er juist helemaal niks meer van weten wil”, vertelt ze.

“Ik vertoon vluchtgedrag. Ik voel me niet meer veilig in mijn eigen huis en pak alles aan om weg te kunnen”, zegt Drenth die zelf ook gedoe heeft met zijn buren. Hij krijgt zijn schade niet vergoed. De buren wel. Reinders slaapt maximaal vier uur per nacht en is doodsbang. “De grootste klapper moet nog komen, dat voel ik in elke vezel in mijn lijf. Er is zoveel in de bodem gepeurd en geroerd, dat kan niet anders.”

Tijdbommen

Als er nog een grote aardbeving komt, kan dat wel eens gevolgen hebben die verder gaan dan het instorten van huizen. Reinders woonde en Drenth woont nog steeds op een paar honderd meter afstand van het tankenpark van de Nam in Farmsum. “Daar ligt gemiddeld 20.000 kuub giftig en ontvlambaar aardgascondensaat opgeslagen in roestige, oude tanks die niet aardbevingsbestendig zijn”, vertelt Drenth. “Levensgevaarlijk. Op 6 januari 2015 was er een aardbeving precies onder dat park”, vult Reinders aan. “Ik vergeet het nooit meer. Vanaf dat moment ben ik zo bang geworden voor de gevolgen van aardbevingen dat de kleinkinderen niet langer mochten komen logeren.”

Maar er is meer wat van de regio Delfzijl een ’tijdbom’ maakt, aldus Drenth. “De Nam injecteert miljoenen liters vervuild afvalwater dat vrijkomt bij de productie van aardgas terug in de grond bij het dorpje Borgsweer. We weten niet wat daarvan de gevolgen zijn, maar het wordt er in elk geval niet beter op. Dat is zo’n vier kilometer van mijn woonhuis.” Daar komt de vrees voor de zeedijk nog bij, zegt Drenth. ”Die is hartstikke poreus en zwak. Wat gebeurt daarmee bij een volgende beving?”

Blijven pompen

Terwijl Wiebes plotsklaps de versterkingsoperatie aan de beschadigde huizen on-hold zette, investeert de Nam tot grote ergernis van Drenth en Reinders ondertussen wel miljoenen euro’s in een nieuwe aardgascondensaatlijn tussen Farmsum en Geefsweer. “Die pijplijn moest de oude lijn gaan vervangen, maar nu blijkt dat de oude lijn gewoon blijft liggen en als reservelijn gebruikt gaat worden. Dat noem ik geen vervangen. Een fijne erfenis voor mijn kleinkinderen”, aldus Drenth. Reinders: “We worden aan alle kanten bedonderd. De Nam, Shell en de overheid, ze spelen onder één hoedje. Ik noem ze de gasmaffia.”

Dan is er ook nog de vrees dat wanneer de gaskraan in Groningen langzaam dichtgedraaid wordt, de gaswinning uit de kleinere gasvelden omhoog geschroefd wordt. Naast het Groningenveld telt Nederland 240 kleine gasvelden op land en op zee. Onlangs maakte Wiebes bekend ook de productie uit de kleinere gasvelden gestaag te verminderen, maar het vertrouwen is weg. “Dat zegt de minister wel, maar wij zien overal dat gasbedrijven alles op alles zetten om op te pompen wat op te pompen valt”, aldus Milieudefensie in Dagblad van het Noorden.

Radicale opstandelingen

De Groningers, ooit zo’n nuchter volk, voelen zich bang en in de steek gelaten, machteloos, gefrustreerd en moe gestreden. Dat de gaskraan dicht gaat, repareert het vertrouwen niet, want een eerlijke afhandeling blijkt er nog steeds niet van te komen. “Een deel van de Groningers haakt af, omdat ze toch niet gehoord worden. Het vertrouwen is weg. Ze gaan dus ook niet meer stemmen. Dat vind ik een zorgwekkend aspect aan dit verhaal. We raken raken groepen mensen kwijt”, aldus Top.

“Ik kan me heel goed voorstellen dat je je kop in het zand steekt als je jarenlang tevergeefs gestreden hebt om je schade vergoed te krijgen. Dan ben je murw”, zegt Reinders. Hij en Drenth houden het actievoeren nog wel even vol. “We hebben geen keus. We vechten tegen het onrecht. Ik doe het voor mijn dochter en voor Groningen, maar voor mezelf hoeft het eigenlijk ook allemaal niet meer. De fundering in mijn kelder is kapot. Bij een flinke regenbui staat ‘ie blank. Ik heb het niet eens gemeld. Er wordt toch niks aan gedaan”, aldus Drenth.

Top vindt het een griezelig idee dat Nederland met de boze vinger naar Groningen wijst. “Wij krijgen de schuld dat zij van het gas af moeten, terwijl wij al zo lang in de ellende zitten.” Reinders: “Wij worden als radicale opstandelingen gezien die alleen maar op geld uit zijn. Maar van de bijna 300 miljard euro die het Rijk aan de Groningse gaswinning verdiende, ging nog geen één procent naar Groningen zelf. Dat is een aalmoes. Ik heb niet de illusie dat dit meer gaat worden als de gaskraan dicht gaat.” Drenth: “Als de gaskraan daadwerkelijk dicht is, dan worden we net als Limburg met zijn kolenmijnen. Dan hebben we het nakijken. Groningers, bedankt voor al het gas en het geld. De groeten!”