Gezond met groen

Natuur is goed voor de rust in je hoofd, maar voor nog veel meer dingen. Wetenschapper Jolanda Maas zoekt naar manieren om daar zo goed mogelijk gebruik van te maken.

Dat het goed voor je is om in de natuur te zijn, klinkt vanzelfsprekend. Zit het even tegen of voel je je beroerd, dan haal je een frisse neus of ga je even uitwaaien. Maar wat de natuur nu precies doet voor je gemoed en je gezondheid, en hoe we daar effectief gebruik van kunnen maken, wordt nog volop onderzocht. Een van de mensen die zich daarmee bezighoudt, is Jolanda Maas, gedragswetenschapper en universitair hoofddocent aan de sectie Klinische Psychologie van de Vrije Universiteit Amsterdam.

Minder naar de dokter

“Bij lezingen die ik geef, laat ik mensen meestal foto’s zien, van twee straten in Utrecht of een andere stad”, vertelt Maas. “Een zonder groen, en een mét. Als we vervolgens vragen waar ze liever zouden wonen, kiest bijna iedereen voor de groene straat. We denken dat groen gezond is, maar er was in de wetenschap nauwelijks bewijs voor dat een groene woonomgeving goed voor ons is.” Terwijl we dat bewijs hard nodig hebben omdat Nederland langzaamaan versteent. En dat is gek: we hebben wel met zijn allen een voorkeur voor groen, maar datzelfde groen verdwijnt uit het straatbeeld.

Maas en haar team waren dan ook aangenaam verrast toen uit hun onderzoek bleek dat mensen werkelijk gezonder zijn als ze meer natuur hebben in de buurt, ook nadat de resultaten werden gecorrigeerd voor eventuele andere oorzaken, zoals inkomensverschillen. “We hebben bezoek aan de huisarts als uitgangspunt genomen. We hebben gekeken naar de 24 meest voorkomende klachten, zoals diabetes of depressies. Mensen die in een groene omgeving wonen, kloppen met vijftien van die klachten minder vaak aan bij de huisarts aan dan mensen die in een niet-groene omgeving wonen. Klachten als diabetes, depressie en angststoornissen werden in groenere woonomgevingen 20 tot 25 procent minder gerapporteerd dan in weinig groene woonomgevingen. Met 10 procent meer groen in Nederland kunnen we 64 miljoen zorgkosten en 320 miljoen arbeidskosten besparen!”

Groene schoolpleinen

Als je wil profiteren van de positieve effecten van de natuur, is het belangrijk dat je er actief mee aan de slag gaat. “Je moet je ermee verbinden. Het groen gebruiken”, zegt Maas. Om te ontdekken hoe je dat het best doet en wat het effect daarvan is, doet zij met haar team onder andere onderzoek naar groene schoolpleinen. Die zijn zo ingericht dat spelen in en met natuur vanzelfsprekend wordt: natuurrijk en biodivers, met speelruimtes vol struiken, bomen, water en zand. Veel losse materialen, waar de leerlingen op hun eigen manier mee aan de slag kunnen. De natuur is onvoorspelbaar en complex. Maas noemt het ‘dynamisch’. Heel anders dan een gewoon schoolplein, waar ieder speeltoestel een vaste gebruiksaanwijzing kent. “Met de natuur kun je je eigen ding doen, en het verandert per seizoen en per weertype. Kijk, een glijbaan is ook nat en glad als het heeft geregend, maar als de blaadjes van de bomen vallen kun je daar ineens op een heel andere manier mee spelen.”

“Groene schoolpleinen kunnen op elk van de ontwikkeldomeinen van kinderen iets bijdragen”, vertelt Maas. “Fysiek, cognitief, moreel en sociaal-emotioneel. Zo bouwen kinderen kracht op door aan dingen te hangen en in bomen te klimmen, maar trainen ze bijvoorbeeld ook hun evenwicht door over boomstammen te lopen. Daarnaast helpt het bij de ontwikkeling van vaardigheden waar je misschien niet meteen aan denkt, zoals besluitvorming. Als je samen een hut bouwt, bijvoorbeeld. Dan neemt iemand de leiding, en moet je samen uitvinden hoe je goed communiceert. Je bent trots als het is gelukt, maar na een heftige regenbui stort ’ie misschien weer in. Zo leer je met tegenslag omgaan en bedenk je samen een oplossing. Ongoing play, dat is heel waardevol.”

En dan zijn er eventuele effecten die nog niet onderzocht worden, zoals wat groen bijdraagt aan academische vaardigheden, zelfvertrouwen en je stemming. “Hoe we die effecten kunnen stimuleren, hopen we de volgende jaren te kunnen onderzoeken”, zegt Maas. “En we hopen de waarde van buitenonderwijs te kunnen vastleggen. Dat zou geweldig zijn. Tijdens de rekenles kan de docent ‘1+1’ op het bord schrijven, maar dat kan ook buiten met blaadjes. Iedere leerling heeft een andere leerstijl – de een leert van uitleg bij het bord, de ander leert beter als de les in praktijk wordt gebracht en je het kunt zien en voelen.”

Rust in je hoofd

“Natuur kan helpen stress te verminderen. Je hebt meer ruimte om over dingen na te denken in de natuur”, zegt Maas. “Als mensen in de natuur zijn, ervaren ze vaak meer positieve emoties en minder negatieve. Ze voelen zich blijer en gelukkiger en minder depressief, angstig of boos. Dat zie je ook terug in hersenonderzoek: bepaalde hersendelen die met die emoties te maken hebben, worden in een natuurrijke omgeving geactiveerd.” Interessante kanttekening: dat we in onze vrije tijd de natuur veel opzoeken – als tegenhanger van het systeemplafond op het werk – kan betekenen dat we de ontspanning met de natuur zijn gaan associëren.

Maas en haar team onderzoeken hoe de natuur een plek kan krijgen in verschillende omgevingen zoals schoolpleinen, ziekenhuizen, maatschappelijke opvanglocaties en de geestelijke gezondheidszorg. “Het vergroenen van de buitenruimte is pas echt effectief als het ook verbonden wordt met het werk. Dus als leerkrachten het schoolplein gaan gebruiken, als verpleegkundigen af en toe zelf pauze kunnen nemen in de helende tuin in het ziekenhuis. Zorg voor actief en breed gebruik van natuur! Cognitieve gedragstherapie kan binnen, met de cliënt en psycholoog tegenover elkaar en een doos tissues in het midden. Maar zou het niet waardevol zijn om de therapie te geven naast elkaar, wandelend in een natuurlijke omgeving? Ik hoop te onderzoeken hoe dat werkt en wat het effect precies is.”

En als je niet naar buiten kunt, kan de natuur mee naar binnen. In ziekenhuizen, bijvoorbeeld, waar de meeste mensen het moeten doen met een plastic kamerplant of een verlept bosje bloemen. “Het is nu bijvoorbeeld zo dat het dagelijks functioneren van ouderen erop achteruit gaat als ze een tijd in het ziekenhuis zijn behandeld. Daar kan met meer groen misschien wat aan gedaan worden. Ook kan het effect hebben op mensen die in het ziekenhuis werken, die kampen vaak met stress en burn-outklachten.” Zelfs een foto of een schilderij van een natuurlandschap heeft al effect op je gezondheid. Niet zo veel als the real deal, benadrukt Maas, maar aan het plafond bij de tandarts zou een foto van een bos niet misstaan. “Ja, dat is anders wel heel wit en saai.”