Na de aanslagen in Parijs werd in Frankrijk de noodtoestand ingesteld. Die treft echter ook milieuactivisten. Mensenrechtenorganisaties hebben felle kritiek. “Frankrijk gebruikt haar buitengewone bevoegdheden om dissidenten de mond te snoeren.”
Het is half mei 2016. De Franse regering verlengt voor de tweede keer de noodtoestand. De Franse inlichtingendiensten waarschuwen voor een reeks van IS-aanvallen in Frankrijk. De dreiging is extreem hoog, zegt president François Hollande. Tijdens de Tour de France worden 23 duizend agenten ingezet plus – voor de allereerste keer in de geschiedenis – een anti-terreur eenheid. Tijdens het Europese kampioenschap voetbal moeten 90 duizend agenten zorgen dat de wedstrijden vlekkeloos verlopen.
De vraag is: welke prijs moeten de Fransen betalen voor alle veiligheidsmaatregelen? Mensenrechtenorganisaties en de 24 milieuactivisten die vlak voor de Klimaattop november vorig jaar huisarrest kregen, weten in ieder geval het antwoord: de prijs is hoog. Misschien wel te hoog. De rechtsstaat is in het geding, de regering gebruikt de noodtoestand om de orde te handhaven.
‘Radicale strijd’
Joel Domenjoud wordt op 26 november 2015 gewaarschuwd door zijn buren: de politie is naar je op zoek. Hij meldt zich keurig bij het commissariaat en daar krijgt hij te horen dat hij huisarrest heeft. Hij mag zijn woonplaats Malakoff, een voorstadje van Parijs, niet verlaten en moet zich drie keer per dag melden bij de politie. Volgens de minister van Binnenlandse Zaken zou hij betrokken zijn bij de organisatie van manifestaties die mogelijkerwijs een gevaar vormen voor de openbare orde.
Domenjoud is stomverbaasd. Ja, hij is actief in de protestbeweging tegen het vliegveld bij Notre-Dame-des-Landes. Ja, hij hoort tot het juristenteam van de Klimaatcoalitie, een koepel van ongeveer 130 organisaties en ja, hij heeft als taak mensen te ontvangen die tijdens de klimaattop willen demonstreren. Maar zijn positie is niet belangrijker dan veel andere mensen die actief zijn in de milieubeweging. Dus waarom hij?
Een half jaar later heeft hij daar nog steeds geen antwoord op. Officieel wordt hij beschuldigd van ‘Deelname aan radicale strijd’, de vage beschuldiging die mogelijk is gemaakt door de noodtoestand en die alles kan betekenen. “Maar ik denk dat ik doelwit werd op het moment dat ik, met een aantal anderen, protest aantekende tegen het verbod van de klimaatmanifestaties. Daarmee vielen we als het ware direct de noodtoestand aan.”
Het huisarrest van Domenjoud duurde naar zijn gevoel eindeloos. “Het was zwaar. Drie keer per dag melden, betekent dat je niet veel kunt doen. De eerste vier dagen werd ik overal gevolgd. Vrienden en bekenden meden me, of wilden me alleen buitenshuis ontmoeten, omdat ze bang waren dat mijn telefoon en huis werden afgeluisterd. Ook kreeg ik veel minder mails, ze waren bang dat de inlichtingendienst meelas. Ik was de hele tijd bang te laat te komen bij de politie; dat zou me komen te staan op zes maanden gevangenisstraf en een boete van 7500 euro.” Ondanks zijn beperkte mogelijkheden bleef Domenjoud actief voor de milieubeweging: elke middag organiseerde hij een milieucafé in de bibliotheek van Malakoff.
Wat Domenjoud vooral steekt is dat hij geen enkele mogelijkheid had zich tegen de straf te verdedigen. “Ik had niets strafbaars gedaan; ze plaatsten me onder huisarrest omdat ik de intentie zou hebben iets strafbaars te doen.” In december oordeelde de Conseil constitutionel (de Raad voor de Grondwet) dat het huisarrest van Domenjoud een grondwettelijke basis heeft. Dit oordeel wordt later door de rechter bevestigd.
Noodtoestand verleent verregaande bevoegdheden
Frankrijk is in shock na de aanslagen van 13 november 2015 in Parijs. Acht terroristen zijn verantwoordelijk voor zes aanslagen, 129 doden en 350 gewonden. De doden en gewonden vallen op terrasjes, in restaurants, tijdens een concert, een voetbalwedstrijd. De dag erop wordt in allerijl de noodtoestand uitgeroepen, boven op al bestaande aangescherpte maatregelen onder de naam Vigipirate. In feite is Vigipirate, in werking sinds 1978, al een soort noodtoestand omdat het uitzonderingen op de grondwet toelaat. Het plan moet terrorisme bestrijden en kent twee waarschuwingsniveaus. De hoogste is nu van toepassing. Naast de extra bevoegdheden die Vigipirate verleent, krijgt de staat er met de noodwet nog meer verregaande mogelijkheden bij. Hard bewijs of toestemming van een rechter voor huiszoekingen en huisarrest is onder de noodtoestand niet nodig. Een zogenaamde ‘note blanche’, een lege notitie van de Franse Inlichtingendienst, voldoet. De werkelijke reden kan later worden ingevuld. Met andere woorden: een rechter bepaalt ná de huiszoeking of alles rechtmatig is verlopen. Verdachte verenigingen kunnen per decreet worden opgeheven, hun zalen gesloten. Websites kunnen worden geblokkeerd. Alle informatie die voorhanden is over een persoon kan zonder tussenkomst van een rechter worden opgevraagd. In de aangewezen veiligheidszones, voornamelijk in en rondom Parijs, kan de bewegingsvrijheid zomaar worden ingeperkt door een uitgaansverbod en is iedereen in principe een verdachte.
Bijna direct zijn er organisaties als Amnesty International en de Franse Liga voor de Rechten voor de Mens die vraagtekens zetten bij de noodtoestand. Human Rights Watch waarschuwt al op 25 november dat de Franse regering zo voorzichtig mogelijk met haar nieuwe bevoegdheden moet omgaan, om inbreuk op de mensenrechten te voorkomen. ‘De Franse regering moet haar burgers beschermen en de mensen die verantwoordelijk zijn voor deze verschrikkelijke aanslagen berechten, maar moet ook de rechten en de vrijheid van alle mensen beschermen’. De zorgen worden groter als blijkt dat manifestaties rondom de de Klimaatconferentie in Parijs worden verboden. De zorgen worden nog groter wanneer op 26 november de eerste milieuactivisten, waaronder dus Joel Domenjoud, te maken krijgen met huiszoekingen en zelfs huisarrest.
Bomgroenten
De talloze huiszoekingen hebben in veel gevallen een dubieus, en soms zelfs lachwekkend karakter. Zoals bij het jonge stel biologische boeren dat in de vroege ochtend overvallen wordt door een klein leger gendarmes. Nog voordat Julien en Elodie beneden zijn, staan de gendarmes al in hun keuken.
Drie uur duurt de huiszoeking; het huis en erf worden binnenste buiten gekeerd. De harde schijven van hun computers worden gekopieerd, net als de inhoud van hun telefoons. Als Julien en Elodie vragen waarom de huiszoeking plaatsvindt, krijgen ze een document ondertekend door de prefect – de vertegenwoordiger van de staat op departementaal niveau. In het document staat dat ‘er serieuze gronden zijn om aan te nemen dat zich op hun boerderij personen, wapens of zaken bevinden die gelieerd zijn aan activiteiten met een terroristisch karakter’.
Het stel begrijpt er niets van, totdat een van de gendarmes begint over de klimaattop in Parijs. Hadden zij niet drie jaar geleden meegedaan met een demonstratie bij Notre-Dame-des-Landes? Bij het plaatsje in West-Frankrijk niet ver van Nantes wordt al sinds 2000 geprotesteerd tegen de komst van een vliegveld. Inderdaad, ze hadden daar gedemonstreerd. Het was ook tegelijk de laatste manifestatie waar ze bij waren, aldus Julien en Elodie. “Wat dachten ze bij ons te vinden? Bomgroenten?”, aldus het stel in de regionale krant Sud Ouest. De krant krijgt nul op het rekest als ze de prefect om commentaar vragen.
Zonder opgaaf van redenen
Niet alleen milieuactivisten worden slachtoffer van de noodtoestand. Ook linkse activisten en kraakpanden krijgen te maken met huiszoekingen. Zo werd in de ochtend van 27 november huiszoeking gedaan in een kraakpand in Seine-Saint-Denis, omdat de 34 bewoners mogelijk de klimaattop zouden kunnen gaan verstoren. Het ging om anarchisten volgens de politie. De bewoners zeggen uitsluitend vreedzaam te willen protesteren. Niemand van de bewoners wordt gearresteerd of ondervraagd.
En natuurlijk is iedereen met een Arabisch uiterlijk na 13 november 2015 verdacht en kan zonder opgaaf van redenen worden aangehouden in een van de veiligheidszones. Soms worden mensen bestraft op basis van vage beschuldigingen. Neem bijvoorbeeld een jonge winkelier uit de voorstad van Parijs. Hij kreeg huisarrest omdat hij naar Syrië zou willen gaan om te vechten. “Ik kreeg een lange lijst met namen te zien. Daarvan kende ik er drie. Dat waren klanten van mijn winkel, die zouden contact hebben met radicale moslims. Maar hoe moet ik dat weten?”, zo klaagt de man in het rapport van Amnesty.
Klimaatconferentie
De Franse regering wil duidelijk geen problemen rondom de Klimaatconferentie die op 30 november van start gaat en tot 12 december zal duren. De Liga voor de Rechten van de Mens reageert onmiddellijk op de maatregelen tegen milieuactivisten. Volgens de Liga gebruikt Frankrijk haar buitengewone bevoegdheden om dissidenten de mond te snoeren. De politici staan grotendeels vierkant achter de noodtoestand, al zit de groene partij EELV (Europe Ecologie les Verts) in een spagaat. Bijna al hun parlementsleden stemden voor de noodtoestand, maar zien nu met lede ogen aan hoe milieuactivisten slachtoffer worden van diezelfde noodwet.
De klimaattop in Parijs is voor ‘écolo’s’, zoals milieuactivisten in Frankrijk ook wel worden genoemd, dé plek om hun stem te laten horen. Vanuit heel Europa komen mensen toegestroomd. Elk jaar is er een dergelijke top, maar die zijn lang niet altijd belangrijk. Deze top is dat wel: afspraken om het opwarmen van de aarde af te remmen, zijn van levensbelang. Uiteindelijk ondertekenen op 12 december alle landen het klimaatakkoord. Een historische gebeurtenis. President Hollande sluit zijn toespraak af met: ‘Leve de planeet, leve de mensheid en leve het leven.’ De minister van Buitenlandse Zaken, Laurent Fabius, spreekt ironisch genoeg zijn dank uit aan “alle ministers, onderhandelaars én militanten …”.
Het akkoord betekent ook het einde van het huisarrest van de 24 milieuactivisten. Joel Domenjoud is weer vrij.
En daarna
In februari 2016 wordt de noodtoestand voor de eerste keer met drie maanden verlengd en in mei 2016 voor de tweede keer. Weer zijn het bijna uitsluitend de mensenrechtenorganisaties als Amnesty International en Human Rights Watch die zich zorgen maken, al krijgt de prolongatie steeds minder bijval in het het parlement.
Of Frankrijk ooit nog afkomt van de noodtoestand? Grondwettelijk is er geen limiet aan het aantal keren dat de noodtoestand verlengd kan worden. Maar er wordt hard gewerkt aan een aanpassing van een aantal wetten, zodat er ook ná het opheffen van de noodtoestand strengere maatregelen genomen kunnen worden om terroristen op te sporen. Met die wetswijzigingen was Frankrijk overigens al begonnen voor de aanslagen in Parijs. Na dertien november ging zij er nog eens met een stofkam doorheen.
Zo waren nachtelijke huiszoekingen voor de noodtoestand alleen toegestaan in uitzonderlijke noodgevallen: als er door brand of watersnood gevaar was voor de bewoners. Voor een nachtelijke huiszoeking tijdens een vooronderzoek kon alleen een onafhankelijke onderzoeksrechter het OK geven. Tijdens en straks ook na de noodtoestand kan dat eveneens gedaan worden door een Officier van Justitie. Dat is problematisch: de Officier is niet onafhankelijk want valt rechtstreeks onder het ministerie van Justitie. Diezelfde Officier van Justitie kan straks ook toestemming geven om iemands telefoon of huis af te tappen. Ook de bevoegdheden van de prefects, die onder het ministerie van Binnenlandse Zaken vallen, worden uitgebreid. Voor de noodtoestand konden zij geen huisarrest geven; tijdens de noodtoestand kan dit wel. Als de wet wordt gewijzigd, kunnen zij straks bovendien iedere verdachte die terugkomt uit het buitenland onder huisarrest plaatsen.
Stapeling van maatregelen
De mensenrechtenorganisaties dringen ondertussen aan op terughoudendheid. Een petitie van Amnesty International waarin de Franse regering werd gevraagd te stoppen met de noodtoestand, kreeg zestigduizend ondertekenaars. Maar met bijna 63 miljoen inwoners zal de Franse regering daar niet van wakker liggen. De Liga voor de Rechten van de Mens veroordeelt de stapeling van maatregelen sinds de aanslagen en vraagt de parlementsleden een einde te maken aan ‘deze uitzonderlijke toestand die een democratie onwaardig is.’ Human Rights Watch is bang dat de steeds maar durende noodtoestand in Frankrijk een slecht voorbeeld is voor andere landen.
Joel Domenjoud is zes maanden na zijn huisarrest strijdbaarder dan ooit. “Ik ben naar het Europese Hof voor de Rechten van de Mens gestapt. Er klopt helemaal niets van mijn huisarrest. Het zou grondwettelijk allemaal moeten kunnen, maar dat wil ik laten toetsen door het Hof. Frankrijk heeft geen enkel bewijs tegen me.”
Geef een reactie