Laat je museum niet sponsoren door de fossiele industrie! Daarmee verschaf je die sector een schoongewassen, respectabel imago dat ze niet verdient. Dat zeggen Liberate Tate en de groeiende Fossil Free Culture-beweging. Zij ontwikkelen creatieve actievormen en laten en passant zien dat kunstenaars ook activist kunnen zijn, en omgekeerd.
Tate Modern, het spraakmakende museum in de oude elektriciteitscentrale hartje Londen, organiseerde in 2010 een workshop over ‛kunst en activisme’. Lekker modern! Wel een beetje dom om vervolgens de deelnemers te verbieden Tate zelf of de sponsors ervan op de korrel te nemen. ‛Ongehoorzaamheid maakt geschiedenis’, heette de workshop profetisch.
Het was de workshopdeelnemers niet ontgaan dat BP een van de sponsors was: het geelgroene zonne-logo van het olieconcern was onontkoombaar in het museum. Art not Oil, stond daarom ineens groot op de ruiten, zichtbaar voor het publiek op straat. Negentig dagen later ontplofte de BP boortoren Deep Horizon in de Golf van Mexico – ‘the largest oil painting in the world’. Dit triggerde een serie performances van een groep kunstenaars, creatieven en activisten die zich Liberate Tate ging noemen.
Ze verklaarden zich verwant aan kunstenaars als The Guerilla Girls, Hans Haacke and Joseph Beuys, en aan bewegingen als Climate Camp en Occupy. Ze presenteerden hun ‛ongevraagde kunstwerken’ over een periode van zes jaar, grotendeels in de vrij toegankelijke, enorme turbinehal die de entree van Tate Modern vormt. Het was kunst en actie ineen en het was slim, grappig, mooi, en uiteindelijk effectief. Activisten en kunstenaars bleken een inspirerend partnerschap te kunnen sluiten.
Warm applaus
Inspirerend is Liberate Tate zeker. Het beroemdste en meest esthetische kunststukje was Human Cost, een met ‛olie’ overgoten naakte man in foetushouding, aangespoeld op de uitgestrekte vloer van de turbinehal, (de olie was melassestroop). Het haalde de cover van The Financial Times.
The Gift was de grootste en logistiek meest ingewikkelde performance. Honderd mensen manoeuvreerden een 16,5 meter lange en 1,5 ton wegende windmolenwiek de Turbinehal in, als bijdrage aan de permanente collectie. De wet gebood dat Tate het geschenk moest aannemen en overwegen of ze het zouden houden. Dat gebeurde niet, maar gift en gevers kregen wel een warm applaus van de museumbezoekers.
Evenals Time Piece, een prachtige actie eind 2015. 75 Mensen trokken met kinderen en kampeeruitrusting, inclusief composttoilet en fotogenieke zwarte slaapzakken, de turbinehal in en begonnen met wilgenhoutskool teksten over klimaatverandering op de vloer te schrijven. De ‛interventie’ duurde 25 uur, van hoogwater tot hoogwater in de langs het museum stromende Thames, en vroeg aandacht voor het feit dat de tijd opraakt die ons rest om klimaatverandering te stoppen. Het museum was zo wijs overnachting toe te laten.
Maart 2016 maakte Tate bekend het sponsorschap van BP te beëindigen per januari 2017. De reden, stelde BP, was niet de druk van de activisten, maar een ‘extreem uitdagend zakelijk klimaat’. Liberate Tate had inmiddels via de Freedom of Information Act het museum gedwongen het zorgvuldig geheim gehouden sponsorbedrag openbaar te maken. Dat bleek verbazend laag: minder dan 0,5 procent van de jaarlijkse uitgaven, in totaal tussen 1990 en 2016 gemiddeld 288 duizend euro per jaar.
Daarvoor kreeg BP niet alleen logopromotie maar ook, in 2013, een tentoonstelling genaamd The BP walk through British art. En natuurlijk het maatschappelijk prestige dat een verbintenis met een topmuseum oplevert.
Artistiek actievoeren
Teresa Borasino en Selçuk Balamir kennen elkaar van de klimaatbeweging, en artistieke actievormen hebben hun warme belangstelling. Ze experimenteerden ermee bij de Climate Games, tijdens de Parijse klimaatconferentie eind 2015. Teresa, kunstenaar, zette er het geruchtmakende Give a Shit op touw. Vijftig mensen hingen in de toiletten van het conferentiegebouw rollen wc-papier op die bedrukt waren met het laatste IPCC rapport. “Veel acties zijn saai,” zegt Teresa, “dan sta je daar weer met je spandoeken en je bordjes. Creatieve ideeën maken mensen enthousiast. Jammer dat de VN de rollen nog diezelfde dag weghaalde. Het rapport is in die kringen zoiets als de bijbel, die hang je niet in een wc.”
“De Climate Games moesten burgerlijke ongehoorzaamheid uitlokken en mensen uit hun comfortzone halen,” zegt Selçuk, ontwerper en onderzoeker op het terrein van culturele analyse. “Maar door de noodtoestand na de novemberaanslagen in Parijs was de impact vooral symbolisch. Het werd meer fun dan disruptief. Als laboratorium voor creatieve actie was het wel geslaagd. Kleine groepen deden autonoom overal interventies. Terwijl de grote coalitie van onderhandelaars geen besluiten kon nemen en afbrokkelde, kon zo’n groep vrienden na een verbod hun plan gewoon omgooien en iets onverwachts doen.”
Het concept ging viraal. In Brussel worden nu Games tegen TTIP georganiseerd; in Engeland vonden deze zomer onder de paraplu van Groundswell creatieve klimaatacties plaats. En in het Rijnlandkamp experimenteerden kleine groepen met gedecentraliseerde verrassingsacties. “Deze creatieve guerrilla completeert de grote, gecoördineerde demonstraties zoals Ende Gelände, de bezetting van een bruinkoolmijn in de Lausitz in mei.” Maar Nederlandse kunstinstellingen zélf zijn tot nu toe nog niet met kunst bestookt. Vooralsnog.
Nederland
“Na Parijs vroegen we ons af: wat nu?” vertelt Teresa. “We bewonderden Liberate Tate al heel lang, en besloten in Nederland iets soortgelijks te beginnen. In april hebben we Fossil Free Culture (FFC) gelanceerd. Vooralsnog bestaat de groep uit een kern van vijf mensen en tien daaromheen.
De eerste performances zijn gepland na de zomer, tot die tijd ligt het zwaartepunt bij versterking van de kerngroep en het opbouwen van een gemeenschap van kunstenaars, creatieven en activisten. FFC wil ook een laboratorium zijn voor creatieve actie. We willen door middel van openbare events, workshops en brainstorms actievormen ontwikkelen die je ook in andere situaties kunt gebruiken en waar je plezier aan beleeft. Internationaal staan we in contact met Liberate Tate, met een Noorse groep en met The Natural History Museum in de VS.” De laatste club kreeg het voor elkaar dat oliemiljardair en klimaat-ontkenner David Koch begin 2016 aftrad als bestuurslid van het American Museum of Natural History.
Ondertussen denkt FCC na over doel en middelen. Selçuk: “Uiteindelijk willen we fossiele-brandstofbedrijven net zo onaanvaardbaar maken als de wapen- en tabaksindustrie. Omdat cultuur ons terrein is pakken we hen daar aan. Hun invloed op onze cultuur moet stoppen. En ze moeten niet langer de gelegenheid krijgen het spoor van verwoesting dat ze op de wereld achterlaten weg te wassen met cultuur.”
Zeker negen grote Nederlandse culturele instellingen worden ‘fossiel’ gesponsord. Het Rijksmuseum door Aramco, het Scheepvaartmuseum door BP, het Groninger Museum door Gasterra (half eigendom van Shell en ExxonMobil) en Gasunie (eigendom van de Nederlandse staat), het Drents Museum door de NAM (half van Shell, half van ExxonMobil), terwijl Shell met geld wappert bij het Van Gogh Museum, het Mauritshuis, Nemo, het Concertgebouw en het Rotterdams Philharmonisch Orkest. De lijst is niet compleet – “Iedere informatie over sponsoring van Nederlandse cultuurtempels door de fossiele-brandstofindustrie stellen we op prijs”, zegt Selçuk.
Transparantie
Dat Shell doelwit wordt ligt voor de hand: de Nederlands-Britse mastodont is een grote cultuursponsor in Nederland. Teresa: “We weten nog niet om hoeveel geld het gaat, en meer transparantie is dan ook een belangrijke actiedoelstelling.” Een verzoek om informatie bij het Van Gogh Museum krijgt ten antwoord: ‘Wij vermelden nooit sponsorbedragen’. Enig graafwerk op internet levert toch een indicatie op. Het jaarverslag van het museum over 2014 vermeldt een totaalbedrag aan sponsoring van 812.426 euro. Dat is iets minder dan 2 procent van het totaal aan baten (bestaande uit directe en indirecte opbrengsten, subsidies en bijdragen) van 43.192.033 euro. De website vermeldt acht sponsors, dus echt groot kan Shells bijdrage niet zijn.
Het Mauritshuis geeft wel informatie: Shell betaalde eenmalig 3 miljoen euro voor verbouwing en uitbreiding van het gebouw, daarnaast steekt het menskracht en apparatuur in ‘Partners in Science’, een zes jaar durend gezamenlijk onderzoek naar schilderijen van het Mauritshuis. ‘Daaraan zijn geen vaste geldbedragen gekoppeld,’ schrijft de persmedewerker.
De tegenprestatie kan, naast logopromotie, verschillende vormen aannemen. Op websites van diverse cultuurinstellingen figureren ‛business clubs’ en netwerkgelegenheden als ‛CEO-breakfasts’. In het Mauritshuis, met zijn Royal Dutch Shellvleugel, is de zichtbaarheid van het bedrijf het grootst. Het Van Gogh organiseert speciale ‛events’ voor Shellpersoneel en relaties en heeft ook een ‘Partners in Science’ samenwerking met Shell. “Ook koopt Shell met dit soort sponsoring company pride en toegang tot een elite voor zichzelf en voor relaties”, zegt Selçuk.
Fossil Funds Free label
Zijn culturele instellingen vijand of vriend? Teresa: “Ze zijn potentiële partners, maar moeten wel opgeschud worden. Van Gogh zou zijn andere oor afsnijden als hij zag in welke context zijn werk functioneert. Het museum is een geldmachine.” Selçuk: “We willen culturele instellingen aanbieden zich positief te profileren met het Fossil Funds Free label. Internationaal bestaat het al. Om ervoor in aanmerking te komen moet een instelling verklaren dat het geen ‛fossiel’ geld aanneemt, of het te problematiseren als ze dat wel doen. Dat is spannend: hoe ver kun je gaan in Shellkritiek met Shellgeld?”
Cultuur heeft het zwaar in deze neoliberale tijd. Berooft FCC hen niet van een broodnodig infuus? Teresa: “We hebben aan den lijve ervaren wat de bezuinigingen teweeg gebracht hebben en hebben meegedaan aan de protesten daartegen in 2011. Ik vind dat de overheid in rijke landen de taak heeft cultuur te ondersteunen, anders zie je dat bedrijven meebepalen welke kunst gefinancierd wordt. Dat is doorgaans veilige kunst. Experimenten maken weinig kans.”
Selçuk: “Het geldgebrek van musea of orkesten oplossen is niet onze taak. We kunnen wel laten zien hoe culturele ruimtes sociaal en cultureel relevant kunnen zijn. Worden ze alleen door curatoren gevuld of staan ze open voor ongevraagde bijdragen? Waarvoor bestaan ze überhaupt? Die vraag ontbreekt in het debat. Kunst kan mensen laten nadenken over creativiteit, over autonomie, sociale relaties. Kunst kan de weg wijzen.”
Meer op: fossilfreeculture.nl
Beautiful Trouble
Recente reacties