Lieke Marsman stelt zich, door haar naderende afscheid, open voor het geloof. “Het allerhoogste geluk zit hem erin God ofwel de Natuur te doorgronden en te waarderen dat deze God/Natuur een noodzakelijke eeuwige orde in het universum vormt.”
Eens in de zoveel tijd verschijnt er een wonderlijk boek. Lieke Marsmans Op een andere planeet kunnen ze me redden (2025) is er één van. De achterflap belooft “een filosofische trip tot in de diepten van de menselijke geest”, maar het is zoveel meer dan dat. Daarom staat dit keer bij wijze van hoge uitzondering de schrijver centraal. Voor iemand met Liekes staat van dienst – ze was van 2021 tot 2023 Dichter der Nederlanden – leek me dat niet meer dan gepast.
Liekes blik
Vrij Nederland bracht in 2017 de Jonge Schrijvers Gids uit. Op de voorkant prijkt een zwart-wit foto van een charmante Lieke. Het boek portretteert 35 jonge schrijvers onder de 35 jaar en belicht het engagement van de generatie: “Wat willen ze bereiken en waarom móéten ze wel schrijven?” Ook Lieke sprak indertijd haar ambities uit: “Na mijn boek (iets tussen een roman/essaybundel over liefde en klimaatverandering in) dat binnenkort uitkomt, wil ik het door elkaar mengen van genres nog verder ontwikkelen. Ik wil het toepassen op actuele onderwerpen, wetenschappelijke onderwerpen die me fascineren en ik wil mensen interviewen, al zal ik ook altijd wel persoonlijke teksten blijven schrijven. Mijn grootste droom: een gedicht of een poëtische tekst over kwantummechanica schrijven, al vrees ik dat dát een onderwerp is waar ik echt nooit genoeg van af zal weten.”
Na vele andere werken is er nu Op een andere planeet kunnen ze me redden, indrukwekkend door Liekes onbevangen en persoonlijke schrijfstijl. Haar toon blijft fris en veerkrachtig, ondanks alle tegenslagen. In 2018 begon haar strijd tegen kraakbeenkanker, waarvan in 2020 uitzaaiingen werden ontdekt. In 2022 volgde een amputatie van haar rechterarm en -schouder als gevolg van een tumor. Maar ziek of niet: wat gezegd moet worden, wordt gezegd. Ondertussen deed ze met zelfstudie de nodige medische kennis op. Aangevuld door een team bestaande uit dierbaren, dat medische ontwikkelingen probeert te volgen in de hoop nieuwe kansen op genezing te ontwaren.
Voorbij verbeelding ligt geloven
De hoofdthema’s van het boek – dat bestaat uit essays en dagboekfragmenten – gaan over uiteenlopende zaken als het leven met haar ziekte, diepe reflecties op het geloven in een God, buitenaards leven en kwantummechanica. Al vroeg in het boek bespreekt Lieke haar godservaring, waarna ze zichzelf openstelt om te gaan geloven. In dat verband haalt ze een studie aan die religieus gedrag tijdens oorlogen onderzocht: “Hoe groter het verdriet, hoe groter de hang naar een goddelijke macht. Zelfs wanneer de oorlog voorbij is, is men religieuzer.” Lieke geeft ook mee dat geloven een “zintuig” kan zijn om een “werkelijk bestaande bovennatuurlijke wereld” waar te nemen of dat een dosis “extra neurotransmitters” een remedie tegen verdriet kan zijn. Over één ding is ze glashelder: “het verlangen naar bovennatuurlijke krachten” in zware tijden is écht.
Schrijvers zoals Lieke leiden ons met hun verbeeldingskracht over onze eigen grenzen
“Soms denk ik dat ik gek word, op andere momenten denk ik dat ik gek was toen ik mezelf die blikverruiming nog niet toestond. Jezelf toestaan verder te kijken betekent immers niet dat je alles waar je blik op valt voor waarheid aanneemt.” Het is prettig dat ze haar realisatie zo concreet benoemt. Begenadigde schrijvers zoals Lieke leiden ons met hun verbeeldingskracht over onze eigen grenzen. Haar boek maakt het prikkelend om met de gedachte te spelen dat diezelfde verbeeldingskracht verbonden is met een dieper besef of geloof. Maar hoe dan, en waartoe? “We moeten de kleinste dingen aangrijpen en dat is niet naïef – het is juist irrationeel het niet te doen. Uiteindelijk komt Spinoza tot de conclusie dat het echte geluk hem niet zit in het vluchtige bevredigen van behoeften en verlangens, maar in het aannemen van een levenshouding die erop gericht is de wereld om je heen te doorgronden. Het allerhoogste geluk zit hem erin op intellectuele wijze God ofwel de Natuur (deus sive natura) te doorgronden en te waarderen dat deze God/ Natuur een noodzakelijke eeuwige orde in het universum vormt.”
De laatste alinea’s ontroerden me. Lieke maakt je deelgenoot van haar binnenwereld. De angst voor de dood voelt ze niet. Het zit meer in het alledaagse. Een laatste keer in de supermarkt. Bloedprikken. Een gevulde koek. De boeken die je niet meer kunt lezen. “Dat is wat angst voor de dood voor mij is. Niet voor het lijden, het fysieke afzien, niet eens voor het afscheid van geliefden, niet voor het grote onbekende generzijds, maar voor het afscheid van mogelijkheden hier. Voor het feit dat ieder afscheid voorgoed is.”
Kleine deeltjes
“We willen altijd wat we niet kunnen hebben. Dat moment waarop je in een rolstoel het ziekenhuis uit wordt gereden om thuis te sterven, dát is waar ik bang voor ben. Wat dat betreft kan ik alleen maar hopen dat het fysieke lijden vanaf daar de overhand neemt, als barensweeën. En tot die tijd wil ik altijd een oproep tot leven zijn.” Liekes zielswens ligt voor het oprapen: wij, het lezerspubliek, kunnen die wens eenvoudig vervullen. We kunnen haar prachtige werk waarnemen, als lezer-observant. Het schijnt dat sommige kleine deeltjes zich anders gaan gedragen als ze worden waargenomen. Wie zal zeggen wat voor effect onze waarnemingen op Lieke en onszelf kunnen hebben? Hoe kwantummechanisch is dat!
Recente reacties