Down To Earth Magazine

Milieu | Mensen | Meningen

Logo Down To Earth

Zoek op de site

  • Home
  • Onderwerpen
    • Uitgelicht
    • Energie & klimaat
    • Landbouw & voedsel
    • Mobiliteit
    • Bossen
    • Economie
    • Mensenrechten
  • Rubrieken
    • Interview
    • De Activist
    • Opinie
    • Boeken en films
    • Consument
    • Recept
    • Columns
  • Magazines
  • Nieuwsbrief
  • Over ons
Home > Energie & klimaat > Een nog groener eiland

Een nog groener eiland

Liesbeth Sluiter | 20 oktober 2012 |

De Wadden willen in 2020 duurzaam en zelfvoorzienend zijn op het gebied van water en energie. Terschelling had een vliegende start, hoe staat het nu?

Een nog groener eiland
Beeld: Liesbeth Sluiter

Terschelling, dat groene eiland, wil nog groener worden. De Waddeneilanden willen namelijk zelfvoorzienend worden. In 2007 maakten de Nederlandse Waddeneilanden bekend dat ze in 2020 hun energie en drinkwater duurzaam en zelfvoorzienend wilden verzorgen. Eilanders zijn van oudsher op zichzelf aangewezen, zou dat een vruchtbare voedingsbodem zijn?

Ruim 90 procent van de op de Waddeneilanden benodigde energie zelf duurzaam opwekken – dat is geen geringe ambitie. Met name omdat de golf toeristen die jaarlijks op de eilandkusten aanspoelt de energiemeter opstuwt. Zo heeft Terschelling, met zo’n 4700 inwoners, ruim 20 duizend meestal goed gevulde overnachtingsplekken, en dan hebben we het nog niet over Oerol. De op diesel varende veerboten zijn kampioen energieslurpers.

Ieder eiland heeft een eigen strategie om de doelen te halen. In het in 2007 gepresenteerde ambitiemanifest De energieke toekomst stond energiebesparing voor 24 procent op de balans, wind voor 18 procent, geothermie en een getijdencentrale voor 21 procent, zonne-energie en biogas voor het restant. Nu, vijf jaar later, experimenteert Texel met 25 kleine windmolens, en Ameland mazzelt met een eigen gasveld als basis voor duurzame energieopwekking. Beide eilanden hebben een coöperatie die duurzame energie inkoopt en de winst investeert in zelfstandige opwekking.

Vlieland profileert zich met energiebesparing, pompt drinkwater op met zonne-energie en speelt, net als Ameland, met de gedachte aan een ‘zonne-akker’, een groot terrein vol zonnepanelen. Schiermonnikoog heeft subsidie uit het Waddenfonds voor een biogasinstallatie die in 80 procent van de eilandbehoefte zou kunnen voorzien, maar wacht op aanvullende fondsen uit de Subsidieregeling Duurzame Energie van de Rijksoverheid.

Hoe staat het met de duurzaamheid op Terschelling?

Geothermie

Terschelling maakte in 2007 een vliegende start. Op een winderige dag liep Hessel, de zingende cafébaas, Jenö Obendorfer, ex-ingenieur van Shell, tegen het lijf op het veer. Hij vroeg Obendorfer of hij het Duurzame Energieteam niet kon bijspijkeren over boren naar warm water. “Toen ik me erin verdiepte”, zegt Obendorfer in zijn idyllische tuin aan de duinrand, “leek geothermie ideaal voor Terschelling. Grootschalige aanpak van zonne- en windenergie roept weerstand op vanwege de aanblik en het geluid; bovendien kunnen wind en zon het laten afweten. Geothermie zie en hoor je nauwelijks en de voorraad energie is onbeperkt. Op 2,5 tot 3 kilometer diepte zit warm water waarmee je kunt verwarmen en, mits de temperatuur hoog genoeg is, bijna emissieloos elektriciteit opwekken.”

Het zag er veelbelovend uit. Boringen van Shell wezen uit dat ten zuiden van Terschelling en Vlieland de aardtemperatuur hoger is dan in de rest van Nederland; daar ligt de zogeheten Zuidwalvulkaan waarop een gasproductieplatform van Shell staat. Obendorfer: “Met een geothermische elektriciteitscentrale, de eerste van Nederland, zouden we Terschelling op de kaart kunnen zetten. Met een aantal deskundigen en geïnteresseerden richtten we de Schylger Energie Maatschappij (SEM) op, een stichting zonder winstoogmerk. In twee weken haalde ik voor een haalbaarheidsonderzoek bij plaatselijke ondernemers een ton op. Dat trok subsidiegevers over de streep.”

Te commercieel

Het vooronderzoek eind 2009 was een domper. De watertemperatuur was lager dan verwacht, de bodem onvoldoende doorlatend om er water aan te kunnen onttrekken. Maar Obendorfer gaf niet op. “Diep in het Waddengebied, op meer dan vijfduizend meter, zit kolenkalk, een geologische laag die zich leent voor geothermie, met een temperatuur boven de 1900 graden. Van zoiets krijg ik de kriebels. Het maakt me dan niet uit op welk eiland die boorput komt; het is in Nederland niet eerder gedaan, dat trekt mij. De aanvangsinvesteringen van ultradiepe geothermie bedragen miljoenen, maar als het lukt hebben we een onbeperkte, enorme energiebron. Je kunt energieopwekking combineren met warmwatervoorziening. De Hogere Zeevaartschool hier op het eiland kan worden ingeschakeld bij de technische ontwikkeling, het lokale bedrijfsleven bij de bouw. We hebben, samen met onder andere Texel, bij het Waddenfonds een subsidieaanvraag gedaan, maar omdat er financiers bij waren betrokken die winst wilden maken, wezen ze de aanvraag af. Te commercieel, vonden ze.”

Ongetwijfeld schrok men ook terug voor de hoge investeringen en het ‘risicoprofiel’, dat onvoldoende garantie gaf op succes. En misschien voor het ‘fracken’, het splijten van gesteente dat bij schaliegaswinning zoveel milieuprotesten oproept, maar nodig is om voldoende water uit de kolenkalk te halen. “Als investeerders het risico niet nemen, moet de overheid inspringen”, vindt Obendorfer. “Aanvankelijk moet er idealisme zijn, later realisme. Maar het Rijk wil niet. Sindsdien ligt eigenlijk alles plat. De gemeente wil graag dat de SEM meewerkt aan het opzetten van een energiecoöperatie, maar de concurrentie op stroomtarieven is moordend, daar beginnen we niet aan.”

Wind

De schipbreuk van de geothermieplannen zorgde voor een diepe terugval, zegt Leo Bouwman, beleidsmedewerker milieu van de gemeente Terschelling. “We hadden ons rijk gerekend en teveel op die kaart gezet. Toen het stilviel, lagen we achter bij de andere eilanden die meer hadden gedaan aan energiebesparing en maatschappelijk bewustzijn. Inmiddels zitten we in een economische crisis, met krenterige banken en andere prioriteiten. Toch moeten we het duurzaamheidsdenken in beweging houden. Het eilandenimago is groen, het is ons sterke punt op de markt.”

Wat Bouwman betreft, zet Terschelling in op wind. “Zonder wind geen zelfvoorzienendheid. Het is goedkoper dan zonne-energie en het waait hier kneiterhard.” En een getijdencentrale tussen twee eilanden? “Bouwen in de Waddenzee? Iedereen valt over je heen, van Werelderfgoed tot Lenie ’t Hart. Bovendien is het getij hier niet groot, ongeveer anderhalve meter. Energie uit golfslag is misschien een betere optie. Maar mijn idee zou zijn om met grote windmolens 70 procent van alle energiebehoeften te dekken en 30 procent te winnen door besparing. Ondertussen zoek je naar minder omstreden, innovatieve technieken. Dan hebben we ons in 2020 aan ons woord gehouden en zijn we technisch verder.”

Hoe denkt hij over windparken in zee? “Veel duurder dan op land, maar het zou kunnen als we de systeemgrenzen oprekken, niet langer denken in termen van afzonderlijke eilanden. Dan zouden we gezamenlijk een windkanskaart kunnen opstellen, een geothermiekanskaart. Samenwerking is hoe dan ook nodig. Maar ja…” Eilanddenken, in alle gesprekken duikt het op. Het is een flink uit de kluiten gewassen beer op de weg naar duurzame zelfvoorzienendheid.

“Mensen zien eilanden vaak als een ideale proeftuin”, zegt Leo Bouwman, “een overzichtelijke eenheid waar je kunt experimenteren. Deels klopt dat; maar een eiland heeft ook nadelen. Zo ligt de warmtekrachtkoppelingsinstallatie van ons zwembad stil, omdat het onderhoudsbedrijf in Arnhem zit en niet snel hierheen komt. Het is gespecialiseerd werk dat maar enkele bedrijven doen; de lokale reparateur heeft niet de vereiste papieren. Afhankelijkheid van techniek brengt hier extra risico’s met zich mee.” Hij lacht. “We hebben een zeemilieu, mijn gereedschap roest in de schuur!”

Burgers overtuigen

‘Duurzaam idee? De gemeente betaalt mee!’ De folder, opgesierd met een in klimop gehulde Brandaris, afficheert de nieuwste poging van de gemeente om duurzaamheid levend te houden. Ideeën van burgers en bedrijven kunnen tot een maximum van vijfduizend euro gesubsidieerd worden; het potje is voor de komende vijf jaar “dichtgetikt”, zoals Leo Bouwman zegt. In de commissie die aanvragen toetst zitten Willemijn Steentjes en Han Leereveld. “Voor duurzaamheid is draagvlak nodig”, zegt Steentjes, “tot nu toe heeft men alleen groot gedacht en te weinig geprobeerd de gewone burger te overtuigen.”

Sinds de lente druppelen de aanvragen binnen. Iemand wil zonnepanelen, een ander zijn huis klimaatneutraal maken, een boer wil een energy saver voor zijn melkinstallatie. Daarnaast is Han Leereveld bezig om, onder de vleugels van energiecoöperatie Grunneger Power, Terschellinger Power op te zetten. “Zij zijn groot genoeg om een concurrerende inkoopprijs voor duurzame energie te bedingen. Wij kunnen aanhaken, maar zelf bepalen waarin we de winst steken. Bijvoorbeeld in kopen en verhuren van Nederlandse zonnepanelen.”

Hoe denken zij over windenergie? Steentjes: “Van mij mogen ze molens in de Noordzee zetten. Of je nu een containerschip ziet of zo’n parkje…” Leereveld: “Een kolencentrale is erger, ook al staat die onzichtbaar ver weg. We moeten mensen overtuigen. Bouw met kinderen op scholen een windmolentje om sinaasappels uit te persen.”

Water

Tot dertig jaar geleden haalde Terschelling alle drinkwater uit een zoetwaterbel onder het eiland. Het inzicht dat, met de groeiende stroom twee maal daags douchende en veelvuldig wc-doortrekkende toeristen, verdroging en verzilting op de loer lagen, leidde tot een waterleiding vanaf de wal. Die levert sindsdien tweederde van het drinkwater, maar is bijna aan vervanging toe. Terugkeer naar zelfvoorzienendheid is veiliger, duurzamer en goedkoper, zegt Albert Kiers van het Waterschap. “Als dat draadje naar de wal knapt, hebben we hier met al die toeristen meteen enorme problemen; zelfvoorzienendheid is veiliger. Maar we kunnen niet veel méér water onttrekken aan de duinen dan we nu doen, wèl beter gebruikmaken van regenwater. Een flinke bui van 40 millimeter dekt feitelijk de complete drinkwaterbehoefte van het eiland, 0,7 miljoen kuub. Om de polders droog te houden pompen we nu jaarlijks 15 tot 20 miljoen kuub regenwater de dijk over. Door te bufferen kunnen we het gebruiken en de bestaande bel aanvullen. Probleem is dat je een duinpan moet opofferen, en het natuurverlies elders op ons kleine eilandje compenseren.”

 

Het Waddenfonds

Het Waddenfonds is in januari 2012 overgegaan van het Rijk naar de provincies Friesland, Groningen en Noord-Holland. In het verleden klonk vanuit de eilanden wel de kritiek dat het Fonds eerder wadden- dan eilandprojecten subsidieerde, en liever groot- dan kleinschalig. Bovendien zou het met de uitkoop van de kokkelvissers privé-ondernemingen spekken. Toekenning van subsidies uit het budget – dat 28 miljoen euro per jaar bedraagt, met aanvullende middelen voor lokale innovaties en kennishuishouding – gaat nu anders dan vroeger. Leo Bouwman: “Voorheen moest je snel een compleet projectvoorstel voorleggen, nu dien je een doelstelling in die je in de loop van de tijd met projecten kunt invullen. Dat werkt beter.” Het samenwerkingsverband van de Waddeneilanden dient als pilot project.

 

Monumentenzorg

Vanwege het monumentale karakter van het eilandenlandschap verbiedt de provincie Friesland hoge windmolens, en in september 2012 besloot de provincie Noord-Holland, waaronder Texel valt, tot een verbod op nieuwe windmolens. Veel oude boerderijen op Terschelling vallen onder monumentenzorg, waardoor plaatsing van zonnepanelen en betere isolatie op problemen kan stuiten. De afweging van landschappelijk schoon tegen duurzaamheid is lastig en genereert dan ook steeds opnieuw discussies. Overigens verrijzen wel overal hoge telefoniemasten en rijden er verbazend veel SUV’s rond op Terschelling, maar over hun bijdrage aan het landschappelijk schoon lijkt minder te worden geredetwist.

 

Pluktuin Groenhof

Zaaien, wieden, snoeien, sapjes en kruidenthees maken, taartjes bakken, verkopen – behalve plukken doet Susan van Zandwijk alles zelf in de biologische zelfpluktuin Groenhof. “Mijn ouders teelden dertig jaar geleden biologische groenten en fruit voor de Terschellinger supermarkten. Na een tijd daalden de inkoopprijzen zodanig dat ze de bakens moesten verzetten. Ze begonnen een biologische cranberrybedrijf en een zelfpluktuin.” De omschakeling was succesvol. De cranberry’s van Terschelling zijn inmiddels beroemd, en Susan zorgt voor de druk bezochte tuin. Ze kweekt aardbeien, diverse bessen, frambozen, pruimen, kersen, en een zee van bloemen. “Zogauw we in de lente opengaan, zie je op alle campings voor de tenten colaflesjes met onze bloemen staan. De toeloop groeit nog steeds, maar ik wil kleinschalig blijven en niet te commercieel worden. De kracht van de tuin is simpelheid.”

 

Schapenboerderij De Zeekraal

’s Middags krijgt het publiek uitleg bij het melken op schapenboerderij De Zeekraal. Het bedrijf, met twee-tot driehonderd schapen, heeft ook een Waddengoudwinkel met zelfgemaakte kaas en ijs en zelfs cosmetica van schapenmelk; een minimuseum en speelhoekjes voor kinderen. “Nevenactiviteiten zijn hard nodig”, zegt boer Gerben Bakker. “De energiekosten rijzen de pan uit en de hogere prijs van onze producten weegt amper op tegen de meerkosten van biologisch werken en agrarisch natuurbeheer. Ik zou graag meedoen aan de formule van Het Betere BoerenBed, eenvoudige maar comfortabele tenten voor toeristen die het boerenbedrijf willen beleven, maar de vergunningverlening is traag.” Jammer; kamperen bij deze boer moet vooral voor kinderen een feest zijn.

 

Zorgcentrum De Stilen

De nog niet voltooide nieuwbouw van zorgcentrum De Stilen in West-Terschelling wordt, als paradepaardje voor duurzaam bouwen, mede gefinancierd door het Waddenfonds en de provincie Friesland. Men heeft flink uitgepakt: inpassing in het omringende duinlandschap, LED-verlichting, FSC-hout, gerecyclde bouwmaterialen, hoogwaardige isolatie, drielaags glas, automatische ventilatie en zonwering, opvang en infiltratie van hemelwater, zonneboilers en zonnepanelen.

 

Biodiversiteit in de wei

Terschelling is een eiland met relatief veel boeren. Drie biologische veehouders op het eiland leveren melk aan kaasmakerij De Terschellinger. De biodiversiteit van hun weiden is hoger dan in die van reguliere boeren en draagt, na passage van de flora door de diverse koeienmagen, bij aan de smaak van de kaas. Op het land komen ruim 120 verschillende grassen, kruiden en bloemen voor. Dat zorgt voor vitale koeien die weinig medicijnen nodig hebben, en voor een rijk bodemleven. De populatie broedvogels op deze weiden is enorm divers en neemt, in tegenstelling tot de rest van Nederland, niet af maar toe. De Terschellinger slijt jaarlijks zo’n 100 duizend kilo kaas, in winkels en op markten in heel Nederland.

 

10

Kom op de mailinglijst

Schrijf je in voor de D2E nieuwsbrief

Categorie: Energie & klimaat Tags: klimaatneutraal, windenergie, zonne-energie, Wadden, terschelling Verschenen in: Down to Earth 13 (okt 2012)

Liesbeth Sluiter

Liesbeth Sluiter

Liesbeth Sluiter is journalist en fotograaf

  • Website van Liesbeth Sluiterliesbethsluiter.nl/home
  • Alle artikelen van Liesbeth Sluiter op Down To Earth Magazine

Gerelateerde berichten

In actie

In actie voor lokale energie: Karin Hoogterp

Karin Hoogterp werkt bij energiecoöperatie Grunneger Power, waar ze met meer dan 3 duizend leden energie van 2 zonneparken opwekt en gebruikt.
Kijktips

Kijktips: De zon is van iedereen, Las Bestias en Planet finance

Kijktips: De zon is van iedereen, Las Bestias en Planet finance.
Consument, Energie & klimaat

Warm de winter door

Iedereen probeert op een energiezuinige warm te blijven deze winter. Hoe doen mensen elders op de wereld dat en hoe deden we dat vroeger?
Artikel, Energie & klimaat, Jongeren

Spelletjes spelen voor de planeet

Spellen kunnen helpen om het klimaatprobleem inzichtelijk te maken - en oplossingen vinden leuker. Drie makers vertellen.
Ontvang ons magazine

Recente reacties

  • Alexa op Fluweelzachte muren zonder latex
  • Loek Beukman op Protesteren met een smiley
  • Ingrid Staal op Gek van insecten: Paul Beuk
  • Ronaldo op “De tijd van het ecopopulisme is aangebroken”
  • Loek Beukman op “Het probleem ligt bij de machine”
  • Loek Beukman op Kaas zonder koe
  • Ad op “De tijd van het ecopopulisme is aangebroken”

Lees ons papieren magazine

Lees — Down to Earth 56

Contact

Redactieadres:
Nieuwe Looiersstraat 31
1017 VA Amsterdam
Tel: 020-5507433
redactie@downtoearthmagazine.nl

Over ons

  • Over ons
  • Auteurs
  • Word abonnee
  • Disclaimer
  • Privacy en cookies

Volg ons