Een campingstoel als plantenbak

Fotograaf Sharelly Emanuelson kijkt vanuit Curaçao naar de rest van het Nederlandse Koninkrijk. “Het is een kennismakingsreis. Én een kans om je idee van wat duurzaam is te verbreden.”

Wie in de archieven van Document Nederland duikt, krijgt een mooi beeld van de veranderende tijdsgeest. Het Rijksmuseum vraagt al vanaf 1975 ieder jaar een fotograaf een actueel thema in beeld te brengen. Dit jaar viel de keuze op de Curaçaose beeldend kunstenaar en filmmaker Sharelly Emanuelson (36). Zij wil de verschillende manieren waarop we met duurzaamheid omgaan laten zien, en wat het betekent voor mensen in Nederland en de eilanden van het Koninkrijk. Daar hoefde ze niet bepaald naar op zoek te gaan. “Dat zie je meteen. Maar hoe geef je dat goed weer in een tentoonstelling? Ik ben zelf ook onzeker over de toekomst, over klimaatverandering, en zit vol vragen. Ik ben begonnen door naar mezelf te kijken, ook al weet ik dat ik beperkingen heb in wat ik zie en wat ik kan doen. Ik wilde een kennismakingsreis maken die tegelijkertijd de kans biedt om je kader van wat duurzaamheid is te verbreden. Iedereen heeft er een ander beeld van, maar dat is vaak een fractie van het hele verhaal.”

Emanuelson kwam voor haar studie audiovisuele media naar Nederland, heeft inmiddels ook een master artistic research én een hoop prijzen op zak, waaronder de Charlotte Köhler Prijs en de Volkskrant Beeldende Kunst Publieksprijs. “Wij reizen niet zomaar op en neer naar Nederland”, vertelt ze in de zaal waar haar tentoonstelling Duurzaam / Sustain / Tene hangt, de dag voordat de tentoonstelling geopend wordt voor publiek. “Mijn ouders kwamen ook hier om te studeren, net als ik. Terwijl andersom de eilanden vooral een vakantiebestemming zijn voor een klein deel van de Nederlanders. Ik hoop dat de tentoonstelling dat beeld iets kan bijstellen.”

Hoezo is dit duurzaam?

Emanuelson vond het belangrijk om niet één eiland te belichten, maar juist het hele Koninkrijk. “We zitten al sinds 1954 samen in een koninkrijk. Hoe gaat dat nu? Ik wil laten zien dat je duurzaamheid in verschillende contexten moet plaatsen. Wat bijvoorbeeld hier in Nederland plaatsvindt, kan niet zo maar op een andere plek gebeuren. Er is een enorm verschil in perspectief en in mindset over wat precies duurzaam is. Op de tentoonstelling zie je waarschijnlijk ook foto’s waarop dingen staan waarvan je denkt: hoezo hoort dit erbij? Wat heeft dit met duurzaamheid te maken? Het is moeilijk om te bepalen wat goed en duurzaam is en wat slecht is. Hier in Nederland zie je bijvoorbeeld een heel makkelijk massaconsumentisme, dat is er bij ons niet. Dat maakt het hergebruik van materiaal heel anders. Hier is recyclen een gegeven, je kunt je afval makkelijk scheiden en inleveren. Maar bij ons is de levenslijn van producten veel langer omdat ze pas vervangen worden als ze echt niet meer te gebruiken zijn.”

Wat duurzaam gevonden wordt en wat niet hangt ook samen met culturele verschillen, zegt Emanuelson, en met wat er gangbaar of mogelijk is. Ze wijst naar verschillende foto’s van afvalbakken, zoals de bekende groene kliko’s die kriskras op elkaar op een hoop liggen ergens op Curaçao. Die worden daar verwerkt tot plantenbakken, een goede bestemming voor dat harde plastic. Een foto van een kapotte campingstoel die dient als plantenbak, sluit erop aan. “Toch moet je je afvragen of zo’n aanpassing een goed idee is. Je verandert een hele cultuur, een hele maatschappij, in een rap tempo.” Recyclen lijkt een goed idee, maar moet je ook blij zijn met de wegwerpcultuur die al die overgebleven spullen produceert? “De eilanden nemen snel iets over van Nederland, terwijl het hier ook niet altijd goed gaat. Maar als we op de Antillen denken dat mensen in Nederland het beter weten, dan wordt daarnaar geluisterd. Terwijl dat gesprekken zijn die we gezamenlijk moeten voeren, iedereen vanuit z’n eigen expertise, maar dat blijft lastig. Historisch gezien zijn daar natuurlijk meer redenen voor.” Een foto van een emmer met modder is gemaakt bij de TU Delft. “Die wetenschappers hebben allang beseft dat in Nederland jarenlang tegen de natuur is ingegaan met het bouwen van dingen, nu onderzoeken ze hoe je mét de natuur kan bouwen. Dat is een hele omslag van denken in de wetenschap.”

In gesprek over erosie

“Ik vind het belangrijk dat de foto’s ook het gesprek met elkaar aangaan, zoals hier bij de serie over erosie. De eerste is in Sint Maarten genomen, waar veel erosie is, en die drie ernaast op Sint Eustatius, wat een meer vulkanisch eiland is. De geiten krijgen de schuld van de lage biodiversiteit. Deze geit staat voor een laken dat in samenwerking met Nederland om de berg gespannen is om erosie tegen te gaan, bij Fort Oranje. Wat doen mensen en wat doen dieren? Op de laatste foto is te zien dat door het klimaat de stenen afbrokkelen. Die worden deels geïmporteerd uit Nederland, vandaar dat je de verschillende bakstenen ziet – van alles door elkaar. Hier kun je ook zien dat je met alles wat de natuur je geeft kunt bouwen, maar er zijn heel weinig mensen die nog de oude handmatige technieken beheersen. Het wordt steeds minder doorgegeven van generatie op generatie.”

Flessen of cactussen?

“Met het afbakenen van een terrein straal je ook een bepaalde energie uit. De omheiningen worden nu met flessen gemaakt, maar vroeger werd dat met cactussen gedaan. De flessen zijn het hedendaagse, de cactussen zijn meer de esthetiek van het ecologische en de natuur. Uiteindelijk moeten we met z’n allen een andere kant op gaan bewegen, anders bezig zijn met spullen en met onszelf.”