Gewapend met handige apps en een overvloed aan data overwinnen we obesitas, slapeloosheid, klimaatverandering. Is dat zo? Niet volgens Evgeny Morozov. De Witrussische academicus hekelt het geloof in een technische fix voor werkelijke of ingebeelde problemen. Want die blije tech-ideologie stompt ons vermogen af om kritische vragen te stellen. Deze zomer verscheen de Nederlandse vertaling van zijn felle en welbespraakte aanklacht tegen wat hij het internetcentrisme noemt.
Er valt veel te verbeteren aan de wereld. En technologieën kunnen daarbij helpen. De Afvalwijzer-app op je telefoon vertelt je waar je welk afval het beste heen kunt brengen, via de Peerby-app kun je elkaar spullen lenen in plaats van alsmaar nieuwe dingen te kopen, en bij Car2Go zie je op je telefoon waar de dichtstbijzijnde elektrische deelauto zich bevindt. Mooie toepassingen van mobiele internettechnologie zou je denken.
Morozov is ook niet op voorhand tegen zulk gebruik van nieuwe technologieën. En van nietsdoen tegen de problemen van onze tijd moet hij ook niks hebben. Maar hij waarschuwt tegen ongefundeerd en eenzijdig optimisme over wat “het internet” voor de mensheid kan betekenen.
Natuurverschijnsel
Want om te beginnen bestaat er niet zoiets als “het internet”, stelt de schrijver. De verzameling van technieken, bedrijven, toepassingen en vooral verschillende achterliggende keuzes reduceren tot één neutraal fenomeen, “het internet”, is een fundamentele denkfout. Het internet is geen inherent goed of fout natuurverschijnsel. De manier waarop we het gebruiken en inrichten komt voort uit politieke en maatschappelijke keuzes. Nu vanwege voortschrijdende techniek het kleinste apparaatje erop kan worden aangesloten, en we dankzij sociale media allerlei data met vrienden en bekenden delen, is het des te urgenter je daarvan bewust te zijn.
Slimme afvalemmer
Wordt de wereld er bijvoorbeeld echt beter van als het BinCam project zou doorgaan, vraagt Morozov zich af. Duitse en Britse onderzoekers probeerden met BinCam (vuilnisbak-camera) van zoiets saais als afval scheiden een spannende competitie te maken. De BinCam maakt iedere keer dat de afvalemmer open gaat een foto van de inhoud. Slechtbetaalde mensen analyseren de foto: hoeveel voedsel wordt er weggegooid, hoeveel kan worden hergebruikt? Vervolgens wordt de foto met bijbehorende analyse op het Facebook-profiel van de BinCam gebruiker geplaatst. Consumenten verdienen punten met afval scheiden, wekelijks worden er scores vastgesteld. “Missie geslaagd, planeet gered!”, concludeert Morozov cynisch. Immers, wie zit er nu echt op zulke ‘oplossingen’ te wachten?
Digitale dwangbuis
De schrijver signaleert een overdaad aan technologische nep-oplossingen die moeten zorgen voor meer efficiëntie, minder imperfectie en minder risico op onvoorspelbaarheden. Morozov noemt deze neiging om alles gelijk met techniek op te willen lossen het solutionisme. Hoe meer digitale nepoplossingen, hoe meer nieuwe (pseudo)problemen we zien. Ondertussen vergeten we na te denken over wat nu echte problemen zijn, en verzaken we die goed te onderzoeken.
Morozov noemt dit promoten van perfectie de ‘digitale dwangbuis’, die ertoe zal leiden dat een monitoringssysteem in de keuken ons straks waarschuwt als we ons bij het koken niet aan het recept houden. Maar de mens is niet perfect en de samenleving is vaak een rommeltje.
De Cirkel
Met talloze voorbeelden illustreert Morozov zijn betoog, zonder ergens de anti-techneut te worden. Wikipedia, crowdfunding, transparantie dankzij BigData, zelfrijdende auto’s: allemaal ontwikkelingen die volgens Morozov niet louter positief of negatief uitpakken. Zijn boek laat zich lezen als een pleidooi om te blijven nadenken in plaats van de weg van de minste weerstand te kiezen.
De vele verwijzingen naar andere denkers en theorieën, en de soms wat stroeve vertaling van Jos Baijens, maken Om de wereld te redden niet makkelijk te verteren. Wie daar tegenop ziet maar wel over Morozov’s thema wil lezen, kan goed terecht bij Dave Eggers. Diens recente roman De Cirkel leest als een trein en is evenzeer een aanklacht tegen de klakkeloze omarming van de digitale dwangbuis.
VPRO Tegenlicht Talk met Evgeny Morozov
Recente reacties