Donald Pols: “stem op een partij die sociaal en groen met elkaar verbindt”

Toen Donald Pols op een avond in januari glas en oud papier wegbracht om de hoek, werd hij aangesproken. “Hallo!” Het was schemer, dus even vermoedde de directeur van Milieudefensie dat hij een van de buren zo snel niet herkende. Pols: “Het was een jonge moeder met kind aan de hand. Iemand die mij herkende, en me wilde bedanken voor onze rechtszaak tegen Shell. We gaven haar hoop, zei ze. Dat vat mijn gevoel van de laatste maand goed samen: met die rechtszittingen tegen Shell hebben we laten zien dat de milieubeweging stappen kan zetten. De grote stappen, die nodig zijn om klimaatverandering op deze schaal aan te pakken. Dat is de impact die nodig is. Die boodschap is een boodschap van hoop.”

Deze week werd dit sprankje hoop voorzien van een stevig fundament: Milieudefensie en vier Nigeriaanse boeren wonnen, na 13 jaar knokken, een andere zaak tegen Shell. De rechter oordeelde dat Shell Nigeria drie van de vier boeren moet compenseren voor de olievervuiling op hun land, en dat het hoofdkantoor hier in Nederland alles op alles moet zetten om lekkages in de toekomst te voorkomen. Het is voor het eerst dat een Nederlandse multinational verantwoordelijk wordt gehouden voor schade in het buitenland.

Welke schade hebben ze aangericht?

“Shell heeft in Nigeria de kosten van hun oliewinning op de bevolking en het milieu afgeschoven. In plaats van te investeren in deugdelijk en veilig pijpleidingennetwerk, werd het een kostenpost waarop werd bezuinigd. Consequentie is dat die regio nu het meest vervuilde gebied is ter wereld. De olielekken hebben een verwoestend effect gehad op het land, het water, de natuur, de gezondheid en inkomsten van hele gemeenschappen. Omdat Milieudefensie is blijven inzetten op algemeen belang, krijgen niet alleen de drie boeren compensatie, maar ook de gemeenschap. De vraag is nu of Shell de uitspraak accepteert, of in hoger beroep gaat.”

“Maar al doen ze dat: waar de Klimaatzaak tegen Shell laat zien dat we de strijd aangaan, bewijst de winst in deze zaak tegen Shell Nigeria dat we het kunnen waarmaken. Wat taboe leek, zelfs internationaal, wordt in Nederland bespreekbaar: multinationals worden aansprakelijk gesteld voor hun daden, waar dan ook ter wereld.” Pols haast zich te benadrukken dat de zaak niet gevoerd had kunnen worden zonder de steun van de leden en donateurs van Milieudefensie. “Dit is geen overwinning van een milieuclub, maar van een hele hoop mensen. Echte maatschappelijke verandering begint in de samenleving”, zegt hij. “Bij de overtuiging van mensen dat er verandering nodig én mogelijk is. Geloof in die twee vertaalt zich naar druk op de machthebbers, de beslissers. Dus als ik het heb over hoop, na zo’n zaak, wil dat veel zeggen. Fatalisme, het idee dat we voor een onmogelijke opdracht staan, slaat alle actie dood.”

In de media werd de strijd van Milieudefensie tegen Shell vaak omschreven als een strijd tussen David en Goliath. Wat is David onderschat geweest, hé?

“Precies. Het mooiste beeld van die strijd tussen David en Goliath was het slotpleidooi, door Anne Chatrou, voorzitter van Jongeren Milieu Actief. Niet alleen om wat ze zei, maar ook omdat zíj er zat, niet ik. Anne tegen Shell, het miljardenbedrijf Shell dat de duurste advocaten van Nederland had ingehuurd. Na haar pleidooi kondigden die advocaten aan dat ze van hun slotpleidooi afzagen. Die jonge Anne, die vroeg om haar toekomst, daar konden ze niet tegenop.”

“Haar verhaal is voor mij het ultieme motief. Daarom doe ik dit werk: voor mijn drie kinderen, voor alle kinderen. Als ik zie hoe hard zij werken om een succes van hun leven te maken, dan gun ik ze een toekomst die op z’n minst zo goed is als mijn leven nu. En klimaatverandering is de grootste bedreiging van die toekomst. Jonge mensen leggen de verantwoordelijkheid terecht bij generaties voor hen. Ze mogen van ons eisen dat we die verantwoordelijkheid nemen. De generatie die nu aan de knoppen zit, is onvoldoende met de toekomst bezig. Te veel gericht op de korte termijn en het eigen economisch belang. We moeten ons de vraag blijven stellen: hoe geef ik onze aarde door? Ik zie een deel van mijn taak bij Milieudefensie als verlengstuk van mijn rol als vader.”

Heb je je altijd zo verantwoordelijk gevoeld?

“Ja. Ik heb altijd gedacht: je hebt de aarde in bruikleen van de volgende generatie. Ik ben opgegroeid in een natuurreservaat. Ik kan er met enige melancholie aan terugdenken, hoe ik daar lag op mijn rug in het Zuid-Afrikaanse bosveld. De warmte van de zon viel door de takken van de bomen op mijn huid, de wind in mijn haar, ik hoorde de vogels. Dat was puur geluk. Als dat jouw idee is van geluk, is de graafmachine die een scheur in de grond trekt je eerste reden om in actie te komen.”

Dat is een behoorlijke taak.

“Ik heb 10 jaar deelgenomen aan internationale klimaatonderhandelingen. Tien jaar onderhandelen, en de CO2 -uitstoot bleef stijgen. We zaten vast: de kaders werden door de markt bepaald. We hadden het op zo’n top met tweehonderd landen over klimaatbeleid. Sommige van die landen zijn zo arm, dat hun aandeel in de klimaatcrisis of de oplossing ervan verwaarloosbaar is. En wie zaten er niet aan tafel? Juist: multinationals. Zij zijn niet alleen een belangrijke onderdeel van bijna alle grote vraagstukken van onze tijd, ongelijkheid, afname van biodiversiteit, klimaatverandering, de risico’s van kunstmatige intelligentie, ook kunnen we geen van die vraagstukken oplossen zonder over hun rol daarin na te denken. Multinationals moeten onderdeel van democratische regels zijn – net als iedereen dat is.”

Hij is even stil.

“Het is de rode draad in mijn leven geworden: ik blijf in actie komen tegen de ongelijke behandeling van multinationals. Maar dan heb ik het wel over collectieve actie, hè: anders kan ik “bomen knuffelen” tot ik blauw zie, snap je?”

Met Donald Pols als directeur, werd het streven van Milieudefensie gevangen in een nieuwe term: klimaatrechtvaardigheid. Een term die afrekent met het cijfertjesdenken, en de menselijke maat een plek geeft binnen de klimaatbeweging.

Pols: “Voor relatieve nieuwelingen in de klimaatbeweging voelt klimaatrechtvaardigheid als een vanzelfsprekend streven. Dat is lang niet altijd zo geweest: voor 2015 was klimaat vooral een CO2 -vraagstuk. Het had iets technocratisch: een moeilijke discussie, die werd gevoerd door een kleine club experts, alsof het niets te maken had met het bestaan van alledag. Klimaatrechtvaardigheid maakt het een discussie van gewone mensen. Onze relatie met de natuur wordt steeds verpest door een economie die is gericht op onbeperkte groei. Een groei die vooral de bovenkant van de samenleving bedient.”

Toch staat klimaatrechtvaardigheid niet in het Klimaatakkoord.

“Nee! Geloof me: we hebben alles op alles gezet om klimaatrechtvaardigheid in het Klimaatakkoord te krijgen. De Britse adviescommissie over klimaat de UK Commission on Climate Change heeft in haar meeste recente advies een heel hoofdstuk opgesteld over klimaatrechtvaardigheid! Het is een typisch Nederlands debat, het idee dat je groen en sociaal moet scheiden. Alsof het twee verschillende werelden zijn. Wat ik zeg is: de samenleving waarin we leven is de bron van het probleem, én de oplossing. Het systeem moet om.”

“De klimaatbeweging heeft lang geen oog gehad voor de mens en de menselijke maat. Er zijn mensen die denken bij hun stem op een politieke partij de afweging te moeten maken: zorg ik voor mijn oude oma, of kies ik voor CO2 -reductie. Die keuze zou je niet hoeven moeten maken: klimaatrechtvaardigheid is ambitieus klimaatbeleid waarbij de burger erop vooruit gaat. Niks meer, niks minder. Binnen ons eigen land geldt hetzelfde als planeetbreed: de mensen die het minst bijdragen aan de klimaatcrisis zijn de mensen met de laagste inkomens. Wat je wilt is dat ook die mensen mee kunnen doen aan al het moois dat de groene transitie biedt. Concreet: multinationals moeten bijdragen aan het onderhouden van onze collectieve belangen via een CO2 -belasting – net als iedereen dat doet.”

Is dit een sociaal stemadvies?

Ja, in de zin van: stem op een partij die sociaal en groen met elkaar verbindt. Omdat het niet anders kan, durf ik dat te stellen. Wie anders beweert, houdt je voor de gek.”

Hoe nu verder?

“Om óók multinationals te bewegen hun verantwoordelijkheid te nemen, hebben we de overheid nodig. Mensen geloven niet meer in consumentenstappen alleen: iets minder met de auto, iets meer met de fiets, iets minder vlees eten… je houdt het niet vol als je ziet dat de overheid niet de noodzakelijke stappen neemt. Ik vind individuele gedragsverandering wél om een andere reden belangrijk: het gaat om je eigen geloofwaardigheid. Als jij daadkrachtig wilt handelen, ook naar de buitenwereld toe, met overtuiging en visie, moet je je eigen zaken op orde hebben. Ik kan niet naar de overheid of Shell stappen en ambitieus klimaatbeleid eisen als ik niet zelf de noodzakelijke actie heb ondernomen.”

“En wij laten met de Klimaatzaak zien dat je in één klap, als het een succes wordt, twee keer zoveel CO2 -uitstoot kan aanpakken als heel Nederland bij elkaar! Dus laat deze twee Shell-zaken een voorbeeld zijn. Het kan dus wel. Net zoals wij een grote multinational tot de orde kunnen roepen, kunnen we ook de overheid bewegen tot ambitieuze actie. Milieudefensie met een rechtszaak, maar wij allemaal met onze stem.”