De vijf klimaatlessen van Naomi Klein

“Je kunt klimaatverandering niet bestrijden zonder het kapitalisme te bestrijden”, schrijft de Canadese journaliste en activiste Naomi Klein in haar binnenkort te verschijnen boek ‘This Changes Everything’. Een voorbeschouwing middels vijf lessen voor de klimaatbeweging.

 

In haar eerdere boeken De shockdoctrine (2007) en No logo (2000) behandelde de Canadese journaliste en activiste Naomi Klein onderwerpen als neoliberale shock therapie, consumentisme, globalisering en rampenkapitalisme. Ze documenteerde daarin uitgebreid de drijvende krachten achter de economische ongelijkheid en de aantasting van het milieu in de afgelopen vijftig jaar.

In haar nieuwe boek This Changes Everything: Capitalism vs. the Climate   (Nederlandse titel:  No time, verander nu voor het klimaat alles verandert) dat 16 september zowel in het Engels als Nederlands verschijnt, werpt Klein haar blik op de toekomst. Ze betoogt dat er radicale actie ondernomen moet worden om een catastrofe als gevolg van klimaatverandering af te wenden.

In het wijzen op de urgentie van deze bedreiging staat ze niet alleen. Maar wat Klein onderscheidt is haar argument dat het kapitalisme en haar streven naar winst – niet zozeer CO2 – de wortel van klimaatverandering vormt en ons onverbiddelijk voert naar een “milieu Armageddon”.

No time, verander nu voor het klimaat alles verandert is het waard om volledig te lezen volgens Ethan Corey en Jessica Corbett van het online magazine In these Times, maar ze vatten het boek alvast samen in de volgende vijf “lessen” voor de klimaatbeweging .

1.“Pleister op de wond” oplossingen werken niet

“Alleen een massale sociale beweging kan ons nu redden. Omdat we weten waartoe het huidige systeem ons leidt.”

Veel van de discussies omtrent klimaatverandering focussen op wat Klein afdoet als ‘pleister op de wond’-oplossingen: winst-vriendelijke ‘oplossingen’ zoals technologische innovaties, emissiehandel en zogenaamd schone alternatieven zoals aardgas. Volgens Klein doen deze strategieën te weinig en zijn ze te laat. In haar kritiek op het betrekken van het bedrijfsleven in het voorkomen van klimaatverandering laat ze zien hoe winstgevende “oplossingen” die naar voren geschoven werden door denktanks (en hun zakelijke financiers) het probleem in werkelijkheid verergeren.

Als voorbeeld noemt Klein dat emissiehandel programma’s perverse prikkels creëren die het vervuilers mogelijk maakt méér schadelijke broeikasgassen te produceren, om er vervolgens voor betaald krijgen ze te verminderen. Emissiehandel hielp bedrijven miljarden te verdienen en zo rechtstreeks te profiteren van de degradatie van de planeet.

In plaats daarvan, redeneert Klein, moeten we breken met het marktfundamentalisme en moeten we lange termijn plannen implementeren, bedrijven strikt reguleren, de belasting verhogen waardoor de overheid meer uit kan geven en privatisering terugdraaien, om zo infrastructuur weer onder publieke controle te krijgen.

2. We moeten onszelf beter maken, niet de wereld

“De aarde is niet onze gevangene, onze patiënt, onze machine of, inderdaad, ons monster. Het is onze wereld. En de oplossing voor klimaatverandering is niet het beter maken van de wereld, maar het verbeteren van onszelf.”

Klein wijdt een volledig hoofdstuk van het boek aan geo-engineering: een onderzoeksveld wat bepleit wordt door een kleine groep wetenschappers, financiers en mediafiguren, met als doel klimaatverandering tegen te gaan door de aarde zelf te wijzigen. Bijvoorbeeld door woestijnen te bedekken met reflecterend materiaal om zonlicht terug naar de ruimte te sturen of zelfs door de zon te dimmen om de hoeveelheid warmte die de aarde bereikt te verminderen. Wereldwijd hebben politici en publiek veel milieu-, gezondheids- en ethische bezwaren tegen deze experimenten. Klein waarschuwt voor de onbekende consequenties van het creëren van een “Frankensteinse wereld” waarin meerdere landen tegelijkertijd verschillende projecten starten.

In plaats van het herstellen van de balans in het milieu, zullen deze techno fixes volgens Klein de balans alleen maar verder verstoren. Daarbij zullen ze stuk voor stuk nieuwe problemen veroorzaken met een eindeloze keten van volgende aanpassingen.

 3) We kunnen niet vertrouwen op “goed bedoelde” financiering door bedrijven

“Een groot aantal progressieven is uit het debat over klimaatverandering gestapt, voor een deel omdat ze dachten dat de Big Greens – de grote milieuorganisaties – overspoeld met filantropische dollars, deze kwestie wel zouden oplossen. Dat, zo bleek, was een ernstige fout.”

Klein heeft scherpe kritiek op samenwerkingsverbanden tussen bedrijven en milieugroepen, samen met de pogingen van ‘groene miljardairs’ zoals Bill Gates en de Virgin Group van Richard Branson om het kapitalisme te gebruiken voor de bestrijding van het broeikaseffect.

Wanneer het kapitalisme zelf een van de belangrijkste oorzaken van klimaatverandering is, betoogt Klein, heeft het geen zin om van bedrijven en miljardairs te verwachten dat ze planet voor profit laten gaan. De Gates Foundation bijvoorbeeld, financiert milieugroepen die zich inzetten voor de bestrijding van klimaatverandering, maar investeerde tot december 2013 ten minste 1,2 miljard dollar in BP en Exxonmobil.

Bovendien, als Big Greens afhankelijk worden van financiering van bedrijven, beginnen ze de bedrijfsagenda naar voren te schuiven. Organisaties als Nature Conservancyen Environmental Defense Fund die miljoenen dollars hebben aangenomen van pro-fracking bedrijven zoals Shell, Chevron en JP Morgan, zetten nu aardgas in de kijker als een schoner alternatief voor olie en kolen.

4. We moeten desinvesteren en herinvesteren

“De belangrijkste kracht van desinvestering is niet dat het Shell en Chevron op de korte termijn financieel schaadt, maar dat het de sociale legitimiteit van fossiele brandstof bedrijven erodeert en de druk op politici opbouwt om emissiereducties te introduceren.”

“Critici van de fossiele desinvestering beweging beweren vaak dat desinvestering een minimale impact op de vervuilers zal hebben. Maar Klein stelt dat deze redenering het punt mist, en citeert het argument van Canadese desinvestering activist Cameron Fenton dat “niemand denkt dat we fossiele brandstoffen bedrijven failliet kunnen laten gaan. Maar we kunnen wel hun reputatie failliet laten gaan en daarmee hun politieke macht.”

Belangrijker nog is dat desinvestering de deur opent voor herinvestering. Een paar miljoen dollar uit de handen van ExxonMobil en BP maakt geld vrij dat besteed kan worden aan het ontwikkelen van groene infrastructuur, of aan empowerment van gemeenschappen om hun economieën te lokaliseren. Dertien Amerikaanse hogescholen en universiteiten, 25 Noord-Amerikaanse steden, ongeveer veertig religieuze instellingen en een aantal grote stichtingen hebben al toegezegd afstand te doen van aandelen en schenkingen vanuit de fossiele brandstofsector.

5. Klimaatverandering aanpakken is een kans om andere sociale, economische en politieke kwesties aan te pakken

“Als de klimaatverandering ontkenners beweren dat de opwarming van de aarde een complot is om de rijkdom te herverdelen, is dat niet (alleen) omdat ze paranoïde zijn. Het is ook omdat ze goed opletten.”

In The Shock Doctrine legt Klein uit hoe bedrijven crises in de hele wereld hebben uitgebuit om winst te maken. In This Canges Everything stelt ze dat de klimaatcrisis kan dienen als een wake-up call voor wijdverspreide democratische actie. Bijvoorbeeld, toen in 2007 een tornado de stad Greensburg, Kansas grotendeels verwoeste, wees de stad top-down manieren voor wederopbouw af. Men koos voor een community-based aanpak voor het herstel dat de democratische participatie vergrootte met als resultaat milieuvriendelijke publieke gebouwen. Nu is Greensburg een van de groenste steden van Amerika.

Volgens Klein illustreert dit voorbeeld hoe mensen klimaatverandering kunnen gebruiken om samen te komen tot het opbouwen van een groenere samenleving. Klimaatverandering kan en moet ook een radicale transformatie van onze economie teweegbrengen: minder verbruik, minder internationale handel (onderdeel van herlokaliseren onze economieën) en minder particuliere investeringen, en nog veel meer overheidsuitgaven om de infrastructuur die we nodig hebben voor een groene economie . “Impliciet in dit alles”, schrijft Klein, “is veel meer herverdeling, zodat meer van ons comfortabel kunnen leven binnen de draagkracht van de planeet.”