De Ceuvel: cleantech op vervuilde grond

Wat moet je met een terrein dat zo vervuild is, dat je er niet in mag graven? Dan start je een proeftuin voor circulaire economie! Welkom op voormalige scheepswerf De Ceuvel.

 

“Wat een troep hier!”, roept een vrouw terwijl ze met haar twee dochtertjes de Korte Paperverweg in Amsterdam-Noord oversteekt. “Ik heb nog nooit zo veel rommel gezien.” In de doodlopende straat in de industriële wijk Buiksloterham worden flessen motorolie verkocht uit de kofferbak. In oude loodsen huisvesten automonteurs, een dans- en een boksschool, een kringloopwinkel en een afhaalchinees. Aan het einde van de straat ligt de verwaarloosde en vervuilde voormalige scheepswerf De Ceuvel. Het initiatief dat het beste idee voor een bestemming van het stuk niemandsland indiende bij de gemeente, mag het terrein de komende 10 jaar gebruiken. Een samenwerking van drie bedrijfjes won.

Oesterzwambitterballen

Het non-profit open platform Circle Economy geeft een feestje op het terrein om de opening van hun ‘tot circulair kantoor geupcyclede woonboot’ te vieren. Directeur Guido Braam bedankt iedereen die heeft meegewerkt aan het realiseren van de werkplek en ontkurkt met zijn collega’s de champagne. De gasten vormen een redelijk bont gezelschap – jongeren die met gereedschap in de weer zijn, stagiairs en werknemers uit verschillende landen en nette dames en heren in pak behoren tot de aanwezigen. De bediening van Café Ceuvel gaat rond met vegetarische ‘kipsaté’ en oesterzwambitterballen.

“Al sinds de jaren tachtig ligt dit terrein braak. De gemeente zocht naar oplossingen, wat zullen we doen met dit gebied?” ‘Gemeenschapscoördinator’ Guus van der Ven vertelt tijdens een rondleiding over de metamorfose die De Ceuvel heeft ondergaan. “De bodem is zwaar vervuild door zware metalen en motorolie uit de scheepvaartindustrie. Saneren door afgraving kost veel geld, dus schreef de gemeente een prijsvraag uit. Wie een plan indiende waarbij geen fundering, riolering of gasaansluiting werd gelegd, of andere dingen waarvoor in de grond gegraven zou moeten worden, mocht het terrein 10 jaar gebruiken.” Van der Ven gaat zijn toehoorders voor over een houten boardwalk die langs op het land getilde woonboten slingert.

“Drie verschillende commerciële bedrijven hebben de handen ineen geslagen om met het beste plan de prijsvraag te winnen: oude woonboten op het land om in te werken, en een gesloten circuit voor het opwekken van energie en de afvoer van afval.” Van der Ven roept de bezoekers tot een halt en klimt op de rand van ‘boot 8’, waar medewerkers van architectenbureaus achter hun schermen zitten te werken. “De gemeente wilde ook dat het een culturele broedplaats zou worden. Er hebben zich allerlei creatieve bedrijfjes bij ons aangesloten: een reclamebureau, filmmakers, decorbouwers, tuinarchitecten. Die verbinden zich onder de voorwaarde dat ze meehelpen met het bouwen en aansluiten van circulaire systemen.”

Olifantengras

Van der Ven wijst naar een bak met riet. “Alle deelnemers maken gebruik van de voorzieningen die we hier hebben aangebracht, zoals composttoiletten en grijswaterfilters. Geen van de boten heeft een rioolaansluiting. Al het afvalwater wordt gefilterd door helofytenfilters, waterzuiverende planten als bamboe en olifantengras. Met riet dat metalen uit de aardbodem onttrekt willen we de bodem ondertussen saneren, zodat hopelijk over 10 jaar de grond weer bruikbaar is.”

“Normaal gesproken wordt verontreinigde grond afgegraven en elders opgeslagen. In plaats van heen en weer rijden met vrachtwagens, slaan we hier de verontreiniging op in planten, die we weer vergisten in een biogasvergister.” Zodra de groep aan het einde van de rondleiding over de houten planken weer aankomt bij het beginpunt, sluit Van der Ven ook handig de metaforische cirkel: “Met het biogas dat we uit de planten onttrekken, kunnen we koken, de ruimtes verwarmen en zelfs autorijden.”

Logisch

Het concept circulaire economie is hot, zegt bedrijfskundige Guido Braam. “Omdat het zo ontzettend lógisch is. Vooral vergeleken bij hoe we het nu doen: we halen iets uit de grond, maken daar iets van, bijvoorbeeld een telefoon, en die gooien we na verloop van tijd weer weg. Dat moet slimmer kunnen.” Daarmee wil Braam niet zeggen dat ‘het circulaire denken’ moralistisch is. “Ik ben niet perfect, ik ga op vakantie, eet vlees. Ik wil hetzelfde gemak en comfort, maar met slimmere oplossingen die duurzaam en logisch zijn.”

“De kip die hier wordt uitgedeeld komt van de vegetarische slager. Daar komt dus geen dier aan te pas, maar niemand merkt daar wat van, want het smaakt hetzelfde.” Hij wijst naar zijn iPhone. “Neem Spotify. Dat heb ik er niet opgezet om cd’tjes te besparen, maar omdat ik toegang wil tot muziek. De positieve uitwerking is dat er minder materiaal en energie wordt gebruikt, wanneer je muziek kunt aanbieden via een dienst, in plaats van via ingewikkelde assemblage- en distributiesystemen.”

Sociaal ondernemer

De ‘non-profit corporatie’ van Braam wil een broedplaats bieden voor vernieuwende duurzame initiatieven en projecten. “De Ceuvel is een experimenteerruimte, om te tonen hoe een zelfvoorzienende wijk er in de toekomst uit zou kunnen zien. Universiteiten, financiële instellingen, grote bedrijven en de overheid zijn lid van het platform en willen de circulaire economie in de praktijk brengen. Dat begint vaak klein, maar het is in beweging. Zo haalt zuivelproducent FrieslandCampina de fosfor die het gebruikt niet langer uit mijnen in Marokko, maar wordt het nu onttrokken uit koeienmest.”

“We willen de toekomst onherstelbaar verbeteren”

Braam omschrijft zichzelf als ‘sociaal ondernemer’. “Ik wil met ondernemerschap de wereld een beetje mooier maken. Dat klinkt hoogdravend, omdat ondernemers een beetje een slechte naam hebben gekregen. Maar met creatief ondernemerschap kun je extra waarde creëren. We trekken ook mensen aan die dit puur zien als een businesskans, maar die gaan along the way ook de andere waarden zien.” Braam gebruikt vaak de woorden ‘vergroenen’ en ‘verduurzamen’. Daar gaat het om volgens hem. “We hebben gebouwd aan geloofwaardigheid en kennis, en dat willen we verder uitrollen. We willen de toekomst onherstelbaar verbeteren.”

Cleantech playground

De Ceuvel trekt veel bekijks. Van der Ven gaf rondleidingen aan Japanners, Amerikaanse professoren en het Deense ministerie. “Ze zijn geïnteresseerd omdat we hier én cultureel, én sociaal, én duurzaam bezig zijn. Ze willen ook weten hoe we dat van de grond krijgen, met betrekking tot regelgeving, hoe de samenwerking met de gemeente en overheid is. Door de experimentele status, die vrij uniek is, staat de gemeente dingen toe die normaal niet mogen, zoals onze toepassing voor waterzuivering.”
Zijn bedrijf Metabolic maakte in opdracht van de gemeente een rapportage om te onderzoeken wat de haalbaarheid is van ‘Buiksloterham circulair’: een project om de hele wijk circulair te maken. “Dus niet alleen De Ceuvel, maar ook de industrie hier omheen. In Amsterdam-Noord is veel zwaar vervuilde grond. Als wat we hier doen blijkt te werken, zal de gemeente dat vast ook willen toepassen op andere plekken.”

Het is een mooie ambitie. Met technologische toepassingen zoals de biogasvergisters waarmee op De Ceuvel wordt gewerkt, kunnen bijvoorbeeld ook gemeenschappen in ontwikkelingslanden eenvoudig en goedkoop energie en brandstof opwekken. Van der Ven noemt De Ceuvel een cleantech playground, waar universiteiten, ingenieurs, milieu- en duurzaamheidsdeskundigen en biochemici kunnen experimenteren met rauwe, opkomende technologiën.

Het initiatief krijgt vijf sterren van een bezoeker uit het centrum die in het café een linzensoep eet. “De hele dag door zijn hier mensen met passie en groot improvisatievermogen aan de slag. Dat stemt me vrolijk. En ik loop hier tegen kleine, vernuftige toepassingen aan die me zelf ook weer op ideeën brengen.” Gebruiken wat je hebt. Dat klinkt inderdaad lógisch.