“Wat onzichtbaar was, is zichtbaar geworden”

De vrouwen achter stichting Wasjikwa willen meer bekendheid geven aan de cultuur van de oorspronkelijke bevolking van Suriname. Met een magazine, workshops, en een modeshow. “We hebben een stukje trots kunnen terughalen.”

Een divers gezelschap heeft zich in Amsterdam-Zuidoost verzameld voor de modeshow Celebrating Indigenous Knowledge. Mensen uit de Surinaamse gemeenschap en witte Nederlanders, jong en oud, vieren samen inheemse Surinaamse kennis. “Zelfs uit Friesland zijn mensen gekomen”, zegt Leander Vermaning van Wasjikwa, de stichting die de show organiseert. Wasjikwa betekent ‘ons huis’ in het Lokono, de taal van Arowakken, een van de oorspronkelijke bevolkingsgroepen die Suriname rijk is. Er zijn kraampjes met sieraden en – omdat geen Surinaams evenement compleet is zonder eten – er worden hapjes geserveerd: cassavesoep, bara’s en batjauw frita.

Met workshops en evenementen zoals deze modeshow wil stichting Wasjika, een initiatief van Leander Vermaning en haar moeder Martha Sabajo, hun waarden en tradities in leven houden. “Wat ik bij Wasjikwa heb geleerd, is dat kleine acties het verschil maken”, vertelt Leander. “Voor mij is dat schrijven voor ons magazine, om zo inheemse kennis te delen. Maar ook het maken van hangmatten of kralensieraden, want het is belangrijk om met je handen bezig te zijn en niet alleen met je hoofd. We organiseren daar workshops voor en tijdens die activiteiten hebben we zulke mooie gesprekken. Eigenlijk is dat voor mij de essentie.” Op die manier wil Wasjikwa, met dialoog en educatie, meer begrip kweken voor de wereldvisie en de verborgen geschiedenis van de oorspronkelijke bevolking van Suriname.

Plengoffer

Kunsteducator Noémi Beyer opent de modeshow. “Deze cultuur kan een bron van inspiratie zijn: dat willen we hier laten zien. Hoe gaan we om met de wereld, hoe geven we samen op een duurzame manier vorm aan de toekomst?” Wasjikwa draagt de modeshow op aan de voorouders, zegt Beyer. “En door bezig te zijn met traditionele klederdracht, ga je nadenken over hoe je zelf als voorouder wilt zijn.” Bij de openingsceremonie wordt een plengoffer gebracht aan de voorouders. Op de achtergrond horen we geluiden van regen en oerwoud, Martha Sabajo neemt het woord. “De natuur is ons geloof. De natuur is alles. En dan kwamen de priesters ons vertellen dat wij heidenen waren! Ze hebben ons nooit iets gevraagd, nooit ‘gezien’. Wij waren er al eeuwen en toch zeggen ze dat ze ons ‘ontdekt’ hebben.”

“Bewonder de kleding”

De situatie in het dorp waar ze opgroeide is nog precies hetzelfde als toen ze er 50 jaar geleden vertrok, vertelt Martha Sabajo. Er is geen school, geen ziekenhuis en de mensen leven in armoede. “Kijk even naar je buren, bewonder de kleding die de ander draagt”, vervolgt ze. “Laten we de makers van deze kleding in stilte eren en bedanken. Want ze hebben moeite gedaan om ons prachtig te maken.” Een deel van de bezoekers draagt inderdaad prachtige geknoopte schouderdoeken en hoofdbanden met pompons, vaak in de kleur van de Surinaamse vlag: rood, groen, geel en wit. Na de minuut stilte vervolgt Martha: “Wasjikwa wil jullie ogen en gevoel verwennen. We hopen dat jullie genieten van de creaties van mijn volk. Dank jullie wel dat jullie hier met zoveel zijn. Dat doet ons goed.” Er volgt luid applaus en gejoel.

“Alle manieren waarop we met onze cultuur bezig zijn, zijn medicine”

Dan verschijnen de eerste modellen. Het zijn geen professionals, maar mensen die vaak zelf hun outfit hebben gemaakt en daar vele uren werk in hebben gestoken. De meeste kledingstukken zijn op traditionele – bijzonder arbeidsintensieve – wijze geknoopt. Niet iedereen is gewend aan de spotlights. Een zichtbaar trotse vader filmt zijn timide tienerdochter terwijl ze over de catwalk loopt. Spektakelstuk van de show is een grote, cirkelvormige rood-witte outfit met hoofdtooi, van medeorganisator en modeontwerper ­Rianne Mertens en Carla Sabajo, de schoonzus van Martha.

Als alle modellen nogmaals aantreden voor het laatste defilé, blíjft het publiek maar klappen. De show wordt afgesloten door Wayamu Woreyan, een drumband van vrouwen die Surinaamse samburatrommels bespelen. Bij het laatste lied beginnen mensen mee te dansen. Uiteindelijk deint de halve zaal, hand in hand, in rijen op en neer.

Levende cultuur

Om de modeshow te organiseren, zocht Wasjikwa de samenwerking op met modeontwerper Rianne Mertens en theatermaker en acteur Dwayne Toemere. “Zij wisten precies hoe je zoiets moest aanpakken”, zegt Leander Vermaning. “Zo’n event had Wasjikwa alleen niet voor elkaar gekregen. Ook de voorbereiding was een enorme klus. De deelnemers volgden twee ­masterclasses, begeleid door kunstprofessionals, en workshops waarin we werkten aan inheemse klederdracht.”

Daarbij lag de focus niet alleen op het verleden. “We wilden ook verbinding maken met het heden”, vertelt Leander. “Hoe vertaal je iets traditioneels naar iets wat je ook nu zou kunnen dragen? Want alleen zo houd je cultuur levend. Voor de show heb ik kleding gemaakt voor mijn kinderen. Mijn dochter Esmeralda wilde graag een statement maken: ‘iedereen mag zichzelf zijn’. Daarom kregen de franjes aan haar pakje de kleuren van de regenboogvlag.” Sabajo voegt toe: “En zo maak je ook opnieuw verbinding met de tradities van onze voorouders. Zonder hen was dit allemaal nooit gelukt, en daar ben ik ze dankbaar voor. Wat onzichtbaar was, is zichtbaar geworden.”

Zelfbeschikkingsrecht

De oorspronkelijke bevolking krijgt, hoewel ze de eerste bewoners van Suriname zijn, nog steeds niet waar ze recht op heeft, zegt Martha Sabajo. “Arowakken leven deels van de jacht, maar ze kunnen op steeds minder plekken terecht. Het land is nu van de overheid, een landeigenaar of een bedrijf. Terwijl de Arowakken zelf van oudsher geen grondbezit kennen.” Ze vindt het onverteerbaar dat het zelfbeschikkingsrecht van oorspronkelijke bewoners wereldwijd geschonden wordt. “Er wordt zo veel geld verdiend aan grondstoffen uit die gebieden, maar de bevolking zelf profiteert er nauwelijks van, terwijl hun leefomgeving wordt vergiftigd.”

De praktijken en kennis van groepen als de Arowakken kunnen bijdragen aan het herstel van onze relatie met de natuur, benadrukt Martha. “Voor ons is alles met elkaar verbonden: de oceaan, de natuur, de wind, de zon, de mens. Als je vanuit die gedachte in de wereld staat, ga je er respectvol mee om. Dan vervuil je moeder Aarde niet en je ontneemt haar niets. Je leent alleen maar.”

“Er is veel gebeurd in onze geschiedenis, en er gebeuren nog steeds nare dingen in Suriname. Er is behoefte aan heling”, besluit Leander. “Ik heb het idee dat we met de show een stukje trots hebben kunnen terughalen. Zoals Dwayne Toemere zegt: ‘Alle manieren waarop we met onze cultuur bezig kunnen zijn, zijn medicine.’”