Kleine lettertjes in handels- en investeringsverdragen zorgen ervoor dat de bescherming van handel en investeringen wereldwijd juridisch zwaarder weegt dan de bescherming van ons klimaat. Daarom moet er een clausule in het klimaatakkoord komen die ervoor zorgt dat klimaatafspraken en klimaatmaatregelen in het vervolg niet meer kunnen worden ondermijnd door schadeclaims van multinationals, zo stellen Geert Ritsema en Freek Bersch van Milieudefensie. Zij roepen de Tweede Kamer op om morgen een motie van de ChristenUnie voor een dergelijke ‘klimaat carve out’ te steunen.
In honderden handelsverdragen zoals TTIP zit een clausule die het aankomende klimaatakkoord van Parijs onuitvoerbaar of onbetaalbaar zou kunnen maken. Het gaat om de investeringsbescherming ISDS (Investor State Dispute Settlement). Met ISDS kan het sluiten van kolencentrales, het beëindigen van subsidies voor fossiele energie en het invoeren van CO2-belastingen wereldwijd leiden tot ontelbare schadeclaims, namelijk van de bedrijven die nu nog hun geld verdienen met klimaatvervuilende activiteiten. Zulke claims zetten een loodzware rem op de energietransitie waarmee we juist haast moeten maken.
Schaliegas
Die rem wordt ook al volop ingetrapt door fossiele bedrijven. Zo blijkt het verbieden van schaliegaswinnig een riskant besluit voor een overheid. Dat ontdekte de Canadese deelstaat Quebec. In 2013 werden ze door het bedrijf Lone Pine Resources aangeklaagd voor 250 miljoen dollar via de ISDS-clausule van NAFTA, het handelsverdrag tussen Canada, de VS en Mexico.
Nederland kan precies hetzelfde overkomen. Er stonden in ons land verschillende buitenlandse bedrijven klaar om naar schaliegas te gaan boren, maar de Tweede Kamer besloot tot een moratorium en Minister Kamp trok de vergunningen in.
Ieder land dat overweegt om schaliegaswinning te verbieden, de winning van gas te verminderen, oliepijpleidingen als de Keystone XL tegen te houden of op andere manieren fossiele energie aan banden wil leggen, loopt het risico op miljoenen- of miljardenclaims van fossiele bedrijven. Alleen al de vrees voor zulke claims kan politici ervan weerhouden de daadkracht te tonen die we juist zo hard nodig hebben.
Bedreiging voor energietransitie
ISDS legt boetes op voortschrijdend inzicht. Het helpt een conservatieve agenda en hindert progressieve, veranderingsgezinde politiek. Een veelvoorkomende principe in ISDS-regelingen is dat van de ‘legitieme verwachtingen’ van een investeerder. Als de verwachting niet uitkomt, dan zou een ISDS-claim gerechtvaardigd zijn. Nog zo’n principe: een voorspelbaar beleidsklimaat. Als er iets onvoorspelbaar is dan is het wel een wereldwijde vervanging van ons fossiele-energiesysteem binnen enkele decennia. Maar noodzakelijk en urgent is het wel.
Dit alles maakt ISDS een grote bedreiging voor de energietransitie. En dat wereldwijd. De honderden ISDS-clausules in de talloze handelsverdragen zijn een blok aan het been van die hervormingsmissie.
De klimaattop in Parijs biedt de kans om het ondermijnende effect van ISDS op wereldwijd klimaatbeleid onschadelijk te maken. Dat zou geregeld kunnen worden door een paragraaf toe te voegen volgens de formulering van de Canadese hoogleraar investeringsrecht Gus van Harten. Zijn amendement stelt dat maatregelen om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen, uitgesloten worden van ISDS-arbitrage volgens bestaande én nieuwe handels- en investeringsverdragen. Het klimaatakkoord wordt daarmee dus boven elke ISDS-clausule gesteld.
Sinds de jaren negentig concurreren klimaatmaatregelen en vrijhandelsafspraken met elkaar om wiens regels zwaarder wegen. De vrijhandel won tot nu toe, omdat we daar sterke juridisch bindende regelingen voor hebben: het tribunaal van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en de investeringsbescherming in handelsverdragen. Klimaatafspraken kunnen daar tot nu toe niet tegenop.
Leefbare planeet
Laten we die logica omdraaien en een veilig klimaat verheffen boven het voortbestaan van de industrie van het verleden. Het Europees Parlement heeft via een aangenomen motie al steun betuigd aan bescherming van het klimaatakkoord tegen ISDS-claims. Ook de Nederlandse delegatie kan zich in Parijs hard maken voor deze bescherming tegen ISDS. Het zou een grote stap vooruit zijn voor de energietransitie als onze wereldleiders besluiten om een leefbare planeet boven investeringsbescherming te stellen.
Geert Ritsema en Freek Bersch zijn campagneleider respectievelijk communicatiemedewerker bij Milieudefensie
Recente reacties