“De luchtvaart verduurzamen heeft geen zin als we steeds meer vliegen”

Wil de luchtvaart een duurzame toekomst hebben, dan moeten we veel minder vaak, minder ver en minder snel gaan vliegen, vindt luchtvaartingenieur Finlay Asher. Met Safe Landing probeert hij samen met andere werknemers de industrie en beleidsmakers van onderop te bewegen tot échte verduurzaming.

Duurzame brandstoffen, aerodynamische toestellen, efficiënte motoren: de luchtvaartindustrie kan nog zulke innovatieve technologieën ontwikkelen, als we almaar meer gaan vliegen heeft het allemaal weinig effect op het milieu. Dat constateerde Finlay Asher toen hij als luchtvaartingenieur bij Rolls-Royce plc – een van de grootste bouwers van vliegtuigenmotoren ter wereld – werkte aan schonere verbrandingsmotoren. Hij zegde zijn baan op en startte Safe Landing. Met het creëren van een zo groot mogelijke community van professionals uit de luchtvaartindustrie hoopt hij de toekomst van onze planeet én de luchtvaartsector veilig te stellen.

Wat is Safe Landing?

“We zijn een internationale beweging van mensen die in de luchtvaartindustrie werken of werkten en inzien dat de huidige groei van de sector niet houdbaar is. Sommige leden zijn net als ik luchtvaartingenieur, maar er zijn ook piloten, flight attendants, managers en luchtverkeer­sleiders bij ons aangesloten. Wat ons verbindt, is dat we ons oncomfortabel voelen bij de negatieve impact van vliegen op het milieu, maar ook het belang van de luchtvaart inzien. Vliegen brengt culturen bij elkaar en laat ons de schoonheid van de planeet ervaren. Bovendien is het niet realistisch dat de luchtvaart zal verdwijnen.

De enige manier om zowel het klimaat als de luchtvaart te redden, is dat we ‘anders’ gaan vliegen: minder vaak, minder snel en minder ver. Daarmee kunnen we ook zorgen voor baanzekerheid voor de mensen die in de luchtvaartindustrie werken. De klimaatcrisis zal vroeg of laat leiden tot een grote crash van de sector, bijvoorbeeld doordat er ineens veel restricties worden opgelegd. De corona­crisis heeft al laten zien wat er dan gebeurt. Het kan enorm veel banen kosten en leiden tot slechtere arbeidsomstandigheden.”

Hoe zorgt ‘anders’ vliegen voor baanzekerheid?

“Doordat de juiste transitie ook weer nieuwe banen kan opleveren, zoals de ontwikkeling van kleinere en langzamere toestellen, elektrische- en waterstofmotoren, en het transformeren van luchthavens. Ook worden weer nieuwe banen gecreëerd in andere sectoren, zoals de energiesector. Voor duurzame brandstoffen is veel hernieuwbare energie nodig. Hoe de transitie er concreet uitziet, staat nog niet vast. Waar het vooral om gaat, is dat de transitie rechtvaardig verloopt. Dat betekent dat werknemers serieus genomen en gehoord moeten worden, en strategieën niet – zoals nu – puur gericht moeten zijn op kortetermijnwinst.”

Je hebt zelf jarenlang in de sector gewerkt. Waarom heb je je baan opgezegd?

“Omdat ik me steeds meer bewust werd van de beperkingen van technologie. Toen ik met dit werk begon, maakte ik me al zorgen om het klimaat. Ik wist dat vliegen vervuilend was, maar dacht daar juist wat aan te kunnen doen door te werken aan meer efficiëntie. Maar die efficiëntie wordt teniet gedaan doordat we steeds meer gaan vliegen. Elke 15 jaar verdubbelt het aantal vluchten, terwijl vliegtuigen in diezelfde tijd maar 10 procent efficiënter worden. Netto wordt het dus alleen maar vervuilender. Dat weten de CEO’s en beleidsbepalers zelf ook wel, maar dat gaan ze natuurlijk niet erkennen. Van deze misleiding wilde ik niet langer onderdeel uitmaken.”

Met andere woorden: met technologie gaan we het niet redden.

“Ik zeg niet dat we moeten stoppen met het werken aan duurzamere en efficiëntere technologie. Het voordeel hiervan verdwijnt alleen als we almaar meer gaan vliegen. Bovendien boeken we met de huidige innovaties maar minimale winst per vlucht. Dat is ook iets waar we voor pleiten: wees eerlijk over de beperkingen van technologie en brandstoffen, en erken dat er veel meer nodig is. Daarbij is ook een rol weggelegd voor overheden. We hebben strengere regelgeving nodig. Als je bijvoorbeeld hogere belasting heft op fossiele brandstoffen, de capaciteit van luchthavens inperkt of CO2-budgetten instelt, gaat de industrie vanzelf oplossingen bedenken die echt wat bijdragen aan het klimaat.”

Hoe proberen jullie met Safe Landing verandering teweeg te brengen?

“We werken vanuit het idee van Workers’ Assemblies, democratische overlegorganen. Er zijn natuurlijk al vakbonden, maar die richten zich vooral op onderwerpen als loonsverhoging of werkomstandigheden. Wij willen echt een structurele en radicale verandering van de industrie, gericht op duurzaamheid. Veel van wat we doen is gericht op het samenbrengen van mensen. We organiseren bijvoorbeeld groepsdiscussies waarin leden hun zorgen en kennis delen over ontwikkelingen, en expert talks waarbij specialisten ons voorlichten over beleid, technologie of klimaatimpact. Deze input is belangrijk om onze community goed te informeren, zodat we vervolgens van ons kunnen laten horen in het publieke en politieke debat. We schuiven bijvoorbeeld aan bij overheidsconsultaties over de uitbreiding van vliegvelden en spreken in de media en op evenementen.

“Wees eerlijk over de beperkingen van energie en brandstoffen”

Daarnaast voeren we het gesprek binnen de industrie. Onze bottom-upbenadering is hierbij onze kracht. Werknemers weten hoe de bedrijven en strategieën in elkaar zitten en kunnen makkelijker mensen hoog in de organisatie bereiken. Die zijn ook eerder bereid om met hun eigen werknemers te praten dan met mensen van buitenaf. Maar we willen geen wij-zij-denken creëren. Er is al genoeg polarisatie. We moeten deze transitie samen vormgeven, anders gaat het ons allemaal schaden. Natuurlijk heb je voor verandering mensen nodig die op fellere toon actievoeren, maar wij zetten in op een genuanceerd en gedetailleerd gesprek. Dat ontbrak er nog.”

Werkt die aanpak?

“Het succes is lastig te meten. Een vliegtuigbouwer of -maatschappij gaat niet ineens haar hele strategie omgooien en ook veranderingen in regelgeving gaan traag. Ik zie wel dat onze community steeds groter wordt en dat de aandacht voor ons groeit. Dat vergroot onze kracht. Maar of ik optimistisch ben of niet, doet er uiteindelijk niet toe. Feit is dat dit moet gebeuren en dat we daarvoor moeten vechten. Hoe uitdagend en lang de weg ook is. Ik ben niet iemand die zomaar opgeeft.”

Zie je jezelf nog terugkeren in de industrie?

“Ik beschouw mezelf nog steeds als onderdeel van de industrie.” Maar om weer als luchtvaartingenieur aan het werk te gaan, moet de industrie wel eerst met de juiste transitie de weg voorwaarts inslaan. Dat is ook de metafoor van Safe Landing: wanneer zich tijdens een vlucht problemen voordoen, maakt de piloot een noodlanding. Je gaat pas weer verder als het verantwoord is. Dat betekent dat de luchtvaart haar CO2-uitstoot onder controle moet zien te krijgen en drastisch moet verminderen.”

Commentaar

Paul Peeters en Ton Sledsens reageren op Finlay Asher.

Paul Peeters

Emeritus professor Duurzaam Transport en Toerisme

“Wat me met name aanspreekt aan SafeLanding, is de genuanceerdheid van hun verhaal. De discussie over de luchtvaart is vaak heel zwart-wit. De industrie houdt ons voor dat we onbeperkt kunnen blijven vliegen, want met technologie lossen we de milieuproblemen wel op. Vanuit de activistische kant klinkt weer dat techniek niks oplost en dat we moeten stoppen met vliegen. Maar beide verhalen zijn niet juist en helpen het debat niet vooruit. Stoppen met vliegen is niet aan de orde, maar het moet wel wat minder. Alleen een niet-­groeiende luchtvaart kan met technologische oplossingen, zoals schone brandstoffen en nieuwe type vliegtuigen, emissievrij worden.

“We houden ons voor dat vliegen noodzakelijk is, maar het is eigenlijk een ontzettende luxe”

Wat ik wel mis in het verhaal van Finlay is de bredere blik op toerisme en reizen. De luchtvaart dekt daar maar een kwart van. Driekwart reist dus met auto, trein of boot. Misschien zijn die wat minder comfortabel en snel, maar ze kunnen ons naar genoeg plekken brengen. We houden ons voor dat vliegen noodzakelijk is, maar het is eigenlijk een ontzettende luxe. Extra mensen die in de toekomst in de luchtvaart gaan werken, kunnen prima terecht in andere sectoren. Vliegtuigbouwkundig ingenieurs heb je bijvoorbeeld ook nodig voor het ontwikkelen van windturbines of aerodynamische snelle treinen. En er zijn genoeg branches waar dienstverlenend personeel, zoals flight attendants, van pas komt.

Het belangrijkste dat nu moet gebeuren, is capaciteitsbegrenzing. Als je wereldwijd beperkingen oplegt op het aantal vluchten van luchthavens, zorg je voor schaarste in aanbod, wat weer leidt tot hogere ticketopbrengsten. Daarmee kan de industrie bijvoorbeeld investeren in synthetische brandstoffen en zero-­emissievliegtuigen in de wat verdere toekomst. De hogere ticketprijzen helpen ook om de groei te verminderen en zelfs krimp te realiseren. Dat betekent ook dat sommige luchtvaartmaatschappijen zullen omvallen en vliegen misschien nog meer voor de elite wordt. Maar moeten we daar wakker van liggen? Ik denk het niet, er zijn grotere problemen om ons druk over te maken.”

Ton Sledsens

Beleidsmedewerker Klimaatrechtvaardigheid en Mobiliteit bij Milieudefensie

“Het is belangrijk dat werknemers uit de industrie hun zorgen kunnen uiten over de klimaatimpact van de luchtvaart. Voor iemand die bij een bedrijf werkt, is het vaak lastig om je intern hierover uit te spreken. Bij Safe Landing word je wel gehoord en kun je samen nadenken en praten over hoe het anders moet. Daarom is het geweldig dat deze club er is. Op deze manier kun je van binnenuit de bubbel van eindeloze groei doorprikken en werken aan een duurzame toekomst van de industrie. Een toekomst waarin je voldoet aan de doelen van het Parijs-­akkoord én oog hebt voor de baanzekerheid van werknemers.

“Luchtvaartbedrijven moeten zorgen voor een goede vertrekregeling of omscholing van werknemers”

Net als Safe Landing is Milieudefensie niet tegen de luchtvaart, maar wel tegen de schadelijke effecten ervan, die door de groei alsmaar toenemen. We richten ons onder meer op het misleidende verhaal dat de industrie vertelt. KLM vertelt burgers al 25 jaar groene praatjes. Ondanks dat ze regelmatig worden teruggefloten door de Reclame Code Commissie blijven ze daar gewoon mee doorgaan. We proberen de zogenaamd ambitieuze klimaatplannen van KLM te ontmaskeren door ze te laten doorrekenen. Dan blijkt dat ze niet gaan zorgen voor 50 procent minder uitstoot in 2030, maar juist voor 6 procent meer uitstoot.

Die misleiding is niet alleen kwalijk richting de buitenwereld, maar ook richting de eigen werknemers. Die krijgen namelijk het idee dat het de goede kant op gaat en dat hun baan niet in het geding is. Terwijl vroeg of laat de wal het schip zal keren. Als je wel het eerlijke verhaal vertelt, kun je gaan werken aan een sociaal plan. Het is heel gebruikelijk dat bedrijven zich aanpassen aan de tijd. Voor luchtvaartbedrijven is dat niet anders. Die moeten zorgen voor een goede vertrekregeling of dat werknemers zich kunnen omscholen. Maar daarvoor moet je wel kijken naar de persoonlijke belangen van werknemers en niet – zoals nu – enkel naar het winstbelang van de aandeelhouders.”