Het jonge team achter de klimaatzaak tegen ING

Na de gewonnen klimaatzaak tegen Shell bindt Milieudefensie de strijd aan met ‘de bankier van de klimaatcrisis’. Aan de aankondiging van de zaak ING ging een lang traject van diepgravend onderzoek vooraf. Wie zijn de mensen die dit taaie werk verrichten?

“Als 21-jarige had ik hier nu liever niet gezeten.” Winnie Oussoren, voorzitter van Milieudefensie Jong, spreekt een volle zaal toe tijdens de persconferentie waarop de klimaatzaak tegen ING wordt aangekondigd. “Ik hoor nu in de collegebanken te zitten, maar voel de verantwoordelijkheid om hier te zijn. Want terwijl wij proberen een toekomst op te bouwen, is ING bezig die te vernietigen. Zij zitten aan de knoppen waar wij als jongeren nog lang niet aan mogen draaien, terwijl de beslissingen die ING vandaag neemt bepalend zijn voor onze toekomst.”

Superhelden

Strijdbaarheid klinkt door in de woorden van Oussoren. Veel jongeren ervaren stress als ze aan klimaatverandering denken, maar dat weerhoudt hen er niet van om in actie te komen. Een voorbeeld daarvan is de nieuwe klimaatzaak van ­Milieudefensie: een jong team van vooral twintigers en dertigers bindt de strijd aan met ING. Het doet, met een beetje fantasie, denken aan een superheldenfilm waarin een stel kinderen het opneemt tegen een machtige slechterik. “Ik vind het wel cool”, zegt campagneleider Nine de Pater, die ervoor moet zorgen dat het inhoudelijke werk van de onderzoekers goed aansluit op de publiekscampagne. “Met de klimaatzaak Shell hadden we een jong team en nu is dat weer zo. Door de ervaring uit die zaak voel ik me gek genoeg, als 31-jarige, nu al een oude rot in het vak.”

“ING heeft al in een vroeg stadium uitgebreid alle klimaatrisico’s in kaart gebracht”

De Pater was er vanaf het begin bij in de klimaatzaak tegen Shell, die in 2021 door Milieudefensie werd gewonnen. “Die­ ervaring is nu heel nuttig. Ik heb bijvoorbeeld geleerd hoe tijdrovend het schrijven van een aansprakelijkstelling is, de brief aan de tegenpartij waarin staat waarvoor die wordt aangeklaagd. Daar komt echt veel bij kijken, dus je moet een goede planning maken. Veel mensen in het team hadden ook niet gelijk door hoeveel tijd het kost om te schakelen met de advocaten. Discussies over de eis moet je bovendien in een vroeg stadium voeren, zodat iedereen vanuit dezelfde uitgangspositie te werk gaat. Het kan zomaar zijn dat een advocaat daar net een andere visie op heeft dan iemand van een activistische organisatie als Milieudefensie.”

In vergelijking met oude rot De Pater is onderzoeker Jonas Hulsens met zijn 42 lentes ronduit bejaard. “Ik sta er eigenlijk niet vaak bij stil hoe jong ons team is”, zegt de Belg, die geldstromen uitzoekt om zicht te krijgen op de praktijken van ING. “Af en toe ben ik wel verbaasd: ben jij toen pas geboren? Maar de kwaliteit van onze mensen bepaalt dat ze op deze plek zitten. Het is een gedreven en professioneel team.”

Piefen in pak

De 28-jarige Nicky van Dijk is zo iemand. Zij is hoofdonderzoeker en stuurt als coördinator het hele team aan. “Een deel van mijn baan is praten met de bestuurders en duurzaamheidsmensen van banken, verzekeraars en pensioenfondsen. Inmiddels vind ik dat leuk, maar ik moest eraan wennen om opeens tegenover allemaal van die belangrijke piefen in pak te zitten. Ook als jong en queer persoon. In het begin ging ik met een collega naar zulke meetings, een man van middelbare leeftijd. Dan ging iedereen er vanuit dat hij de expert was, ze schudden hém de hand en keken naar hém tijdens gesprekken. Terwijl hij eigenlijk inhoudelijk weinig van de zaak afwist.”

In feite was het Van Dijk die ING’s jaarverslagen van de afgelopen twee decennia had doorgespit. “Twintig keer driehonderd pagina’s doornemen: het is heel dom werk, maar ik vind het fantastisch. Speuren naar dingen die anderen over het hoofd hebben gezien, een soort jacht naar iets wat wij tegen ING kunnen gebruiken. In de rechtszaak wil je laten zien dat ING al heel lang weet dat ze gevaarlijke klimaatverandering veroorzaken, dat ze ook al heel lang weten welke actie nodig is om dat te voorkomen en dat ze er tóch voor kiezen om niks te doen.”

Van Dijk stuitte op een rapport met de titel ‘Climate Change: When Hell Freezes Over’. “Ik zag dat opeens staan in een voetnoot van een jaarverslag. When hell freezes over betekent dat iets zo onwaarschijnlijk is dat het nooit gaat gebeuren, zoals het bevriezen van de hel. Dát rapport moeten we zien te vinden, dacht ik. We zijn vaak op een dood spoor terechtgekomen, maar na lang zoeken heeft Jonas het toch te pakken gekregen. In honderd pagina’s wordt heel duidelijk de klimaatwetenschap beschreven. Het laat zien dat ING al in een vroeg stadium uitgebreid alle klimaatrisico’s in kaart had gebracht. Jonas en ik zijn vrij nuchter, maar toen we dat rapport vonden, hebben we wel even enthousiast gehigh-fived.”

“Het is plezierig als je iets te pakken krijgt dat moeilijk te vinden is”, knikt Hulsens. “Zelf vond ik het ook interessant om Milieudefensie-rapporten uit 2006, 2007 en 2008 tegen te komen. Daarin worden al veel zaken beschreven die wij nu in de rechtszaak aanvoeren. Het laat zien dat Milieudefensie en andere ngo’s al lange tijd bezig zijn met de klimaatimpact van Nederlandse financiële instellingen, die zelf ook al vele jaren weten dat zij doortastende actie moeten ondernemen. Banken, pensioenfondsen en verzekeraars in beweging krijgen: daarvoor moet je een enorme vasthoudendheid aan de dag leggen.”

Konijnenhol

Dat betekent soms graven tot je een ons weegt, heeft ook Alo van Thiel (33) gemerkt, die als financieel-economisch data-­analist in kaart brengt in welke vervuilende projecten ING geld investeert. Van Thiel is net als Van Dijk niet vies van wat detectivewerk. “Je belandt in een soort rabbit hole, waarbij je op tienduizend linkjes klikt en van het ene feitje in het andere rolt. Eerst zie je weinig verbanden, uiteindelijk blijk je de stukjes als een puzzel in elkaar te kunnen leggen. Al denk ik niet dat het mogelijk is om het totale plaatje in kaart te brengen. Als ngo werken we met een beperkt budget en hebben we geen toegang tot heel uitgebreide financiële databases. We moeten het doen met de data die we zelf vinden en die andere organisaties met ons willen delen. Je weet dat de data bestaan, alleen niet altijd waar je het kunt vinden. Dat is uitdagend maar ook frustrerend.”

Kom je het bewijsmateriaal dat je zoekt wél tegen, dan vechten tegenstrijdige gevoelens om voorrang. “De eerste keer dat ik het klimaatrapport van ING las, dacht ik: nou, het klinkt eigen- lijk wel alsof ze goed bezig zijn. Maar dan ga je steeds dieper kijken en blijkt het toch minder rooskleurig te zijn. Ik kwam op een zeker moment heel ‘vieze’ aandelen en obligaties tegen. Het voelt heel dubbel om iets te vieren dat we goed kunnen gebruiken in de zaak, want iets goeds voor de zaak is iets slechts voor de wereld.”

Bitterzoet

Het is het bitterzoete lot van werken in de klimaatbeweging. “Dit werk geeft voldoening, maar doet ook wel wat met je”, zegt juridisch onderzoeker Catherine van Es (29). Zij verdiept zich onder meer in mensenrechtennormen waar financiële instellingen zich aan moeten houden en in de vraag welke middelen ING heeft om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan. “Je leest de hele dag dingen waar je niet vrolijk van wordt en leert hoe vernuftig grote vervuilende bedrijven zijn in het ontlopen van hun verantwoordelijkheid. Aan de ene kant motiveert dat, maar soms lijkt die trukendoos oneindig. Dat laatste is gelukkig niet waar.” Tegelijkertijd doet Van Es dit werk juist omdat de klimaatcrisis haar zo raakt, wat de druk om te presteren alleen maar groter maakt. “Je weet dat je het ­opneemt tegen een bedrijf met een gigantisch leger mensen”, vervolgt de jurist. “De lobbykracht van bedrijven als ING is enorm en dat is best beangstigend. Mij helpt het om er soms even helemaal niet mee bezig te zijn en in het weekend heel andere dingen te doen. Dansen bijvoorbeeld, en naar muziek luisteren.”

Van Dijk herkent de spanning die erbij komt kijken, bijvoorbeeld als het gaat om het forse budget dat ze beheert. “In het begin heb ik best geworsteld met die verantwoordelijkheid. Het duurde ook maanden om de financiering rond te krijgen, dat werd op een gegeven moment zwaar.”

Geheimhoudingsplicht

En dan gold ook nog maandenlang een geheimhoudingsplicht. Over de nieuwe zaak mocht met niemand buiten het team worden gepraat. Niet met collega’s, niet met vrienden en niet met naaste familie. Van Thiel: “Dat heb ik als best lastig ervaren, ik wilde er juist zo graag met iedereen over praten. Dat mocht niet en al helemaal niet thuis, want mijn vriendin werkt nota bene bij een financiële instelling. We moesten daardoor extra voorzichtig zijn als een van ons aan het bellen was. Dan moesten de tussendeuren echt even dicht.”

“Het voelt dubbel: iets goeds voor de zaak is iets slechts voor de wereld”

Van Es had daar thuis minder moeite mee dan Van Thiel, want “gelukkig heb ik een partner die niet te veel vragen stelt”. Toch vond ze het frustrerend met niemand te mogen praten over een zaak waar ze vol passie aan werkte. “Heel lang wist niemand binnen Milieudefensie dat we een bedrijf uit de financiële sector gingen aanklagen. Dan zat ik naast een collega maar moest ik een berichtje op m’n telefoon sturen om te kunnen overleggen. Dat voelde tegennatuurlijk en daar werd ik soms een beetje gek van.”

Dat gold niet voor Hulsens, voor wie het niet zo’n probleem was dat hij dit alleen in kleine kring mocht bespreken. “Ik heb jaren voor Greenpeace gewerkt, waar we vaak grote acties deden die op de rand van het wettelijk toegestane balanceerden. Daar ging vaak weken of maanden aan voorbereiding aan vooraf en dat moest allemaal strikt geheim blijven. Ik ben wat dat betreft dus wel wat gewend.”

Stressbestendig

Gelukkig is het team behoorlijk stressbestendig, zegt De Pater. “Als ik bedenk wat er nog aankomt, zijn we eigenlijk pas net begonnen. Tot nu toe was alles intern en hadden we alleen met elkaar te maken, we hoefden weinig rekening te houden met wat de buitenwereld ervan vindt. Dat gaat nu allemaal veranderen. De druk is hoog, je wil het goed doen, er staat veel op het spel. Je wil niet de zaak verliezen omdat je ergens een stom foutje hebt gemaakt. Aan de andere kant: we zijn met velen en iedereen controleert elkaar.”

Zelf heeft De Pater wel even getwijfeld of ze opnieuw in een klimaatzaak wilde stappen. “Vooral vanwege de omvang van het project en het vooruitzicht dat we aan iets beginnen dat jaren gaat duren. Ik heb mezelf afgevraagd: wil ik mezelf weer voor zo’n lange tijd vastleggen op zoiets groots? Mezelf kennende ga ik er niet halverwege ui stappen, dan wil ik het ook afmaken.” Uiteindelijk kon ze de verleiding niet weerstaan. “Omdat dit werk me het gevoel geeft dat ik iets substantieels kan bijdragen. Ik heb in het verleden op allerlei manieren actiegevoerd, maar toen ik bij Milieudefensie aan de zaak Shell ging werken, voelde dat veel concreter. Iets waarin ik mijn expertise kwijt kon en waarmee we een enorme impact konden maken.”

‘Je bent irritant’

Alle mensen achter de rechtszaak omschrijven hun werk als dankbaar en een plek waar zij “daadwerkelijk iets kunnen betekenen”. Van Dijk kreeg van Steven van Rijswijk, de CEO van ING, al een als belediging vermomd compliment: ‘You’re annoying but you’re right’. Je bent irritant, maar je hebt wel gelijk. Ook Van Thiel heeft het gevoel nu op een plek te zitten die ertoe doet: “Hiervoor werkte ik bij een advocatenkantoor waar mijn werk erop neerkwam dat ik de winst liet zien in vijftien verschillende kleurtjes. Bij Milieudefensie werk ik met veel interessantere data en vooral voor een beter doel. Het voelt als een privilege om zulk betekenisvol werk te kunnen doen.”

Dat werk is inmiddels zichtbaar voor de buitenwereld. En dat heeft dat voor- en nadelen, weet De Pater. “Alles is out in the open. We kunnen nu hulp inschakelen van experts van buiten ons team, maar het betekent ook dat we kritiek kunnen krijgen. De wereld kijkt mee en dat geeft een extra lading aan het werk dat we doen. Het is nu ook anders: in de Shell-zaak waren wij de underdog. Nu zijn wij de organisatie die Shell heeft verslagen en de volgende grote vervuiler aanklaagt.”

Tijd om zich te laten afleiden door alle aandacht, hebben ze niet. Het inhoudelijke team gaat verder met onderzoek. De advocaten gaan, onder leiding van Roger Cox, een dagvaarding schrijven. Vervolgens zal de rechter kijken naar de ontvankelijkheid, ofwel: bepalen of Milieudefensie bevoegd is om de rechtszaak te voeren. Pas daarna volgen de hoorzittingen.

Ook het campagneteam draait op volle toeren. De Pater: “We zijn campagnemateriaal aan het maken: webartikelen, filmpjes, socialmediaposts en infographics.” Ondertussen moet ze alweer tijd vrijmaken voor die ándere klimaatzaak. “De hoorzittingen in het hoger beroep tegen Shell komen eraan. Dat gaat alle aandacht vragen.”