“We vechten niet alleen tegen Chevron, maar tegen een systeem”

Milieudefensie maakt deel uit van een wereldwijd netwerk van milieuorganisaties.
In deze serie stellen we een aantal partnerorganisaties aan je voor.

Friends of the Earth Ecuador is al 30 jaar verwikkeld in een juridische strijd met olie- en gasbedrijf Chevron, dat het land enorm heeft vervuild. Inmiddels zijn ze zelf aangeklaagd voor smaad. “Chevron als slachtoffer? Het is de compleet omgekeerde wereld.”

Advocaat Pablo Fajardo Mendoza en Mayra Piaguaje, een leider van de inheemse Siekopai in Ecuador, schuiven aan tafel in een Amsterdams koffiehuis. Beiden zetten zich in voor UDAPT, de Ecuadoraanse tak van Friends of the Earth International. UDAPT staat voor Unión de Afectados por Texaco, oftewel de unie van mensen die getroffen zijn door Texaco – wat in 2001 werd overgenomen door Chevron. Pablo en Mayra voeren een lange serie rechtszaken die ondertussen al 30 jaar voortduurt. Een strijd van kafkaëske proporties. Pablo stelt voor dat we het interview met Mayra beginnen. “Zij kan het best uitleggen wat er speelt. Zij staat er al decennia letterlijk middenin. Als in de rechtszaal beter naar haar geluisterd werd, was de zaak waarschijnlijk allang in ons voordeel beslecht.”

Mayra, kun je ons meenemen naar het begin?

“Ik kom uit de Sucumbios-regio in het Ecuadoraanse Amazonegebied. Daar wonen ruim 30 duizend mensen met zes inheemse nationaliteiten, en allerlei boerengemeenschappen. Van de jaren 60 tot 90 van de vorige eeuw heeft Texaco intensief naar olie geboord op ons land. Ons grondwater en oppervlaktewater is blijvend vervuild door- dat afval bijvoorbeeld in lekkende kuilen werd gedumpt. Door lekkende leidingen zit de bodem nog steeds vol met olie. Ook onze rivieren zijn aangetast. Onze manier van leven wordt verwoest.”

Hoe is het om zo te leven?

Mayra: “Het effect op onze gemeenschap is enorm. We zijn natuurlijk afhankelijk van onze rivieren: voor drinkwater, water om mee te wassen, voor gezonde vis om te eten en te verhandelen. Veel mensen kampen met gezondheidsklachten, onze kwaliteit van leven is een stuk lager geworden. Maar voor ons betekent schoon water eigenlijk nog veel meer. Water vervult een belangrijke spirituele en figuurlijke rol. In onze cultuur leren sjamanen ons al meer dan duizend jaar dat schoon water staat voor gezonde, heilige levensaders.

Het doet me zoveel pijn dat ondertussen ook een derde generatie slachtoffer is van deze problemen. Mijn moeder, ik en nu ook mijn kinderen moeten allemaal leven in deze rotzooi. Ook wetenschappers zeggen dat de vervuiling in ons water alle grenswaarden overschrijdt. In mijn familie heb ik al drie sterfgevallen door kanker mee moeten maken, we hebben er recht op dat de vervuiling wordt opgeruimd. Ik zie het als mijn roeping om me daar hard voor te maken, als kind van twee inheemse nationaliteiten, als moeder en als vrouw. Omdat vrouwen het meest in aanraking komen met vervuild water, worden zij het hardst getroffen. Daarom vecht ik voor de volgende inheemse generaties, de boeren én de vrouwen.”

Kunnen jullie ons iets vertellen over de rechtszaken?

Pablo: “Namens een unie van zes inheemse naties en verschillende boerengemeenschappen hebben we in 1993 besloten om juridische stappen te nemen tegen Texaco, om ze aansprakelijk te stellen voor het herstel van ons land. We hebben de zaak tussen 2011 en 2018 uiteindelijk op alle niveaus van het recht in Ecuador gewonnen. Het Nationale Hof heeft het bedrijf, inmiddels overgenomen door Chevron, opgedragen om 9,5 miljard dollar te betalen. Met dat bedrag kunnen we 480 duizend hectare vervuild Amazoneregenwoud schoonmaken en een groot gezondheidsprogramma opzetten. Maar van dat geld is nog geen dollar betaald.”

Hoe kan dat?

Pablo: “Zo’n grote multinational heeft een leger aan advocaten en onmetelijk diepe zakken. Het is heel moeilijk om daar, met twee advocaten, tegenop te boksen. Zulke bedrijven hebben het personeel, het geld en de tijd om alle achterdeuren, elk gaatje in de wet, en alle omwegen te vinden om uitvoering van het vonnis aan te vechten. Ze zijn zowat onschendbaar.”

Kun je een paar voorbeelden noemen?

Pablo: “Chevron maakt heel handig gebruik van het feit dat ze in veel landen actief zijn. We hebben de rechtszaak gewonnen in Ecuador, maar daar heeft Chevron geen bezittingen meer, dus kunnen we het vonnis daar niet afdwingen. Als we ze in de VS aanklagen, zeggen ze dat het bedrijf in de VS losstaat van het bedrijf in Ecuador. Chevron doet alsof het bestaat uit allemaal onafhankelijke bedrijfjes die niks met elkaar te maken hebben. Maar als het jou aanklaagt, heeft het de bodemloze zakken van een multinational.”

Klagen ze jullie aan?

Pablo: “Zeker, ze klagen Mayra en mij persoonlijk aan, onder meer voor smaad. Maar ze voeren ook mediacampagnes waarin ze alle betrokkenen belasteren. Slachtoffers, wetenschappers, rechters, advocaten. Aan al die tegenaanvallen zie je hoe belangrijk deze zaak is voor Chevron. Eigenlijk staat deze zaak nu symbool voor de onschendbaarheid van grote multinationals. Als Chevron door deze zaak uiteindelijk moet gaan betalen, zullen gedupeerden van allerlei onrecht wereldwijd naar de rechter gaan. Omdat ze zien dat het rechtssysteem er ook voor hen is.”

Mayra: “Laatst werd Pablo op live televisie opeens door de minister van landbouw van Ecuador weggezet als internationale crimineel. Het is bizar hoe je eigen overheid zich tegen je kan keren als een machtig bedrijf maar genoeg geld uitgeeft aan laster, framing en dreiging.”

Zet Chevron de Ecuadoraanse overheid onder druk?

Pablo: “Het is Chevron gelukt om de staat Ecuador aan te klagen, op basis van een investeringsverdrag dat Ecuador en de VS ooit hebben gesloten. In dat verdrag is een Investor State Dispute Settlement (ISDS) mechanisme opgenomen. Via zo’n constructie kunnen grote bedrijven landen aanklagen, dreigen met gigantische boetes en de nationale rechtspraak overrulen. Op die manier maken ze onze juridische overwinningen in Ecuador weer ongedaan. Als reactie daarop zijn wij Chevron ook in andere landen gaan aanklagen. Vervolgens heeft Chevron als reactie dáárop weer een rechtszaak aangespannen, dit keer via het internationaal handelsrecht, met als doel andere landen te verbieden uitspraak te doen over deze zaak. Chevron stelt zich op als slachtoffer, en probeert via het private recht een schadevergoeding voor hun juridische kosten af te dwingen. Het is de compleet omgekeerde wereld.

Het is enorm frustrerend dat wij geen partij meer zijn in de rechtszaken die nu spelen tussen Chevron en Ecuador. Het gevolg is dat getroffenen zoals Mayra helemaal niet worden gehoord. Het gaat niet meer over de inhoud. Niet over de natuur, niet over de mensen, niet over de vervuiling. Het gaat alleen maar over handelsverdragen en onschendbaarheid. En dat terwijl meer dan 30 duizend mensen in de Amazone nog altijd in een zwaar vervuild gebied wonen en wachten op gerechtigheid. We hebben de zaak voor vijftien verschillende Ecuadoraanse rechters gewonnen, van rechtbank tot Hoge Raad tot het Constitutionele Hof. Maar het recht wordt over onze hoofden heen ongedaan gemaakt.”

Mayra: “Het is een verschrikkelijk labyrint. Maar we blijven vechten, niet alleen tegen Chevron, maar tegen een heel systeem. Onze overwinning zal een dominosteen zijn, die een kettingreactie van rechtvaardigheid teweegbrengt.”