“Inheemse groepen negeren is een riskante strategie”

Met een lening voor een gaswinningsproject voor de kust van Australië gaat ING in tegen het eigen mensenrechtenbeleid. Zonder toestemming van de bewoners van de Tiwi-eilanden mag het project niet doorgaan, betoogt hun advocate Vidhya Karnamadakala.

Op 4 april ontving het Amsterdamse hoofdkantoor van ING een klacht vanuit Australië. De oorspronkelijke bewoners van de Tiwi-eilanden eisen dat de bank een lening voor een nieuw gaswinningsproject voor hun kust terugtrekt. De brief viel tegelijkertijd elders op de wereld bij veertien andere banken op de mat. Advocate Vidhya Karnamadakala staat de bewoners bij in de klachtenprocedure. Via Zoom vertelt ze over hun strijd tegen het Barossa-gasproject. Die begon in april 2021, toen het bedrijf Santos aankondigde miljarden te investeren in de exploitatie van dit gasveld. Het ligt 100 kilometer ten noorden van de Tiwi-eilanden, een groep van elf eilanden voor de noordkust van het Australische vasteland.

De bewoners van de eilandengroep vrezen dat de gaswinning een ernstige bedreiging vormt voor alles wat daar op het land en in de zee leeft. En daarmee voor hun levenswijze, die sterk afhankelijk is van de natuur. Op de twee grootste eilanden samen wonen rond de 2.300 mensen, waarvan 87 procent tot de oorspronkelijke bevolking behoort. De Tiwi, of Tunuvivi, leven er al 40 duizend jaar. De klacht is mede ingediend namens de Larrakia, een groep bewoners van het vasteland, waarmee de Tiwi nauw verbonden zijn.

Waarom hebben jullie een klacht ingediend bij ING?

“Omdat de verantwoordelijke bestuurders van de bank ingaan tegen hun eigen mensenrechtenbeleid: ze hebben zich gecommitteerd aan de VN-richtlijnen voor bedrijven en mensenrechten. Hieronder valt de verplichting om toestemming te verkrijgen van oorspronkelijke bewoners voor het winnen van grondstoffen binnen hun grondgebied, of dat nou op hun land of in zee is. Maar aan die verplichting heeft Santos niet voldaan. Toen ING en andere banken hun een lening verstrekten, had Santos de bewoners van de Tiwi-eilanden niet geconsulteerd. ING had daarom die lening nooit mogen verstrekken.”

De Tiwi spanden vorig jaar een rechtszaak tegen Santos zelf aan en kregen gelijk van de Australische rechtbank: het bedrijf heeft de oorspronkelijke bewoners inderdaad niet voldoende geconsulteerd.

“Dat klopt. Het is een historische uitspraak: voor het eerst erkent de Australische rechtbank dat de oorspronkelijke bewoners geconsulteerd moeten worden voordat er een olie- of gaswinningsproject van start kan gaan in zeeën of oceanen waar zij culturele of spirituele connecties mee hebben. Dat gaat zeker gevolgen hebben voor andere projecten op andere plaatsen waar inheemse groepen leven. Ik heb die rechtszaak overigens niet zelf gevoerd, dat was een Australische milieurechtenorganisatie, Environmental Defenders Office. Mijn advocatenbureau vertegenwoordigt de oorspronkelijke bewoners, de Tiwi en Larrakia, pas sinds een paar maanden. Daarmee zijn we onderdeel van een grotere beweging geworden. Dat maakt het zo krachtig en succesvol.”

Is met die eerdere uitspraak het project niet al van de baan?

“Dat niet, maar het ligt voorlopig wel stil. Santos zal nu eerst in gesprek moeten met de oorspronkelijke bewoners voordat ze verder kunnen met hun project. De Tiwi en Larrakia gaan nu met de klacht aan ING een stap verder: ze eisen niet alleen consultatie, maar ook consent.”

Wat is het verschil?

“Consultatie is een proces dat afgevinkt kan worden. Voor de Australische wet is het voldoende als Santos de bewoners informeert en naar hun bezwaren luistert. Maar de VN spreken over consent: vrijwillige, voorafgaande en geïnformeerde toestemming. In Nederland en andere Europese landen zijn internationale mensenrechtenverdragen sterker in de wet verankerd dan in Australië. Er bestaan betere mechanismes om bedrijven verantwoordelijk te houden voor de gevolgen van hun handelen. Onze cliënten houden ING aan de richtlijnen van de VN, die ING – ik zeg het er nog maar een keer bij – zelf onderschreven heeft.”

Had ING kunnen weten dat Santos niet aan de VN-richtlijnen voldeed?

“Natuurlijk. De leningen zijn verstrekt in augustus 2022. De rechtszaak tegen Santos liep al sinds juni dat jaar, en was gewoon openbaar te volgen. Als ING serieus is over het eigen mensenrechtenbeleid hadden ze moeten weten dat ze met deze lening een groot risico namen. Maar nu ze deze brief hebben ontvangen, kunnen ze echt niet meer ontkennen dat ze op de hoogte zijn. Als ze niks met deze informatie doen, handelen ze bewust tegen hun eigen beleid in.”

Heeft ING al gereageerd op de klacht?

“Hun verweer is dat ze niet direct betrokken zijn bij het gaswinningsproject. Volgens hen gaat het niet om een projectlening, maar om een algemene bedrijfslening aan Santos. Maar als je samen met andere banken miljarden dollars leent aan een bedrijf dat mensenrechten schendt, kan je niet volhouden dat je daar niet bij betrokken bent. Bovendien wordt in de VN-richtlijnen helemaal geen onderscheid gemaakt tussen bedrijfs- en projectleningen. Banken proberen kunstmatige grenzen te trekken door hun eigen richtlijnen alleen op projectleningen van toepassing te laten zijn. Zo willen ze klimaat- en mensenrechtenkwesties opzettelijk omzeilen.”

Ben je optimistisch over de juridische mogelijkheden om dergelijke misstanden aan de kaak te stellen?

“Ik zie rechtszaken zeker als een krachtige manier om systeemverandering tot stand te brengen. Neem de rechtszaak tegen Shell, die galmt wereldwijd nog steeds na. Het maakt voor investeerders en aandeelhouders luid en duidelijk wat de risico’s zijn van investeren in fossiele projecten. Als ING niet op onze eis ingaat om de lening terug te trekken is een rechtszaak een logische vervolgstap.”

De brief aan ING begint met getuigenissen van bewoners van de Tiwi-eilanden. Zij wijzen op het belang van de zee voor hun spirituele tradities. Ze schrijven onder meer over songlines en sacred sites. Wat betekenen deze termen?

“Beide zijn onderdeel van de tienduizenden jaren oude Tiwi-cultuur, en belangrijke aspecten in het dagelijkse leven. Een songline is een spiritueel pad dat hen verbindt met hun voorouders. Maar ook het jagen, vissen en het verzamelen van schildpaddeneieren zijn belangrijk voor het overleven van hun cultuur. Deze gebruiken en verhalen worden van generatie op generatie doorgegeven.

Het is moeilijk uit te leggen wat ze precies betekenen, zeker voor mij als buitenstaander. En sommige informatie, zoals over de sacred sites, is zo heilig dat het ook echt niet aan mij is om daarover te vertellen. Wat mij vooral opvalt, is hoe diep de verbinding is tussen mensen en hun omgeving. Er is geen grens tussen land en oceaan, of tussen het gebied van de een en dat van de ander. Alles staat met elkaar in verbinding. Als iets of iemand iets meemaakt, heeft dat impact op alle anderen op het eiland. Daarom heeft ingrijpen op spirituele verbindingen directe gevolgen voor de mentale en fysieke gezondheid van de bewoners.”

Het lijkt mijlenver van de belevingswereld van Nederlandse bankbestuurders af te staan. Zouden zij enig begrip kunnen opbrengen voor deze argumenten?

“Banken zijn bedrijven en hun doel is winst maken. Maar het is algemeen geaccepteerd dat bedrijven mensenrechten moeten respecteren. Hun klanten hechten hier wel degelijk belang aan. Het zou daarom financieel een riskante strategie zijn om inheemse groepen te negeren als zij hun bezwaren kenbaar maken.”

Er zijn ook zorgen over het risico op lekkages, aardbevingen en vervuiling van het water en de natuur. Zou een bank als ING dit soort concrete milieurisico’s niet eerder serieus nemen dan zorgen over culturele tradities die ze moeilijk kunnen begrijpen?

“Die risico’s zijn reëel en die benoemen we ook in onze klacht. Onderzoek wijst erop dat Santos een slechte reputatie heeft op het gebied van olielekkages, pijpbreuken en botsingen tussen schepen. Een nieuw gasveld bedreigt daarom ook andere mensenrechten, zoals het recht op voedsel, gezondheid en water. Maar waar het onze cliënten hier om gaat is het zelfbeschikkingsrecht. De Tiwi zijn de oorspronkelijke bewoners en beheerders van de eilanden. Zij zijn voor het voortbestaan van hun levenswijze, tradities en eetcultuur afhankelijk van de oceaan. Het is niet aan een Nederlandse bank of een bedrijf als Santos om dit in gevaar te brengen.”

Ondertussen zit de politiek ook niet stil. In maart presenteerde de Australische regering nieuw klimaatbeleid. Volgens het safeguard mechanism moeten alle nieuwe gasvelden vanaf de eerste dag van productie CO2-neutraal opereren. Wat betekent dat voor het Barossa-gasveld?

“Volgens deskundigen kan het project niet van start voordat Santos een manier heeft gevonden om de uitstoot te compenseren. Deze deskundigen zeggen ook dat deze compensatie ze veel geld gaat kosten, waardoor de winsten heel wat lager uit zullen pakken. Dat zet ook de financiering onder druk. Goed nieuws natuurlijk, maar nogmaals: de Tiwi en Larrakia gaat het om de mensenrechten. En dat is waar we ING nu op aanspreken.”

Is er een uitkomst denkbaar waarin de Tiwi en Larrakia toestemming zullen geven voor de gaswinning?

“Het zijn de bewoners zelf die deze beslissing moeten nemen. Maar het project zal een grote impact op hun leven hebben. Mijn cliënten zijn er in ieder geval op tegen, zij zien niet hoe dit níét tegen hun leven in zou kunnen gaan, tegen hun tradities en hun bestaan. Hun positie is duidelijk.”