Het kan dus wel

Nu de wereld door corona op z’n kop staat, worden er maatregelen genomen die tot voor kort ondenkbaar waren. De meeste zijn tijdelijk, voor zolang de crisis duurt. Maar ook de roep om structurele veranderingen is groot. Een greep uit wat er al gebeurt.

Milieuorganisaties weten: dit is hét moment om onze economie en samenleving te vergroenen. Milieudefensie kwam al snel na het uitbreken van de pandemie met een oproep voor duurzaam herstel, die inmiddels door 42.000 mensen is ondertekend. Verbind groene voorwaarden aan staatssteun, is een van de eisen. Uit een peiling van Kieskompas in opdracht van Greenpeace blijkt dat mensen door de coronacrisis welzijn belangrijker zijn gaan vinden dan welvaart. Staatssteun moet vooral naar de zorg en het onderwijs, en pas als laatste naar banken, industriële landbouw en de luchtvaart, vindt een meerderheid van de respondenten.

Ook wetenschappers laten van zich horen. 170 wetenschappers zetten hun naam onder een manifest in Trouw, waarin ze vijf voorstellen doen voor een ‘radicaal duurzamer en eerlijker Nederland’. Minder reizen, minder consumptie, investeringen in schone energie en circulaire landbouw: het zijn maatregelen waar de milieubeweging al veel langer voor pleit. Op Europees niveau is de urgentie ook voelbaar. In een interne nota over het herstelfonds schrijft de Europese Commissie: “Business as usual herstel is een gemiste kans, de beste garantie dat we  opkrabbelend uit de ene crisis beseffen dat we de komst van de volgende hebben versneld.” Het herstelfonds zou daarom duidelijke duurzame randvoorwaarden moeten hebben, stelt Jorien de Lege, campagneleider bij Milieudefensie. “Er moet fors geïnvesteerd worden in bedrijfstakken die we willen laten overleven, maar dan wel op een groene manier.”

De Engelse wetenschapper Danny Dorling vat het mooi samen in een interview met NRC: “De wakeup-call is: geloof politici nooit meer als ze zeggen dat iets niet kan. Ze kunnen wel dingen doen, maar doen dat pas als ze vinden dat het echt nodig is.”

1. Minder vliegverkeer

Door alle reisbeperkingen ligt het vliegverkeer wereldwijd nagenoeg stil. In april vlogen 98 procent minder reizigers van  en naar Schiphol dan het jaar daarvoor. Dat betekent een flinke daling van de CO2-uitstoot. Maar ook dat Lelystad Airport in een klap overbodig is geworden. De opening is voorlopig uitgesteld tot november 2021, maar tegenstanders hopen dat het vliegveld er nu helemaal niet meer komt.

Ondertussen is er veel gesteggel over staatssteun aan luchtvaartmaatschappijen. KLM krijgt geld, maar over de voorwaarden wordt nog onderhandeld. De roep om de steun te gebruiken om groene maatregelen af te dwingen is luid. Frankrijk deed dat al: daar moet AirFrance in ruil voor steun het aantal binnenlandse vluchten terugdringen en de CO2-uitstoot per passagier halveren. “Tegenstanders zijn bang dat KLM door strenge voorwaarden nog dieper in een crisis raakt”, zegt Jorien de Lege van Milieudefensie. “Maar vergeet niet dat het bedrijf ook voor de crisis al weinig winst maakte. Dus laten we KLM klaarmaken voor een gezonde toekomst waarin duurzaamheid belangrijker wordt. Een kleiner bedrijf, dat gewoon belasting betaalt, plus een progressieve ticket tax.”

Je kan je ook afvragen waarom luchtvaartmaatschappijen eigenlijk zo nodig overeind moeten worden gehouden. De invloedrijke belegger Warren Buffet heeft zijn vertrouwen in de sector opgezegd. Hij verkocht al zijn aandelen in Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen, ter waarde van 6 miljard dollar. Als overheden zijn voorbeeld zouden volgen, kan die staatssteun mooi geïnvesteerd worden in snelle en betaalbare internationale treinverbindingen.

2. Verbod op handel in wilde dieren

Al snel na het uitbreken van het coronavirus werd een Chinese markt aangewezen als de plek waar het allemaal begon. Waarschijnlijk is het virus via een vleermuis op een Afrikaans schubdier overgedragen, die daar verkocht werd voor consumptie. Het is niet de eerste keer dat de handel in dieren tot het overspringen van virussen op mensen heeft geleid. Om nieuwe virusuitbraken te voorkomen, heeft China een verbod op de handel in wilde dieren ingesteld. Ook het eten ervan is verboden en China zegt hard op te treden tegen jagers en handelaren.
Goed nieuws, vindt World Animal Protection, omdat de handel in wilde dieren met veel dierenleed gepaard gaat. “Wilde dieren worden vaak onder slechte omstandigheden gefokt of uit het wild gevangen, en worden samengepakt in zakken of kleine kooien voor transport naar de markt, dodingsmethoden zijn vaak gruwelijk”, stelt de organisatie. World Animal Protection pleit daarom voor een wereldwijd en permanent verbod.

3. Geen kleding voor dumpprijzen

Is het weer tijd om de uitverkoopwet in ere te herstellen? Tot 1984 was bij wet geregeld dat in Nederland alleen op twee  vaste momenten per jaar uitverkoop gehouden mocht worden. Nu is het bijna het hele jaar door uitverkoop, waardoor  kleding voor steeds lagere prijzen wordt verkocht. Om kledingzaken te behoeden voor een race to the bottom in crisistijd, pleiten winkeliers en een aantal politieke partijen voor een herinvoering van de uitverkoopwet. Niet voor het eerst trouwens. Sinds de afschaffing gaan er geregeld stemmen op om de wet weer in te voeren. In andere landen wordt de uitverkoop wel gereguleerd, zoals in België, Frankrijk en Italië. Geen gek idee: de kledingindustrie is verantwoordelijk voor zo’n 10 procent van de totale CO2-uitstoot. Laat consumenten dus weer een reële prijs voor kleding betalen en maak fast fashion zo een stuk minder aantrekkelijk

4. Basisinkomen

In Nederland werden zzp’ers die door de coronamaatregelen ineens zonder inkomsten kwamen te zitten al snel uit de brand geholpen door de overheid. De TOZO-regeling werd razendsnel opgetuigd, en gold opvallend genoeg de eerste drie maanden voor álle freelancers die door de maatregelen geraakt werden. Ook voor diegenen die wel een flinke spaarrekening of goed verdienende partner hebben. Inkomenssteun zonder allerlei criteria en uitgebreide controle
vooraf — dat komt al aardig in de buurt van het basisinkomen.

In Spanje gaan ze nog een stapje verder. Daar werd in eerste instantie een tijdelijke noodmaatregel voor mensen zonder inkomen ingesteld. Maar wel met de intentie om hier uiteindelijk een permanent basisinkomen van te maken. En als ze dan toch bezig zijn, waarom niet meteen in heel Europa? Vice-premier Pablo Iglesias roept samen met collega’s uit
Portugal en Italië op om een Europees basisinkomen in het leven te roepen. Om de economie te redden, uiteraard, maar niet voor niets is het basisinkomen ook in groene kringen populair. Het verlegt de focus van economische groei naar welzijn, en opent zo de deur naar een meer duurzame economie en samenleving. Ook de 175 wetenschappers
achter het manifest in Trouw pleiten voor een universeel basisinkomen. In Zuid-Korea gebruiken ze inkomenssteun
om de lokale economie te stimuleren. Iedereen (de meest kwetsbare mensen eerst) krijgt eenmalig een vast bedrag per persoon of gezin. Het geld kan alleen in het eigen district uitgegeven kan worden, bij traditionele markten en  kleinschalige levensmiddelenwinkels. Wie het geld niet binnen 3 maanden uitgeeft, doneert het automatisch aan mensen die werkloos zijn of tijdelijk geen inkomen hebben.

5. Eisen aan bedrijven

Je hand ophouden in slechtere tijden? Alleen als je in betere tijden mee hebt betaald. Polen en Denemarken stellen duidelijke voorwaarden aan de financiële steun aan bedrijven die door corona in zwaar weer terecht zijn gekomen. Polen  steunt alleen bedrijven die de afgelopen 2 jaar belasting hebben betaald in het land zelf. Bedrijven die elders geregistreerd staan om zo minder belasting te betalen komen niet in aanmerking. Denemarken sluit bedrijven uit die geregistreerd  staan in een belastingparadijs. Gek genoeg staat Nederland niet op de zwarte lijst, ook al staan hier heel wat buitenlandse bedrijven geregistreerd vanwege de gunstige tarieven voor grote bedrijven. Deense bedrijven die steun ontvangen
mogen de komende 2 jaar ook geen dividend uitkeren aan aandeelhouders en geen eigen aandelen opkopen. De Europese
Commissie wil dit voorbeeld volgen en werkt aan een voorstel om deze regels voor de hele Europese Unie in te voeren.

En Nederland? Die deed niet zo moeilijk in de eerste ronde van staatssteun. Over de tweede ronde is beter nagedacht. Ook hier mogen bedrijven die een beroep doen op steun straks geen dividend meer uitkeren en geen bonussen uitbetalen. “Maar daar hoeft niemand de vlag voor uit te hangen”, vindt Jorien de Lege van Milieudefensie. “Dat lijkt me volkomen  logisch. Nu moeten er nog groene voorwaarden aan die bedrijven worden gesteld.”

6. Ruimte voor de fiets

Drukke metro’s en treinen, dat is voorlopig geen goed idee. Autodeelplatform MyWheels meldde enthousiast een  explosieve stijging van het gebruik van deelauto’s, van wel 60 procent. Maar echt goed nieuws is het natuurlijk niet, als meer mensen uit angst voor coronabesmetting de auto pakken in plaats van het openbaar vervoer. Het kan ook anders. Milaan was de eerste grote stad die aankondigde om voetgangers en fietsers meer ruimte te geven door de wegen aan te passen en fietspaden aan te leggen. Onder meer Rome, Bogotá, Parijs, Adelaide, Berlijn en Boedapest volgden al snel. Het is nog even de vraag hoeveel van deze pop-up fietspaden ook na de coronacrisis blijven bestaan. Maar zeker in steden waar luchtvervuiling en verstopping door teveel auto’s al langer een probleem zijn, kan dit best wel eens een structurele oplossing blijken.

In Amsterdam gaat de fiets inmiddels bijna aan zijn eigen succes ten onder. De fietspaden zijn er zo druk, dat anderhalve meter afstand houden praktisch onmogelijk is. Er gaan dan ook al stemmen op voor een ‘fietsloze binnenstad’. Maar wegen afsluiten voor auto’s is natuurlijk ook een optie. Misschien kan Amsterdam nog een voorbeeld nemen aan Brussel. Daar geldt straks in de hele binnenstad een maximumsnelheid van 20 kilometer. Wel zo rustig.

7. Lokaal voedsel

Door de coronamaatregelen zagen kleinschalige lokale voedselproducenten een groot deel van hun klantenkring wegvallen, omdat zij normaal gesproken veel aan restaurants leveren. De Taskforce Korte Keten en campagnebureau Food Cabinet zetten (met steun van onder meer het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) de campagne  support Your Locals op om hen te ondersteunen. Op de website werden allerlei lokale voedselinitiatieven bij elkaar gebracht, vaak in de vorm van maaltijdboxen met regionale producten.

Maar ook een Frysk Borrelpakket met bier, worst en kaas of Polderknoflook uit de boerderijautomaat zijn via het platform te vinden. Deze initiatieven van onderop krijgen nu steun van bovenaf. Het voedselsysteem moet radicaal anders, stelt de Europese Commissie in de in mei gepresenteerde Green Deal. Voedsel is verantwoordelijk voor 29 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, en dat moet omlaag. Kortere ketens en meer biologische landbouw dragen daar aan bij. De lokale voedselinitiatieven laten alvast zien hoe je de afstand van farm to fork op een succesvolle
manier kunt verkleinen. Met steun van de Green Deal kan dit een structurele oplossing worden. Dat scheelt een hoop voedselkilometers en CO2-uitstoot.