Asbest is hier onderhand verboden, maar is de wereld nog lang niet uit. De Belgische filmmaker Daniël Lambo groeide op naast de asbestfabriek Eternit in Kapelle-op-den-Bos en verloor zijn vader eraan. Voor zijn documentaire Ademloos reist hij af naar India, waar nog dagelijks met asbest gewerkt wordt.
Een Indiase vrouw kijkt uit over een weids panorama van besneeuwde bergtoppen. “We worden allemaal geboren zonder bezittingen en zo verlaten we deze aarde ook”, peinst Nirmala. “Hebzucht is een slechte eigenschap, vind je niet?” Haar universele bespiegelingen hangen boven de problematiek van de documentaire Ademloos. De Belgische regisseur Daniel Lambo begint zijn uitermate persoonlijke film over asbest dan ook met haar.
Stille doder
De ‘stille doder’ verbindt de levens van Nirmala en Lambo letterlijk. Als kind woonde Lambo recht tegenover een Eternitfabriek, waar asbestcement werd gemaakt. Zijn vader verdiende er, net als veel dorpsgenoten, een goede boterham. Zelf had Lambo er een vakantiebaantje. ‘Hoe kon mijn vader me daar laten werken?’, vraagt hij zich af. In de jaren dertig werd immers al bekend dat asbest enorm gevaarlijk is. Maar daar werd nooit over gepraat. Zijn vader is inmiddels overleden aan een asbestziekte, dus hij kan het hem niet meer vragen. Vijf oude schoolklasgenoten hebben, net als hij, een familielid aan een asbestziekte verloren.
Nirmala heeft de ongeneeslijke, aan asbestgerelateerde kankervorm mesothelioom opgelopen. Ook zij woont tegenover een Eternit-fabriek, in wat ‘het asbestdorp’ genoemd wordt. Het zijn wat huisjes gebouwd van asbestplaten. Overal in de omgeving slingeren asbestmaterialen rond. Hoeveel gevaar de Indiase bewoners hier lopen, hoeft niet te worden benoemd.
Ook de parallellen tussen de twee dorpen trek je zelf. Het bedrijf in België neemt niet de nodige beschermingsmaatregelen, ontkent en bagatelliseert het gevaar, zorgt ervoor dat er geen officiële cijfers worden bijgehouden van de asbestgerelateerde zieken en doden. En ga zo maar door. De situatie in India is nog veel schrijnender. Zieken werken daar tot hun laatste snik door om hun familie te voeden. Een Indiase advocaat probeert Etex, de eigenaar van Eternit, aan te klagen. We zien ook een zwaar getroffen Belgische familie de gang naar de rechter maken.
Werkgelegenheid
Ademloos leert dat met het argument van werkgelegenheid een wereldwijd verbod op asbest wordt tegengehouden door landen met asbestmijnen (China, Brazilië, Rusland, Kazachstan). Asbest is een miljardenbusiness. Belanghebbenden gaan absurd ver om hun belangen te verdedigen, tot spionage aan toe. Knap hoe hyperpersoonlijk en roerend, en tegelijk feitelijk en analytisch deze film is.
Ademloos, te zien op Movies That Matter, 22 t/m 30 maart in Den Haag. Vanaf 4 april in de bioscoop.
Lourens zegt
Het lijkt nu net of India zo bijzonder slecht met zijn mensen om gaat, maar als je India van nu vergelijkt met Nederland in de 80er of 90er jaren dan verschillen ze niet zo veel van Nederland. Neem nu zelfs nog maar het kortgeleden voorbeeld van chroom in verf bij de NS.
Zelf heb ik een paar maanden in de haven gewerkt in 1993 en er kwamen nog schepen binnen met bijvoorbeeld aluminium waarop een lading asbest had gelegen. Grote stukken asbest hingen nog op de aluminium schotels en werden slechts met wat water weggespoeld, dieper het schip in, dat loosden ze vast wel weer wanneer ze voor of in een nieuwe haven liggen voor een nieuwe lading. Aan de ene kant van het schip stonden mannen ingepakt in luchtdichte witte pakken de aluminium schotels af te spoelen met Maaswater en aan de andere kant van het schip waren ze zonder bescherming aan het lossen. Ook op het terrein waar de schotels werden opgeslagen lagen er nog stukjes asbest op de schotels, die na droog te zijn geworden zo de industrie in konden waaien of Schiedam, Hoogvliet of Spijkenisse in.
Bij hetzelfde bedrijf heb ik ook lekkende kwikflessen opgeslagen en potentieel radioactief zink dat afkomstig was uit Rusland uit een plaatsje met een moeilijke naam waar een kerncentrale met problemen stond. We hoorden bij toeval dat kinderen uit exact dat plaatsje in Rotterdam een weekje ontspanning was aangeboden i.v.m. die problemen. Het Zink laten testen mocht niet van het management want het was al ingeklaard en dus niet meer te weigeren. Ik heb er nog geen 9 maanden gewerkt. (De centrale leverde de energie voor de zinkwinning of bewerking)
En in 2003 verloor ik mijn vader aan de asbest.
Mijn vader was ook slachtoffer van asbest en bij de RDM (Rotterdamse Droogdok Maatschappij), later Verolme en Wilton Fijenoord enz.. (lees ook http://krant.telegraaf.nl/krant/archief/19990612/teksten/fin.verolme.html) Een leven is door de overheid gesteld op 16.500€ schadevergoeding dat uitbetaald werd door een speciaal opgericht fonds. Er werkten veel mensen bij de RDM en honderden mogelijk duizenden zijn overleden aan de asbest dat, ook nadat bekend was dat het schadelijk was, gewoon nog gebruikt werd. Immers de oude schepen moesten gerepareerd worden en daar zat altijd asbest in. De vergoeding krijg je pas als vaststaat dat je de juiste longkanker hebt, je kan ook zonder asbest kanker krijgen natuurlijk. Wanneer je dus in een vergevorderd stadium asbestkanker hebt krijg je een fooi, waar de zieke inmiddels niets aan heeft want die kan nog amper wat ondernemen door gebrek aan adem en vermoeidheid van het vechten tegen de kanker. Het meeste krijg je pas wanneer je dood bent omdat de procedure van de “fooi” langer duurt dan je ziekte. Dus enige troost door een “extraatje” die je in staat kan stellen nog net een wens of zo in vervulling te laten doen gaan is je ook niet gegund. Die scheepvaartbedrijven waren en zijn net als de Shell, Unielever en vooral de financierders zo corrupt als het maar kan. Bij die lieden is een mensenleven of je leefomgeving niets waard.
Wat we dus eerst gewoon in de achtertuin deden doen ze nu in India in de achtertuin en mogelijk gefinancierd door dezelfde mensen als die het eerst hier lieten gebeuren.
India loopt denk ik 40 jaar achter op ons wat mensenrechten betreft, en deels gebeurd het hier ook nog elke dag maar dan op veel kleinere schaal. Als je Nederland dus terug in de tijd vergelijkt met India zie ik geen verschil tussen India met Nederland wat dit artikel betreft.
Jan van Zelm zegt
Lourens. Ik kan HIER nog wel het e.e.a. aanvullen dat JIJ wel zal herkennen. Maar anderen, die hier ook meer lezen willen, kunnen er dan ook ‘iets’ mee… ofschoon ik weet dat zij die met deze materie te maken kregen (direct of indirect) -of te maken hebben- het liefst de onderliggende historie uit de weg gaan. Deze asbest-dramatiek is TE groot om in een verhaal te vatten. De film ‘Ademloos’ komt in mijn optiek héél ver daarmee: Van lokaal naar internationaal, van persoonlijk tot wereldwijd, van toen tot nú en niets wordt opgeblazen – het IS (helaas..nóg) zoals het IS. Maar stilgezeten wordt er niet, alleen al het uitkomen van deze film maakt dat duidelijk. Ook ADAO (zoek maar op) in de V.S. heeft de draak bij z’n staart vast, al zal een uiteindelijk hard resultaat nog wel (weer..) even op zich laten wachten.., terwijl asbest -hand in hand met vadertje tijd- in stilte gehuld doet wat het zelf NOOIT (meer) lijkt te kunnen stoppen namelijk ziekte(n), dood en verderf zaaien. Misdadig is dat zij die het wéten met een ‘asbestbetonnen-plaat’ voor hun kop letterlijk over lijken blijken te kunnen bíjven gaan. Zij zoeken de landen op waar geen (stevige) wetgeving m.b.t. tot asbest is, waar nauwelijks tot geen toezicht bestaat en waar asbest zo ongeveer gratis is te delven en waar de productie en handel ook nog ‘ns welig tieren kan. Bijkomend is dat door de ‘kans’ die mensen dáár ‘wordt geboden’ (..ik huiver al als ik dat zo zeg..) om geld te verdienen voor hun levensonderhoud in feite een “aankoop-van-hun-dood-op-termijn” is, alleen wordt die mensen dát deel van dat ‘aanbod’ NOOIT verteld.. Veel keus (b)lijken de mensen in die minder ontwikkelde landen ook niet te hebben. Ook het slopen van de vaak uit het “Wijze Westen” afkomstige schepen en offshore-installaties doet men daar en is zo dodelijk met nóg meer risico’s dan asbest alléén.. Alsof dat al niet genoeg is?!
Ik verloor mijn vader aan asbestblootstelling. Hij werkte dus bij WF/Wilton Fijenoord, en veel en vaak met asbesthoudende materialen of in de directe nabijheid van (spuit)asbestklussen aan boord en/of in loodsen of elders op de werf.
Na zijn diagnose ‘Mesothelioom in het Peritoneum’ duurde het maar 5 maanden waarin hij afscheid van mijn moeder, zijn kinderen en kleinkinderen moest (..) gaan nemen en onder zeer nare omstandigheden koos voor NIET-medicatie behalve dan de voor sedatie geschikte middelen. Al verder voor zijn sterfbed beloofde ik voor hem én mijn moeder, broer en zus maar óók voor de voormalig collega’s -die nog door asbest zouden kunnen komen te overlijden- te strijden in de juridische arena. Dat daar zware weerstand en andere tactieken uit de hoge ‘voor de asbestletselschade aan te wijzen veroorzaker’ zouden worden getoverd was mij bij voorbaat al helder. Ik ging niet met de eerste-de-beste advocaat de ring in. Maar de na 5,5 jaar bereikte juridisch ondersteunde uitspraak in die kwestie heeft óók voor de toekomstige ‘gevallen’ van asbestslachtoffers iets kunnen betekenen, nl. een verlegging van de periode vanaf wanneer bedrijven DIENDE te weten én daarnaar te handelen dat van asbest bekend móest worden geacht dat dat op termijn dodelijk zou kúnnen zijn: i.pv. het tot dán toe gehanteerde jaartal 1969 werd dat 1949 !
Zo kwam het dat van de “ontkenning”dat mijn pa bij die WF-scheepswerf werkte (JA. Zó brutaal was het begin) en daarna zelfs dat hij met asbest werkte, tot aan het vonnis in 1e aanleg én na hetzelfde vonnis in Hoger Beroep tot bíjna de gang in Cassatie ( die overweging werd echter ingeslikt..) dat er recht werd gedaan aan de positie van ‘een’ asbestslachtoffer.
Kijk. Dat er nu dus nóg zoveel mensen dood zullen gaan de komende decennia nog aan asbestblootstelling in Nederland, België en verder HEEL Europa is al triest genoeg. Maar dat “de wereld”van de asbestindustrie daar NIETS van wil leren en dus kennelijk nauwelijks gehinderd door kennis en informatie maar door kan blíjven gaan met het delven, verwerken, bewerken, handel drijven en dús nóg steeds en grootschalig blootstellen van ‘dom gehouden'(!) welwillende werknemers is een MISDAAD TEGEN DE MENSELIJKHEID. Dús is nationaal optreden ALTIJD te onderbouwen: Immers, van ‘DOOD-DOOR-SCHULD’ is op z’n mínst duidelijk sprake !!
Wendy Koops zegt
Hallo Lourens, dank je wel voor je uitgebreide reactie. Ik ben er stil van. Dat de situatie in Goor vergelijkbaar was met die in het Belgische dorpje uit de film wist ik, niet dat er bij de RDM ook slachtoffers zijn gevallen. Los van het feit dat mensen niet aan dit soort gevaren blootgesteld zouden moeten worden, zouden de verantwoordelijken op zijn minst zo eerlijk en zorgvuldig mogelijk de slachtoffers moeten compenseren. Met je conclusie over de situatie in India ben ik het eens en dat is denk ik ook wat de maker van de film wilde vertellen. Jammer dat dat uit mijn stuk hierboven niet duidelijk werd. Ook vrees ik dat er naast Chroom-6 nog wel meer problemen in de zware industrie spelen hier in Nederland. En dat we allerlei problemen naar landen als India verplaatsen. Het is een mooie film, ik hoop dat veel mensen hem gaan kijken. Hij is in de bioscoop, maar wordt op 1 mei ook vertoond bij de NPO. Dank voor je verhaal.
Jan van Zelm zegt
Hoi Wendy.
Fijn dat je reageert. Ook ik hoop dat er veel mensen gaan kijken en er daarna nog ‘ns goed over nadenken. Asbest is in z’n meest dodelijke vorm onzichtbaar. Dát maakt dat mensen, vooral omdat er hier nu in het ‘verstandige Westen’ in principe (..) genoeg over bekend is, absoluut voorzichtiger kúnnen en zóuden moeten zijn. Maar geld regeert waar risico’s op ziekten onzichtbaar zijn, zelfs wanneer men de kennis kán hebben dat er risico’s zijn. De bedreiging van de geldbuidel wordt door té velen als ernstiger gezien en ervaren dan de mógelijke (!) bedreiging van de gezondheid op die lange(re) termijn.. Als asbestvezels gaten in huid of kleding óf in de lak van de auto zou doen ontstaan dan was asbest al LANG verbannen geweest !! En JA, ook nog ándere stoffen die NIET direct zichtbare gevolgen hebben voor de gezondheid van mens (..en natuur..) kunnen onder “de Ó zo grote paddestoel van verzwijgen” een plekje krijgen waar de bedrijven die ervan weten de tickets wel willen betalen. Zij WILLEN de gevolgen NIET zien, en wanneer zij die al zien tillen die over hun verantwoordelijkheids-toekomst heen en overheden leggen hen om niet uit te sluiten economische en sociale redenen geen strobreed in de weg. Denk ook ‘ns aan het natúúrlijk door de overheden/ministeries van VEEL groter geacht belang van het voorkómen van een ‘financieel/maatschappelijke ramp’ wanneer er op de één -of-andere manier toegegeven zou moeten worden dat het beoordelingsvermogen en de beleidsvorming plús het onder hen niet of nauwelijks voldoende uitgevoerd doen hebben van toezicht houden en handhaven simpelweg decennia opeenvolgend verkloot is…. Dan zijn de claims zó groot dat Nederland (en wellicht ó;ok België) bijkans failliet gaat. Dan denk ik aan wat daar de impact van jurisprudentie vanuit de rechtspraak zou kúnnen zijn en JIJ en ik snappen best hoe vooral DIE zaken een ‘gestuurd’ vonnis zouden kunnen mógen (!) verwachten. Zó is rechtspraak opeens heel erg krom. Maar…Ik besef mij dat IK door een ernstig ‘gekleurd’ brillenglas kijk.
Kijken naar deze film kán dus voor hen die ASBEST negeren willen of dan misschien nog net bagatelliseren willen een EYE-OPENER betekenen. Het GOED kijken en luisteren naar deze film “Ademloos”zóu het gemak waarmee er (vooral) mensen die eerder aan hun portemonnaie dan aan hun lange termijn gezondheid menen te moeten denken wellicht kunnen (..) doen kantelen. Of droom ik maar beter lekker door…
Remko Meddeler zegt
Voor de goede orde: de ingekorte versie van Ademloos wordt op 8 mei om 22.55 uur uitgezonden als 2Doc op NPO2. Ik heb in Hengelo de documentaire in maart aan een groot publiek kunnen laten zien. Ik (46) heb zelf asbestkanker en weet dus al veel over asbest en haar industrie, maar het viel mij op hoe geschokt en verrast men destijds was. ‘Dat dat nog steeds speelt!’ Ja, en hoe! Zoals ook al blijkt uit de verhalen van Lourens en Jan. En nee, het is niet alleen asbest waarin ook nu nog gevaar schuilt, er zijn diverse andere stoffen, zoals chroom6, rubbergranulaat, onkruidbestrijders, weekmakers en dergelijke. Soms weet het publiek al dat zo’n stof schadelijk is, soms zijn er vermoedens. Of, nog erger, wordt de schadelijkheid onder de pet gehouden. Want de economie moet blijven draaien. Bovendien is het leven van een mens die men niet kent niet veel waard.
Jan van Zelm zegt
Ja Remko. Ik kreeg inderdaad pas wat later de JUISTE datum en is dus 08 Mei zoals jij al herstelde dus.
In feite begrijp ik niet – en nog best veel ook anderen met mij – dat dergelijke “levens-lessen” NOG steeds niet ter harte worden genomen. Lessen waarvan de gevolgen die de nu écht wel zichtbare ervaringen blijken te zijn geworden met zó veel kankervormen en aandoeningen -waarvan ‘men’ zégt die niet te kunnen herleiden. Dat het dan maar steeds wéér verder vooruitschuiven van oorzaken en aanpak leidt tot alleen maar grotere ellende en dodenaantallen dat (b)lijkt geen enkel bedrijf ook maar IETS te kunnen boeien. De korte(re) termijn láát hen er ook mee wegkomen maar of dat ook geldt voor die lang(re) termijn kan ik niet voorzien.., maar een tendens ontspint zich evengoed. Denk aan Eternit Italië, maar ook James Hardie destijds en in de VS lopen enorme claims. Oké, hier is het Europa en GEEN Verenigde Staten van Amerika. In Europa doet men het anders…, daar kijkt men de andere kant op dan waar het licht schijnt en zit men op de handen, gedraagt men zich als doven en de ‘doofpot’ wordt al door weer anderen open gehouden terwijl wéér een ander de deksel erop drukt. Het stoffer-en-blik en dat vloerkleed doen het ook nog. Maar WAAR dan is de transparantie over de bij sommige op termijn dus dodelijk gebleken stoffen waar grote instellingen al lang méér van weten en waar massa’s mensen aan blootgesteld zijn of nóg worden? Sleept zich dat, NÉT als bij asbest destijds, nog decennia na het heden voort terwijl er NU al ingegrepen zou móeten en kúnnen worden? Maar omdat er opnieuw grote financiële belangen geprevaleerd worden boven de gezondheid van de (beroeps)bevolking dat dan maar even NIET ‘gezien’ wíl worden, waardoor die nare lessen uit dat verleden in het héden reeds verzwegen worden. Hmm. “l’Histoire ce repete. Et ‘l amiante tuer encore beaucoup de monde !!”.