De zaak Boterbloem

Alies draait haar trekker het plein voor de Stopera op. Er staat een onverwacht grote groep mensen te wachten, gewapend met hooivorken en spandoeken. Ze zoekt een parkeerplek voor de hoofdingang van het Amsterdamse stadhuis, net als de twee trekkers achter haar. Pal voor de ingang staat het podium al klaar. Het is half één, over een uur begint de commissievergadering.

Jorrit Nuijens, gemeenteraadslid voor GroenLinks, stapt het podium op. Hij is een van de mensen die Alies steunen in haar strijd voor De Boterbloem, de laatste biologische boerderij aan de rand van de stad, die zij koste wat het kost wil behouden. Het lijkt een verloren zaak: de grond is verkocht, de gemeente wil er een bedrijventerrein bouwen, in het bestemmingsplan is voor de akkers van De Boterbloem geen plaats. Ook het kort geding is verloren: juridisch heeft ze geen poot om op te staan.

Maar Alies is niet te stoppen.

13.000 handtekeningen

De minuten glijden voorbij. De toespraken zijn geweest, de muziek speelt. Het wachten is op wethouder Ruimtelijke Ordening Eric van der Burg. Ongeduldig kijkt Alies op haar telefoon. Zo meteen begint de commissievergadering waar ze haar zaak wil bepleiten, en daarvóór wil ze de verantwoordelijke wethouder op dit podium hebben. Maar Van der Burg zit vast in het verkeer.

Verder kijken

In de raadszaal staat de vergadering van de commissie Ruimtelijke Ordening op het punt te beginnen, voor de allerlaatste keer deze regeerperiode.
“Dat betekent ook dat we de langste agenda hebben”, kondigt de voorzitter aan, “en dertig  insprekers.”

Uren later zit Alies nog steeds te wachten. Twee hoofdrolspelers in de zaak Boterbloem hebben inmiddels naast de wethouder plaatsgenomen: Peter Joustra en Heiko Vader. Vader is de ambtenaar die alle zaken rond De Boterbloem coördineert. Joustra is directeur van de GEM Lutkemeer, een BV die werd opgericht door de gemeente Amsterdam en SADC: de Schiphol Amsterdam Development Company. De GEM is eigenaar van alle grond in de Lutkemeerpolder; het is de GEM die het kort geding tegen De Boterbloem aanspande.

Het is bijna half zeven, Alies is aan de beurt. Ze heeft anderhalve minuut.
“Het is een juridisch besluit dat De Boterbloem haar akkers moet opgeven”, begint ze, “maar daar wil ik het nu niet over hebben.” Alies wil verder kijken. Niet naar een tien jaar eerder genomen besluit dat Amsterdam nog een bedrijventerrein nodig zou hebben, maar naar de toekomst. Door te kiezen voor De Boterbloem kies je ook het soort stad dat je wilt; dat is haar punt.
“We willen kijken hoe we De Boterbloem kunnen inpassen. We hebben daar plannen voor geschreven. Het antwoord is: dat past niet in het bestemmingsplan. Maar wij denken dat u ervoor bent om met ons te kijken hoe dat wél kan passen.”

Er is veel steun van de raadsleden. Kan de boerderij, inclusief akkerlanden, behouden blijven?
“Het kán wel,” zegt Van der Burg, “maar dat kost 26 miljoen.” Aan inkomstenderving, die de gemeente Amsterdam aan de andere aandeelhouders zou moeten betalen. Een virtuele 26 miljoen, vindt Alies; een buitengewoon positieve inschatting van wat de bouwkavels in de toekomst moeten opleveren. Terwijl de Lutkemeer 1, het bedrijventerrein pal naast De Boterbloem, na vijftien jaar nog steeds niet vol is.

Van der Burg heeft ook beter nieuws. De aanstaande ontruiming is van de baan: uitgesteld tot na de aandeelhoudersvergadering van SADC.
“Dus even voor de duidelijkheid”, besluit de wethouder de discussie, “er gaat tot 18 april niks gebeuren, zo is mij beloofd door de GEM directie.”

Alies haalt opgelucht adem. De Boterbloem kan nog even blijven.

Familiebedrijf

Een dikke twee jaar eerder leerde Alies De Boterbloem en boerin Trijntje Hoogendam kennen. Trijntjes familie boert al generaties in de Lutkemeerpolder. Haar opa verkocht indertijd de akkers aan de gemeente en sloot een pachtovereenkomst af; zo regelde hij een erfkwestie en kon het familiebedrijf voortbestaan. Toen Trijntje de boerderij wilde overnemen, was er opnieuw gedoe rond de erfverdeling. Ook zij sloot een overeenkomst met de gemeente waarmee ze het familieconflict wist te bezweren. Maar dit keer werd de pacht omgezet in een gebruikersovereenkomst. Ze zal het nog vaak te horen krijgen, tot in de rechtszaal aan toe: ‘Dat De Boterbloem haar akkers te zijner tijd moet ontruimen… mevrouw wist dat toch?’

Trijntje maakt van De Boterbloem een biologische zorgboerderij, inclusief winkel, oogstdagen en theatervoorstellingen in de boomgaard. De gemeente maakt plannen voor de hele polder, die allemaal weer stilletjes van het toneel verdwijnen. Een golfterrein moet er komen, een jeugdgevangenis, volkstuintjes, woningbouw of een trammuseum. Totdat de gemeente begin 2000 de handen op elkaar krijgt voor een bedrijventerrein, de ‘Lutkemeer 3’. In 2008 besluit de – toen nog – stadsdeelraad dat daarmee pas begonnen mag worden als de Lutkemeer 1 vol is. Tot begin 2020 gaat er niets gebeuren, zo begrijpt Trijntje. Ze passeert de zestig en begint, net als haar vader en grootvader vóór haar, aan een opvolger te denken.

Alies is al zo’n tien jaar hovenier als ze tijdens haar opleiding biologische akkerbouw op de Boterbloem verzeild raakt. Ze droomt van een kwekerij voor biologisch plantgoed, omdat ze dat als hovenier vrijwel nergens kan krijgen. Als Trijntje een stuk grond aanbiedt, grijpt ze haar kans. Ze betrekt het woonhuis naast dat van Trijntje en denkt nog tijd te hebben – tot minstens 2020.

Het vonnis

Het loopt anders. Alies heeft haar eerste planten nauwelijks de grond in of er valt een brief in de bus: de gebruiksovereenkomst wordt opgezegd. De akkers moeten per 1 november 2017 leeg worden opgeleverd. De Boterbloem weigert en de GEM start een ontruimingsprocedure. De rechter doet uitspraak: de Boterbloem verliest.

Wethouder op bezoek

Wethouder Van der Burg houdt woord. Die zaterdag rijdt hij voor, ’s ochtends om half tien. Met chauffeur, en Heiko Vader. Alies wil de akkers met hem op, maar Van der Burg heeft zijn nette schoenen aan. En die mogen niet vies worden. De chauffeur tovert andere schoenen tevoorschijn, en even later sloft de VVD wethouder achter Alies aan de velden in.

Terug in De Boterbloem zet ze hem zo aan tafel dat hij naar buiten kijkt.
“Dat doe je expres”, zegt hij. “Snap ik wel. Dan kan ik zien hoe mooi het is.”
Alies wijst uit het raam, naar het stukje erf, en dan de bomenrij.
“Vanaf díe bomen kunnen ze gaan bouwen, ongeveer net zo hoog. Visualiseer even dat daar geen bomen staan, maar een witte muur. Onze gebouwen kunnen misschien blijven staan, maar dan nog is de boerderij verdwenen. Zonder akkers ís het geen boerderij.” Van der Burg grijpt zijn smartphone en twittert: ‘Dan ben je toch onder de indruk’.

“Maar is het niet een enorm risico om hier te gaan telen”, probeert Heiko Vader, “als de stad de grond later toch nodig heeft?”
“Die risicoafweging hoeft onze verhuurder niet te maken”, snuift Alies. “Dat is aan ons! Je ontneemt mij het recht om te ondernemen.”
Ziet ze Van der Burg daar instemmend knikken? Als boer heb je altijd een risico. Of dat nu SADC is, een eindeloze rij gemeentelijke plannen, of een hagelbui.

De motie

Vier dagen later zit Alies aan tafel bij Trijntje en haar man Erik thuis, achterin de winkel. In de Stopera is de laatste vergadering van deze raadsperiode in volle gang. Gedrieën kijken ze naar de livestream. De handtekeningen, het bezoek van de wethouder: ergens onderweg is ruimte ontstaan om een oplossing te zoeken. Jorrit Nuijens heeft, samen met PvdA’er Toon Geenen, een motie ingediend voor het behoud van De Boterbloem én haar akkers. De motie wordt in stemming gebracht.

Eén voor één zien ze alle raadsleden opstaan. De motie wordt aangenomen, unaniem. Alies’ mond valt open.

De kurk gaat van de fles, alle reden voor een feestje. Na de verkiezingen kunnen ze met de nieuwe gemeenteraad en SADC om tafel. En zodra het weer het toelaat, kunnen ze gaan inzaaien!

Het Lutkemeer Leger

Het is 10 juni, een ongewoon warme avond. Alies zet koffie klaar op de picknicktafel achter de schuur. Buiten, want de Zwanenburgbaan is dicht. Normaal gesproken kun je elkaar op dit moment van de dag hier niet verstaan.

De Bond Heemschut heeft net een aanvraag bij de gemeente ingediend om de Lutkemeerpolder tot beschermd gebied te verklaren. En vanavond krijgt ze een groep mensen over de vloer die wil knokken voor het behoud van niet alleen de Boterbloemakkers, maar van de héle polder: het ‘LutkemeerLeger’.

“De gemeente blijft maar roepen dat het behoud van de akkers alleen al 26 miljoen kost. We moeten laten zien wat behoud óplevert,” vindt een deelnemer. “Van de hele polder. Lokaal voedsel bijvoorbeeld.” Of waterberging, schone lucht, groene ruimte voor de stad. En hoezo kan er – tegen de afspraken in – een nieuw bedrijventerrein begonnen worden als Lutkemeer 1 nog steeds niet vol is?

Acht hectare

En dan is er nog het schimmige verhaal achter die acht hectare – precies het aantal hectare dat SADC wil ontwikkelen; de rest van de polder wordt voorlopig met rust gelaten. Aan die hectares, eigendom van private ontwikkelaars, kleeft de naam van oud-gedeputeerde voor de provincie Noord-Holland Ton Hooijmaijers. Momenteel zit hij in de gevangenis wegens fraude en corruptie. In ruil voor vele steekpenningen adviseerde en bemiddelde hij begin deze eeuw dat het een aard had. Zo zorgde hij dat grondeigenaren een voorkeursbehandeling kregen en beïnvloedde hij besluitvormingsprocedures. Tegen een van die vastgoedondernemers, Jelle Kuiper, loopt nog steeds een onderzoek. Zijn handtekening staat onder de samenwerkingsovereenkomst ‘Lutkemeer 3’ met de gemeente en SADC.
“Is zo’n overeenkomst dan nog rechtsgeldig?”, vraagt een deelnemer zich af. “We moeten dit tot op de bodem uitzoeken!”
De actie-agenda van het ‘leger’ loopt vol, om te beginnen met een actiekamp.

Een haas schiet weg door het hoge gras.
“Kijk, een rugstreephaas”, roept iemand enthousiast. “Een nieuwe soort! Is het hier nu beschermd gebied?” Alies’ bulderende lach schalt over tafel.
“De beschermde rugstreeppad zit hier, echt waar!” Maar dat is geen argument meer. “De gemeente heeft tegenwoordig iemand in dienst die zulke beesten verplaatst.”

Ontbijt op de oprit

Inmiddels heeft De Boterbloem ook haar hoger beroep verloren. Meteen valt er een brief van de GEM op de mat: op 1 augustus de akkers leeg opleveren. De gemeente laat weten dat daar geen sprake van kan zijn. De GEM stuurt een tweede bericht: leeg opleveren a.u.b. Dit keer reageert de wethouder, per brief: op 3 oktober wordt de motie in de raad besproken, tot dan kunnen er ‘geen voorbereidende werkzaamheden door de GEM plaatsvinden op percelen die in de toekomst mogelijk behouden kunnen worden’. 24 uur later volgt een derde bericht, van de deurwaarder: alle percelen die niet ter discussie staan dienen te worden ontruimd. Per 10 september aanstaande.

Dus organiseert Alies op die dag een groot ontbijt, ’s ochtends om 7 uur, op de oprit van de boerderij. Voor als de zandwagens komen. Daarna kan er worden geklust voor het actiekamp.

Iedere keer weer dat uitstel, Alies registreert het niet zo. Dat is hún wereld. Zij houdt zich bezig met haar eigen traject: zoveel mogelijk mensen mobiliseren, raadsleden naar De Boterbloem halen. Ze heeft net bij Trijntje en Erik gegeten, zoals zo vaak. Als ze over het pad naar huis loopt, is het avond, en doodstil. De vliegtuigen zijn gestopt. Ze kijkt uit over de akkers. Een bomenrij op de dijk sluit het vergezicht, daarachter ligt Lijnden. Hier doet ze het voor.

Alies trekt de deur achter zich in het slot. Slapen zal ze nog lang niet: eerst mail beantwoorden, persbericht afmaken, nieuwsbrief versturen.
Ze glimlacht.
Ondertussen wóón ik hier wel.

Goud waard

Er is een podium, een actiekeuken, tenten voor lezingen en workshops. Het programma puilt uit: van aardappels rooien en wachttorens bouwen tot polderwandelingen met een bioloog. Dat is er niet zomaar; mensen dóen dat allemaal. Het is te gek.

Zelf geeft ze een rondleiding door haar kwekerij. Alies trekt een kluit irisknollen uit de grond.
“Dit is goud waard! Deze ene knol heb ik geplant, kostte me 1,5 euro. Nu zijn het er 6.” Ze lacht. “Pure grondspeculatie, wat hier gebeurt.”
Is het rendabel, wil een deelnemer weten.
“Niet op dit oppervlak. Maar ik heb geen tijd om uit te breiden. Ik ben vooral bezig met de grond behouden.”
Aan geld verdienen komt ze sowieso niet meer toe. Het werk stapelt zich op, maar ze heeft niet eens tijd om facturen te sturen.

Zaaien

Zondagochtend half 7 is Alies alweer wakker. Het is prachtig weer. Met een half uur staat ze op nog een lege SADC bouwkavel van de Lutkemeer 1, 600 meter verderop. Een bevriende boer uit de omgeving ploegt het veld om. Later – hij moet eerst even naar de kerk, collecteren – komt hij terug om te eggen. De kavel is klaar om ingezaaid te worden.
Die middag lopen honderden mensen achter de muziek aan. Fanfare-punkband De Kift leidt ze naar de omgeploegde kavel. Daar splitst de groep zich in tweeën, de mensenrij rekt zich uit langs beide zijden van het veld. De Kift speelt vrolijk door; een luid, veelkleurig eilandje in het midden van de lege woestenij.
Beide rijen zetten zich in beweging. Ze zaaien rogge. In het midden ontmoeten ze elkaar. Van ontroering springen de tranen in Alies’ ogen.

We gaan niet weg

De Stopera, alweer. De eerste commissievergadering na het reces, Alies gaat inspreken. Ze wil niet wachten tot de raadsvergadering van 3 oktober; als de nieuwe raadsleden haar verhaal dan pas horen, is het te laat. De Partij voor de Dieren stelt een vraag.
“Waarom krijgt De Boterbloem telkens die ontruimingsvonnissen?” De nieuwe wethouder Ruimtelijke Ordening Marieke van Doorninck, van GroenLinks, reageert.
“Er wordt niet ontruimd voordat wij het hebben besproken.” En voegt eraan toe:
“We gaan 3 oktober trouwens niet halen, want ik heb mijn stukken niet op tijd klaar.”

Alies staart naar de tafel waarachter Van Doorninck in haar paperassen rommelt. Er is dus weer uitstel tot november. Ze kan nu al voorspellen waar de raad op in gaat zetten. Die gaat allerlei plannen doorrekenen en dan zeggen: ‘wij hebben ons best gedaan, maar meer zit er niet in.’ En dan?

Meer weten? Mail naar info@behoudlutkemeer.nl.