Ploumens parallelle rechtssysteem benadeelt Europese burger

TTIP, het vrijhandelsverdrag in wording tussen de VS en Europa, is vooral omstreden vanwege het arbitragemechanisme ISDS dat bedrijven in staat stelt overheden voor miljarden aan te klagen. Daarom kwam minister Ploumen met een alternatief, een openbaar internationaal investeringshof. Dit is echter volstrekt ontoereikend omdat het voorbij gaat aan één fundamentele vraag: hebben wij zo’n parallel rechtssysteem überhaupt nodig?

TTIP – het megalomane vrijhandelsverdrag in wording tussen de VS en Europa – kreeg dankzij één uitzending van Lubach op Zondag eindelijk aandacht, net als de hashtag #TTIPalarm en zijn boodschap: Pas op! Als u doorslaapt kunnen TTIP en ISDS uw leven behoorlijk zuur gaan maken. We zijn Lubach dankbaar voor zijn geslaagde poging iedereen wakker te schudden.

In NRC Handelsblad lazen we dat er nóg iemand heel blij was met alle negatieve aandacht voor TTIP: minister Ploumen. Ze is hartstochtelijk verdediger van het verdrag én bedenker van een hervorming van één van de meest controversiële onderdelen ervan: het door Lubach terecht als monsterachtig afgeschilderde arbitragemechanisme ISDS dat bedrijven in staat stelt overheden voor miljarden aan te klagen. Ploumens alternatief – een openbaar internationaal investeringshof – is echter volstrekt ontoereikend omdat het voorbij gaat aan één fundamentele vraag: hebben wij zo’n parallel rechtssysteem überhaupt nodig?

Bizar privilege

Via ISDS kunnen buitenlandse investeerders – buiten het reguliere rechtssysteem om  – miljardenclaims tegen overheden indienen als ze menen dat hun investeringen door nieuwe wetten of beleidskeuzes minder rendabel worden. Burgers, overheden en binnenlandse bedrijven hebben binnen ISDS geen enkele mogelijkheid om hun stem te laten horen, terwijl multinationals beschermende maatregelen op het gebied van milieu, gezondheid en arbeid aan kunnen vechten. De vraag is dus: hebben we een systeem nodig dat aan buitenlandse bedrijven het bizarre privilege geeft om hun recht op winst boven de democratische rechten van Europese burgers te stellen?

Nee, natuurlijk niet. Waarom kunnen investeerders niet gewoon een beroep doen op de rechter, net als ieder ander die meent dat zijn of haar belangen geschaad worden? Op deze vraag heeft de minister geen sluitend antwoord. Ze komt in plaats daarvan met hervormingen die cosmetisch van aard zijn en die de zorgen over TTIP onder steeds bredere lagen van de bevolking niet zullen wegnemen.

Internationaal investeringsfonds

Wij begrijpen niet waarom minister Ploumen deze vorm van investeringsbescherming nog verdedigt. Het is immers bekend dat ISDS geleid heeft tot ruim zevenhonderd claims van miljoenen- of zelfs miljarden euro’ s, voornamelijk tegen arme landen.  Vaak via alles behalve transparante handels- en investeringsverdragen. Nederland speelt daarin overigens een dubieuze rol: na de VS zijn we – wereldwijd – het land van waaruit de meeste ISDS claims worden ingediend door maar liefst 12 duizend hier gevestigde brievenbusbedrijven, die geen enkele economische activiteit verrichten in ons land.
In plaats van dit fundamenteel foute systeem in het hart aan te vallen, pleit de minister er juist voor om het ISDS via TTIP te omarmen, uit te breiden en te consolideren, zij het in aangepaste vorm.

Op het eerste gezicht lijkt het voorstel van de minister heel redelijk. Schadeclaims van buitenlandse investeerders zouden door een speciaal internationaal investeringshof moeten worden beoordeeld en niet – zoals nu nog het geval is – door drie commerciële ISDS-advocaten. Maar er zit een addertje onder het gras, want het fundamentele bezwaar dat een dergelijk gerechtshof nog steeds werkt op basis van de buitensporige rechten voor buitenlandse investeerders wordt met haar voorstel op geen enkele wijze geadresseerd. Het is daarbij opvallend dat zowel Nederland als de EU zich op dit moment juist verzetten tegen een VN voorstel om burgers die schade leiden door bedrijven de mogelijkheid te geven naar een internationaal hof te stappen. Dat maakt de voorstellen van Ploumen niet alleen ineffectief, maar getuigt ook nog eens van een dubbele moraal die niet uit te leggen valt.

Machtsverschuiving

Maar Ploumens aanpassingen gaan het verschil niet maken. Want ook als haar voorstellen voor een aangepast ISDS systeem door de onderhandelaars van de EU en de VS worden overgenomen – wat nog maar de vraag is – blijft TTIP niet anders dan een ongekende machtsverschuiving richting het multinationale bedrijfsleven. Bovendien zouden grote investeerders – via hun Canadese dochterondernemingen – deze regels kunnen omzeilen met dank aan CETA, het vrijhandelsverdrag tussen de EU en Canada waarin ISDS wel is opgenomen.

Bij deze dus een oproep aan de minister om te stoppen met haar pogingen om een onrechtvaardig en omstreden systeem van handels- en investeringsverdragen te repareren.  Europa – en overigens ook de VS – hebben een goed functionerende rechtsstaat en niemand – met uitzondering van het grote bedrijfsleven –  zit te wachten op een verdrag met een parallel rechtssysteem dat onze soevereiniteit ondermijnt en dat tot een lawine aan schadeclaims en hoge kosten voor de belastingbetaler zal leiden.

Geert Ritsema, Milieudefensie
Hilde van der Pas, Transnational Institute
Paul de Clerck, Friends of the Earth Europe
Roos van Os, SOMO