Hoera! Shell gaat Fossielvrij!

Maar hoeveel is één biljoen ton koolstof eigenlijk..?

Deze week deed een groep van zeventig leidende multinationals een niet-mis-te-verstane oproep aan ‘de wereldleiders’: red de planeet. En dan écht. Ze reageerden hiermee op het kort tevoren verschenen nieuwe IPCC-rapport over klimaatgevolgen. Maar trekken ze ook de juiste conclusies?

De zeventig multinationals – waaronder zowel onze eigen duurzame koploper Unilever als ons nationale zwarte schaap Shell – publiceerden deze week het ‘Trillion Ton Communiqué’. Tot stand gekomen met technische hulp van de Universiteit van Cambridge en wat moreel masseerwerk van de Britse prins Charles – die hiertoe speciaal The Prince of Wales Corporate Leadership Group hebben opgericht.

Kort samengevat stellen de bedrijven met het communiqué het volgende:

• Klimaatverandering wordt veroorzaakt door de extra toevoeging van koolstof uit fossiele brandstoffen. [Iets dat we – even voor de duidelijkheid – al weten sinds Svante Arrhenius, 1896.]
• De schade van klimaatverandering voorbij 2 graden is onacceptabel groot. [Absoluut. Maar het blijft een volkomen arbitraire grens, want ook bij 1,5 graden doet klimaatverandering al pijn. Bij 2 graden smelt – uiteindelijk – de Groenlandse ijskap volledig, wat leidt tot 5 meter zeespiegelstijging mondiaal – om maar een enkel urgentiepuntje uit te lichten.]
• De mondiale uitstoot moet met 100 procent omlaag. [Inderdaad, want onze fossiele CO2-uitstoot is additioneel op de koolstofkringloop van de biosfeer (die met groei en rotting in evenwicht is) – onze uitstoot blijft daarom steeds hoger opstapelen, en moet een keer stoppen, volledig. De vraag is vooral wanneer (al).]
• En dit betekent dat 1000.000.000.000 ton pure koolstof, in de vorm van aardolie, aardgas, steenkool en allerlei gezellige nieuwkomers in onze fossiele energiemix, zoals schaliegas en teerzand, in de grond zullen moeten blijven – waar ze al miljoenen jaren veilig liggen opgeslagen.

Schrikbarend

Nou was dat tweede deel van het nieuwe IPCC-rapport – deel 1, uit september 2013 gaat over de fysica, deel 2 over de gevolgen, aan deel 3 wordt nú laatste hand aan gelegd in Berlijn en gaat over klimaatbeleid – ook absoluut schrikbarend. Althans voor wie de afgelopen jaren niet per ongeluk bij de tandarts even in Science of Nature heeft zitten bladeren, of tijdens een dwaaltocht op het internet op Bits of Science belandde.

In het nieuwe IPCC-rapport is veel aandacht voor sociale en economische schade van klimaatverandering, zoals een netto afname van landbouwproductiviteit. Maar tussen de regels door lees je ook een schets van iets ‘nog veel ergers’ – de Holocene massa-extinctie. Koraalriffen zijn onder het onvermijdelijke deel van de nog volgende opwarming en oceaanverzuring al praktisch verloren – verder biodiversiteitsverlies valt eigenlijk niet te modelleren, maar zal gigantisch zijn, leert ook de paleowetenschap. Je zou bijna vergeten dat ook wij voor ons overleven afhankelijk zijn van de ecosystemen die dreigen in te storten, als de positieve terugkoppelingen in het klimaatsysteem de overhand krijgen, en 2 graden 3 wordt, en 3 vervolgens 6…

Je zult het maar op je geweten hebben.

Klimaattop

Inderdaad, terug naar het communiqué. De multinationals, die volgens the Guardian gezamenlijk een jaarlijkse omzet van 90 miljard dollar draaien, laten niet voor het eerst van zich horen.

Nu doen ze het voor de – inderdaad extreem belangrijke! – klimaattop in Parijs, eind 2015 waar de wereld het ‘falen van Kopenhagen’ in 2009 zal moeten goedmaken. Met een nieuw VN-klimaatverdrag, met bindende en ambitieuze emissiedoelen voor alle grote industrielanden – nu met 2030 als richtjaar.

Ook voorafgaand aan Kopenhagen kwam de Corporate Leadership Group met een oproep om af te spreken de mondiale uitstoot in 2050 gehalveerd te hebben. Shell, BP, EON en EDF waren mede-ondertekenaars. Zelfs voorafgaand aan de klimaattop op Bali, in 2007, verscheen al een soortgelijk manifest.

Oprecht?

Nou kunnen we dat heel cynisch bezien en zeggen dat het de goedkoopste manier van greenwashing is voor deze grote bedrijven, en daarmee niet meer dan een PR-stunt – vrijblijvend, omdat ze de verantwoordelijkheid bij de politiek leggen, en de doelen op een veilige afstand van decennia, zoals ook Shell altijd zegt dat duurzame energie ‘over een jaar of 40 echt reuzebelangrijk wordt’ – en dat er dus tot die tijd vooral in boorinstallaties, pijpleidingen en verbrandingsmotoren moet worden geïnvesteerd.

We kunnen ook simpelweg naar de inhoud kijken, aannemen dat tenminste een deel van de CEO’s handelen vanuit oprecht ethisch besef, en concluderen dat we het volkomen eens zijn met de oproep. Net als losse burgers, zien ook losse bedrijven natuurlijk gewoon dat we richting de afgrond jakkeren en dat we het écht niet gaan redden, als we niet collectief besluiten dat we op de rem moeten trappen – en die verantwoordelijkheid top-down verdelen.

Koolstofbubbel

Wat is er veranderd sinds het vorige communiqué? Eén saillant detail over de inhoud. Toen ging het over de uitstoot, nu over de koolstofreserve – precies hetzelfde, maar dan omgekeerd. Those one trillion tonnes of carbon.

En daarin zien we een belangrijke verschuiving, die eigenlijk in het afgelopen halfjaar tot stand is gekomen: de carbon bubble heeft zijn intrede gedaan in het maatschappelijke debat. Het begrip is in korte tijd geland in de duurzaamheidsbeweging en zelfs al in de financiële sector en de politiek.

Voor wie toch nog een introductie wil: om klimaatverandering te beperken tot 2 graden, kunnen we nog hooguit een paar honderd gigaton pure koolstof uitstoten – ‘als het meezit met de biosfeer’ maximaal 500, zegt James Hansen, oud-NASA-directeur, en ’s werelds meest gezaghebbende klimatoloog.

En toen zijn de mensen achter CarbonTracker.org – samen met Hansen en 350.org het fundament van de snel groeiende Fossielvrij-beweging – eens even gaan inventariseren hoeveel koolstof Big Oil in z’n concessiegebieden heeft liggen. Oeps! Ongeveer vijf keer zo veel. Genoeg om stevig op de reset-knop van planeet Aarde te drukken.

En dat terwijl de rupsen-nooit-genoeg zelf doodleuk doorgaan met het vergaren van nóg méér koolstofreserves. Zoals Shell. Want olie op de Noordpool, die schaliegasvelden in Oekraïne, Zuid-Afrika, Argentinië, de Canadese teerzanden – dat is allemaal nog weer additioneel. ‘Unburnable carbon’ noemen ze dat bij CarbonTracker.

Weg spaargeld!

Die zoektocht naar nieuwe koolstofvoorraden wordt gefinancierd door banken en pensioenfondsen, die jarenlang dachten dat Shell-aandelen de meest stabiele beleggingen waren. Maar met een koolstofreserve die het 2-graden-doel een vijfvoud overstijgt, is er sprake van een evengrote overinvestering.

Investering in olie die nooit gewonnen kan worden, is investeren in een project dat nooit kan renderen. Zodra dit besef indaalt in de financiële sector – en daar helpt de Fossielvrij-beweging graag een handje bij – dreigt 80 procent van het virtuele kapitaal van olie- en gasbedrijven te worden afgeschreven als een stranded asset, betoogt olie-expert, Oxford-docent, en carbonbubble-auteur Jeremy Leggett. Poef! Weg spaargeld, pensioengeld. Niks waard.
Nu al bedraagt de overinvestering van banken en pensioenfondsen zo’n 1 biljoen euro [hee, daar hebben we dat getal weer] rekenden de Europese Groenen laatst voor. De zeepbel is heel reëel en nog omvangrijker dan het ‘niet-bestaande-geld’ dat de bankencrisis van 2008 veroorzaakte. Zes jaar verder, niks geleerd?

Netjes laten zitten

Conclusie: Shell en andere oliebedrijven voelen de bui hangen. Het grote dirty secret achter hun bedrijfsvoering: investeringen zullen niet renderen – wordt opeens oncomfortabel snel blootgelegd. En dus haasten ze zich om ook zelf uit te spreken dat inderdaad een flink deel (how about one trillion, that sounds like a lot, doesn’t it?) van de mondiale koolstofreserve in de grond moet blijven.

Wij willen ze er graag op wijzen dat Shell, BP en alle andere fossiele giganten niet exclusief in de 20 procent nog wél winbare koolstof opereren. Dat past namelijk niet, kan een kind uitrekenen.

Verder willen we de pret niet drukken ten aanzien van die één biljoen ton koolstof in de linkerbroekzak van Big Oil. Die is inderdaad onwinbaar. Maar als we luisteren naar de klimaatwetenschap geldt dat ook voor het biljoen ton koolstof dat de oliebedrijven in de andere broekzak verborgen houden. Netjes laten zitten.

2,5 biljoen minus 500 miljard = TWEE biljoen. Rekensommetjes moeten wel kloppen natuurlijk.