Herman Verhagen

“De Duurzaamheidsrevolutie is onafwendbaar.” Dat zegt Herman Verhagen, duurzaamheidsadviseur en sinds kort voorzitter van Milieudefensie.

Verhagen houdt zich al 35 jaar bezig met duurzame ontwikkeling. Hij zegt: “slecht nieuws versloeg haast altijd het goede nieuws, maar de laatste jaren treedt een kentering op.” We staan aan de vooravond van een Duurzaamheidsrevolutie, zo beweert hij in zijn boek met deze titel.

Is er sprake van een echte revolutie?

“Deze revolutie is van hetzelfde kaliber als de Industriële Revolutie en betreft een verandering van tijdperken. In het industriële tijdperk waren vernietigen, verbranden, verontreinigen en omhakken de standaard, en duurzaamheid en milieu een uitzondering. Dat is waar we vandaan komen. In de toekomst zal duurzaamheid geleidelijk uitgroeien tot ‘het nieuwe normaal’. De cruciale vraag is echter niet óf maar hóe deze kanteling plaatsvindt. Optie 1 is vrijwillig kiezen voor duurzaamheid nu het nog kan. Optie 2 is wachten. In dat scenario worden we door klimaatrampen, milieuvluchtelingen, voedsel-, water- en grondstoftekorten hardhandig tot duurzaamheid gedwongen. Hoe langer we wachten, hoe meer de mogelijkheden af- en de moeilijkheden toenemen.”

Volgens jou is deze ontwikkeling in essentie een “mentale bevrijdingsbeweging”, maar een revolutie is toch vooral een verschuiving in machtsverhoudingen, een keiharde politieke strijd?

“Was de Industriële Revolutie een politieke strijd? Nee, het was een clash tussen de oude en nieuwe orde. Dat zie je nu weer gebeuren. We zijn met vallen en opstaan bezig om de dingen die we altijd normaal vonden of voor lief namen – armoede, milieuvernietiging, het subsidiëren van fossiele energie -, af te leren en abnormaal te vinden. Wat oud is, kalft af. Wat nieuw is, wil geboren worden. Duurzaamheid was altijd een onderstroom, maar dringt nu geleidelijk de hoofdstroom binnen. Als je dit proces in termen van verschuivende machtsverhoudingen wilt duiden, dan zeg ik: het zijn niet langer louter NGO´s die duurzaamheid bepleiten en bedrijven die het tegenhouden. Dat is een oude mal die niet op de nieuwe situatie past. Er ontstaat een nieuwe polariteit, namelijk tussen voorlopers en achterblijvers. De scheidslijn daartussen loopt dwars door de geledingen van bedrijven, overheden en zelfs deels van NGO´s heen.

Wat is er mis met het landelijk beleid?

“De nationale overheid wil nieuwe uitdagingen met oude recepten behandelen. Zij erkent te weinig dat er sprake is van een systeemcrisis die vraagt om een systeemoplossing. Het huidige milieubeleid is teveel gericht op pleisters plakken, symptomen bestrijden en onduurzaamheid repareren. Dat is wat achterblijvers doen. Voorlopers creëren duurzaamheid. Dat is heel wat anders.

Het beleid leidt tot ad-hoc oplossingen met beperkte reikwijdte en afwenteling naar mensen elders in de wereld of naar toekomstige generaties. Onder de oppervlakte hopen zich steeds meer spanningen op en ontstaan telkens weer nieuwe breuken. Dankzij Europese visserijquota vissen grote industriële trailers nu de zeeën rond Afrika leeg. Hierdoor raakt de lokale bevolking haar voedselbron kwijt en vaart vervolgens op zoek naar een beter bestaan als bootvluchteling onze kant op.”

Is de milieubeweging hier mede debet aan?

“De milieubeweging heeft sinds de zeventiger jaren milieuvraagstukken geagendeerd, beleid aangejaagd en successen behaald. Maar anno 2012 zijn het speelveld, de spelregels en de verhoudingen tussen de spelers veranderd. Om invloed te behouden, zal de milieubeweging zich daarom deels opnieuw moeten uitvinden. Je kunt je bijvoorbeeld afvragen of het strategisch verstandig is om alleen de achterste achterblijvers te bestrijden. Dan verlies je de aansluiting bij knooppunten van vernieuwing, bij organisaties en netwerken die vooroplopen in het creëren van de nieuwe orde.”

Met bedrijven dus, volgens jou de belangrijkste motoren van de Duurzaamheidsrevolutie.

“Ik zeg niet dat bedrijven de motor zijn. Shell is een achterblijver. De core-business van Shell is milieuvernietiging. Een campagne tegen zo’n bedrijf is daarom van groot belang en vereist lange adem. Dat moet je blijven doen. Maar andere bedrijven zijn voorloper. Bij Unilever, Interface, Greenchoice, Desso en anderen is duurzaamheid (een belangrijk onderdeel van) core-business. Deze voorlopers kunnen door hun schaal en innovatiekracht zorgen voor een versnelling van duurzaamheid.

Hoe kunnen milieuorganisaties de voorloperbedrijven ondersteunen?

“Door de dialoog aan te gaan. Bedrijven hebben andere stakeholders nodig om duurzaamheid te realiseren. Ze kunnen hun voordeel doen met de netwerken, kennis en manier van kijken van milieuorganisaties. Omgekeerd kunnen NGO´s ook leren van en baat hebben bij bedrijven. Milieudefensie vindt de elektrische auto of de led-lamp niet uit en zet geen duurzame producten in de markt. Dat doen bedrijven.”

Welke gevolgen heeft de Duurzaamheidsrevolutie voor Milieudefensie?

“Ik zie minstens twee uitdagingen. Ten eerste: Milieudefensie is traditioneel sterk verticaal georganiseerd met lokale groepen, een landelijk bureau en het internationale netwerk FOEI. Daarin schuilt haar kracht. Maar naar mijn mening kan de single issue milieuorganisatie de multiple issue samenleving niet meer aan. Daarom ontkomt Milieudefensie er niet aan om uit de milieukoker te kruipen en meer horizontale verbindingen aan te gaan met organisaties en netwerken op gebieden als volksgezondheid, ontwikkelingssamenwerking of voedsel. Ten tweede moeten milieuorganisaties niet alleen Het Kwaad uitvergroten. In een onzekere wereld is het belangrijk om mensen een mentaal kompas te bieden en iets in handen te geven om naar te verlangen, zodat ze zeggen: ‘dát is wat we willen.’ Duurzame ontwikkeling is het perspectief van Het Goede Leven! Ik vind dat Milieudefensie dat perspectief tot leven moet brengen.