De bekendste groene ranglijst van Nederland, de Duurzame 100 van Trouw, is niet meer alleen. Dit jaar is er ook een lijst met mensen die duurzaamheid tegenwerken, de Vieze 50. Een gesprek over het hoe en waarom van deze lijsten.

“Van een afstand zie je het misschien niet, als lezer, maar het is een gigantische klus.” Joop Bouma, redacteur bij Trouw, windt er geen doekjes om. De Duurzame 100 is enórm veel werk, maar ook ontzéttend leuk om te maken. Het is de vierde keer dat de ranglijst van duurzame Nederlanders verschijnt en de eerste keer dat Bouma ‘m maakt. De lijst zelf wordt angstvallig geheim gehouden tot de Dag van de Duurzaamheid op 10 oktober. Ook Down to Earth kreeg niets te horen, ook al verschijnt dit nummer nadat de lijst bekend is geworden, maar hij vertelt graag hoe het is om de Duurzame 100 te maken.

Het is minstens twee maanden werk, legt Bouma uit. “Naast onze redacteurs steken er een heleboel mensen vrije tijd in.” De leden van de expertgroep bijvoorbeeld. “Die vinden we door goed zelf rond te kijken, en te luisteren naar onze omgeving. Tegen de mensen die we vragen zeggen we ‘het is een enorme klus en je krijgt er niets voor’. Toch willen ze meedoen, sterker nog, ze zijn enthousiast! Dat vind ik geweldig.”

Tot in detail legt Bouma uit hoe ze bij Trouw werken. Ze schonen de groslijst met vijfhonderd namen van het vorige jaar op en vullen ‘m aan. De experts scoren kandidaten, en er wordt naar aanleiding daarvan een selectie gemaakt, tot ze uiteindelijk op 100 zitten, of er nét boven. “Er kan altijd iemand uitvallen. Dit jaar bleek er een niet meer in Nederland te wonen en een andere functie te hebben.”

De resterende kandidaten worden beoordeeld op criteria als ‘charisma’, ‘netwerk’ en ‘daadkracht’. “Die scores gaan naar een vrijwilliger van de VU die de statistiek voor zijn rekening neemt. Voor hem is het een hobby. Hij is tot op de komma nauwkeurig. Wat dáár uit komt hoort bijna niemand. De kandidaten weten dat ze erop staan, omdat ze geïnterviewd worden, maar niet op welke plek ze staan. Zelfs de expertgroep hoort dat niet. Alleen ik, vijf directe collega’s van de redactie Groen, en de hoofdredacteur weten het.”

Kritiek

Het leeft enorm, blijkt. “Dit jaar kregen we opvallend veel mails, met name met de vraag ‘hoe komen we erin?’” Iedereen heeft wel een mening over de lijst, maar die is niet altijd even positief. Bouma begrijpt veel van de kritiek wel. “Het blijft zo dat je rijp en groen met elkaar vergelijkt. Je hebt zwaargewichten als Wijffels, Winsemius, Polman, daarnaast zijn er mensen die op lokaal niveau veel betekenen. Toch is het maar één lijst, we werken niet met categorieën. Dat maakt het wat arbitrair.”

Bovendien, zo stelt hij, is het een momentopname. “Iemand kan een grote naam zijn in duurzaam Nederland, maar het afgelopen jaar nauwelijks zichtbaar zijn geweest. Dan verdwijnt diegene uit de lijst.”

Wat hem het meeste raakt is als er getwijfeld wordt aan de integriteit. “We proberen het echt zo zorgvuldig en geloofwaardig mogelijk te doen.” En de ontevredenheid over dat het bedrijfsleven in de lijst zo flink vertegenwoordigd is? “Ja, dat is waar, maar het bedrijfsleven is ook heel actief. Dat komt doordat de overheid het er de afgelopen jaren bij heeft laten zitten. Het aantal politici in de lijst liep terug, dat herstelt zich wat. Het aandeel NGO’s mag wel wat zwaarder, vind ik. Dit jaar zitten er ook weinig natuurbeschermers in. Het is niet helemaal duidelijk waar dat door komt, misschien moeten we kijken naar de samenstelling van de expertgroep.”

Wat vindt hij van de roep om een democratischere lijst? Eentje waar het publiek kan stemmen, bijvoorbeeld? “Tsja, dat hebben we overwogen, maar dat geeft enórme rompslomp. Ik vraag me af in hoeverre het feit dat een groep van veertien mensen dit beslist, het democratisch gehalte zo erg in de weg staat. We zijn redelijk transparant, stemmen door publiek is misschien wel ondoorzichtiger. Kijk naar tv-shows waar per SMS gestemd kan worden: een oudere kandidaat vliegt er zo uit, omdat jongeren een achterban hebben die heel de avond zit te stemmen. Hoe maak je dat zo eerlijk mogelijk? Wij hebben er geen ervaring mee.”

Vliegkilometers

Waarom telt persoonlijk gedrag niet mee in de scores? “Dat zou misschien kunnen, met een ‘voetafdruk’, maar we willen voorkomen dat iemand hoger scoort omdat hij of zij met de fiets naar het werk gaat, terwijl op dat werk nog wel wat aan te merken valt. We proberen dat in de interviews wel naar boven te krijgen. Zo was er iemand die voorheen een heleboel vliegkilometers maakte, maar dat nu niet meer doet. Een ander met precies zo’n internationale functie vertelt dat ‘ie het halve leven in het vliegtuig zit. Dat ga ik wel melden natuurlijk.”

Het blijft een geintje, benadrukt Bouma, “maar wel een heel serieus geintje. Lijstjes zijn journalistiek gezien gewoon erg leuk. Mensen die eruit springen, in positieve of negatieve zin; dat is leuk! Zo beloon je elkaar en hou je elkaar scherp.” Heeft hij dit jaar een favoriet? “Ik ga geen namen noemen, maar er is een kandidaat vanuit het niets in de top 10 terechtgekomen omdat diegene met diens organisatie ontzettend veel bereikt heeft het afgelopen jaar. Dat vind ik geweldig!”

Dan is er nog het idee om eens op te houden met zo’n positief lijstje en smerige Nederlanders te belichten. “Dat is journalistiek heel aantrekkelijk, maar het blijkt moeilijk te organiseren. Waarschijnlijk zou er veel weerstand komen en we zagen het concept niet jarenlang lopen, zoals de Duurzame 100 doet.”

Toch is er nu zo’n lijst, de Vieze 50, door Peer de Rijk en andere initiatiefnemers. Wat vindt Joop Bouma ervan? “Een geweldig initiatief! We hebben er ook even contact over gehad. Ik hoop dat ze het lang volhouden. En ik zag dat ze werken met online stemmen. Ik ben wel benieuwd hoe die procedure werkt.”

Saboteurs

Ik bel Peer de Rijk van antikernenergieorganisatie WISE, een van de mensen achter de Vieze 50. Mensen zullen niet zo blij zijn dat ze bij hém op de lijst staan. Heeft de Rijk al bedreigingen gehad? Hij lacht. “Nee, geen enkele, het is misschien wel te stil”. Het idee ontstond uiteraard naar aanleiding van de Duurzame 100 van Trouw. “Ik heb wat irritatie bij die lijst. Vorig jaar heb ik daar een opiniestuk over geschreven voor Trouw. Het is goed om het positieve te waarderen, maar het is niet genoeg. Weer honderd zonnepanelen erbij gaat de wereld niet redden zo lang er keihard kolen- en kerncentrales gebouwd worden. Je moet je ook blijven verzetten tegen wat fout gaat. Er zijn mensen die de omslag saboteren. Ik wil dat tegenwicht bieden.” Maar dat viel niet mee, tot dit jaar Greenpeace mee wilde werken en vervolgens ook Joop.nl en Vroege Vogels.

Ze kiezen met de Vieze 50 bewust voor online stemmen. “Het gaat ons erom deze mensen publiekelijk aan te spreken op hun daden, en er discussie over te hebben. Staat iemand terecht op die lijst of niet? Als je een lijst van vieze bedrijven gaat maken dan wordt het heel snel saai. Je krijgt zo’n voorspelbaar lijstje. Shell en een paar andere usual suspects.”

Knipoog

Hoe betrouwbaar is de methode eigenlijk? Daar is de Rijk helder over: “Achter deze lijst zit nul wetenschap. Het is echt bedoeld als een knipoog. De jury bestaat uit mensen die weten waar ze het over hebben, maar ze komen wel uit mijn eigen netwerk. We begonnen met een groslijst van 170 mensen die was samengesteld door 20 campaigners van natuur-, milieu- en dierenrechtenorganisaties. In een paar leuke avonden heeft de jury de lijst op grond van een aantal criteria teruggebracht tot 50. Die zijn gepubliceerd en vanaf toen was het afhankelijk van online stemmen. Iemand die veel email-adressen heeft kan vaker stemmen, dat klopt, ja.”

Het gaat dan ook niet om de wetenschap achter de lijst, maar om de gedachte erachter. “Kijk, ook de topman van Shell zal zeggen dat hij toe wil naar een geweldige wereld, maar dat dat tijd kost. Die tijd hebben we niet. Deze mensen draaien aan knoppen en hebben veel invloed. Zij kunnen het tempo wel degelijk opschroeven.”

De kandidaten kregen de mogelijkheid te reageren, maar heel weinig van hen hebben dat gedaan. “Sommigen gunden ons de eer niet, anderen waren gewoon pissig, en van veel hoorden we helemaal niets. Ons beleid is: we plaatsen de reactie ongewijzigd. Dat vonden we wel lastig, want kandidaten zullen gaan nuanceren en greenwashen. We dachten dat het publiek behoefte zou hebben om te weten wat er nu écht waar is. Maar eigenlijk merken we dat nog niet. Blijkbaar hebben mensen die behoefte niet of raken niet in de war van twee tegenstrijdige verhalen. Ik ben bang dat er veel luiheid is.”

“Dat Henk Bleker op dit moment strak op 1 staat, vind ik onverwacht,” zegt de Rijk. “Ik dacht: die is toch passé nu? Wat ik ook niet verwacht had: dat Sjuul Paradijs, hoofdredacteur van de Telegraaf, zo veel stemmen zou krijgen. Mensen kennen die krant kennelijk veel negatieve invloed toe, daar mag hij zich wel iets van aantrekken.”

Voor zover de Rijk weet, staat hij zelf niet in de Duurzame 100. “Dat zou ik niet erg vinden natuurlijk, maar ik ga tien keer liever met Trouw het debat erover aan dan dat ik op die lijst sta.”

Vind hier de Vieze 50.

En hier de Duurzame 100 van Trouw.

Nu zijn wij benieuwd: wat vinden onze eigen campagneleiders eigenlijk de grootste tegenwerkers en de meest invloedrijke duurzame personen in Nederland?

Klaas Breunissen

campagneleider Voedsel bij Milieudefensie

Vieze top 3

1 Henk Bleker, oud-staatssecretaris van landbouw. “Heeft een grote aanslag op de natuur gepleegd en de industrialisering & schaalvergroting van de veehouderij zijn gang laten gaan.”

2 De initiatiefnemers van de megastal in Grubbevorst. “Zij streven naar een gigastal voor kippen en varkens. Slecht voor mensen, dieren en het milieu.”

3 Albert Heijn. “AH wil leveranciers 2 procent minder betalen. Dat gaat ten koste van het boereninkomen en belemmert de verduurzaming van de sector.”

Duurzame top 3

1 Martin Gaus en de tienduizend (onder)tekenaars van de advertentie tegen megastallen. “Geweldig dat zoveel mensen druk uitoefenen op de landelijke politiek voor een verbod op megastallen.”

2 Teun de Jong, voorzitter van de Nederlandse Akkerbouw Vakbond (NAV). “Zet zich consequent in voor de teelt van Europese veevoergewassen, voor eerlijke prijzen voor de boeren en tegen liberalisering van de agrarische sector.”

3 Paul Geurts, voorzitter van Stichting Behoud de Parel. “Onvermoeibaar strijder tegen de komst van een megastal van 1,2 miljoen kippen en varkens in Grubbevorst.”

Ivo Stumpe

campagneleider Verkeer bij Milieudefensie

Vieze top 3

1 Camiel Eurlings: “Heeft al het asfaltbeleid ingezet waar we nu zoveel last van hebben. Vervolgens voor veel geld naar Schiphol gegaan, wellicht het meest klimaatschadelijke bedrijf van Nederland.”

2 Alexander Sakkers: “Voorzitter Transport en Logistiek Nederland, dat promoot groei van het vrachtverkeer en verzet zich tegen alle maatregelen om het verkeer schoner te maken.”

3 Ton Elias: “VVD-woordvoerder Verkeer die met ambitie de rol en retoriek van Charlie Asfalt Aptroot heeft overgenomen. Milieu is gezeur en vervuilen een recht.”

Duurzame top 3

“Heel moeilijk. Er zijn bijzonder weinig mensen met veel invloed die zich echt druk maken om duurzame mobiliteit. Ik kom dan echt op promoters van elektrisch rijden, die verder niemand kent, of de duurzaamheidsdenkers die (terecht) álles willen vergroenen.

Geert Ritsema

campagneleider Internationaal bij Milieudefensie

Vieze top 3

1 Dick Benschop, president directeur van Shell Nederland. Het olieconcern dat verantwoordelijk is voor de gigantische, stille olieramp in Nigeria.

2 Rene Leegte, Tweede Kamerlid en VVD-woordvoerder milieu, duurzame ontwikkeling en energie, die het KNMI partijdig vond, menselijke klimaatverandering niet bewezen acht en het Duitse energiebeleid een slecht idee vindt. Lobbyt bovendien al jaren voor de biobrandstoffenindustrie.

3 Bernard Wientjes, voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW en uitgesproken tegenstander van Milieudefensie.

Duurzame top 3

1 Willem Jan Atsma, Stichting Schaliegasvrij Nederland.

2 Jan Rotmans, hoogleraar en zelfdenker. Maatschappelijk gedreven, vele publicaties op zijn naam over klimaatverandering en transitiedenken.

3 Stientje van Veldhoven, D66 politica. Twee jaar achter elkaar verkozen tot ‘groenste politicus van het jaar’.