Spelletjes spelen voor de planeet

Het klimaatprobleem inzichtelijk maken op een leuke manier? Spelmakers weten wel hoe. “Je bent niet in je eentje een theorieboek aan het lezen en opdrachten aan het maken. Een spel speel je samen.”

Het was het begin van de coronacrisis, een dikke 10 jaar nadat Matt Leacock het bordspel Pandemic ontwierp. De Amerikaanse spelontwerper had, net als veel anderen, meer tijd om te reflecteren op zijn leven. Hij gebruikte die tijd om onderzoek te doen naar klimaatverandering. “Ik was erg negatief over de toekomst, ik had niet het idee dat het nog goed kon komen. Toen ik meer research deed, zag ik welke oplossingen er wél zijn. Dat werd de insteek voor mijn nieuwe spel, dat ik samen met Matteo Menapace ontwierp. Nu, zo’n 4 jaar later, is het af.”

Klimaatverandering stoppen

Het bordspel Daybreak is een coöperatief spel, waarbij vier spelers ieder een wereldmacht vertegenwoordigen: de Verenigde Staten, Europa, China en de meerderheidswereld. De meerderheidswereld bestaat uit alle landen behalve die andere drie: samen vormen ze qua aantal mensen de meerderheid, maar de inwoners hebben vaak lage inkomens en minder toegang tot voorzieningen.

De vier machten hebben gezamenlijk het doel om de koolstofuitstoot zoveel mogelijk te beperken voordat de wereld te veel is opgewarmd, of er te veel groepen mensen in crisis leven. Elke speelronde wordt er koolstof uitgestoten, maar door de juiste keuzes te maken en kaarten te pakken, kun je er samen voor zorgen dat deze uitstoot minder wordt. “Wat zeker helpt, is als alle vier de wereldmachten samenwerken”, zegt Leacock. “In het spel hebben we gekozen voor een mondiaal perspectief, zodat we kunnen laten zien dat het een groot en wereldwijd probleem is. Tijdens onze research lazen we het boek The 100% solution van Solomon Goldstein-Rose. Daarin wordt ook gesproken over deze vier wereldmachten en hoe die samen aan de slag moeten tegen klimaatverandering. Dat hebben we als uitgangspunt genomen.”

Plezier en kennis

Leacock had meerdere redenen om het spel te willen maken. “Ten eerste gaat het mij altijd om het spelplezier, ik wil iets maken wat mensen leuk vinden om te spelen. Daarnaast wilde ik mensen graag achtergrondinformatie geven over klimaatverandering. Die combinatie werkt erg goed; mensen vinden het leuk, dus nemen ze de informatie in zich op. Om spelers de kans te geven meer te leren, staan er QR-codes op de kaarten in het spel. Die kunnen ze scannen en dan komen ze uit bij een artikel met meer informatie over het onderwerp van de kaart. Zo bieden we een extra niveau waarop je je kan inlezen.”

Begrijpelijk maken

Ook aardrijkskundeleraar Booy Michielsen zag dat je iets kunt leren met een spel. Hij ontwierp daarom Windkracht!, een kaartspel dat gespeeld kan worden in de klas. “Ik zoek altijd naar nieuwe manieren om mijn lessen interessant te houden voor mijn leerlingen”, zegt Michielsen. “De aanleiding was de publicatie van een nieuw IPCC-rapport, wat zelfs ik als docent aardrijkskunde moeilijk te behappen vond. Ik dacht: als ik dit op deze manier ga presenteren aan jongeren die voor een deel al ‘klimaatmoe’ zijn, dan gaat dat niet werken. Dus zocht ik een andere manier.”

Windkracht! speel je met maximaal vijf mensen, waarbij iedere speler een burgemeester is van een andere stad met andere problemen. “Zo is iemand burgemeester in Zeeland, waar verzilting is. En een andere speler burgemeester in Groningen, waar de bodem verzakt door gasboringen. Ik heb ervoor gekozen om het spel op Nederland te richten, omdat ik mijn leerlingen iets wil bijbrengen over de invloed die hun eigen keuzes hebben. Een spel in eigen land sluit daar goed bij aan. Van lokaal tot nationaal moeten zij proberen oplossingen te vinden en de juiste keuzes te maken. Daarbij gaat het er bijvoorbeeld om of een kerncentrale juist goed of slecht is, of hoe je kunt bouwen met duurzame energiebronnen. Je kunt in het spel ook experts inhuren zodat je beter weet wat de opties zijn. Alle informatie wordt uitgelegd in het spel, waardoor iedereen het zonder voorkennis kan spelen.”

Degene die zijn stad als eerst energieneutraal heeft gemaakt, die wint. “Het spelen van een spel roept zeker bij jongeren een directe betrokkenheid op. Ze zijn nieuwsgierig naar deze nieuwe manier van leren, en er is veel competitiviteit op die leeftijd. Daardoor gaan ze extra fanatiek aan de slag met het onderwerp.” Het spel van Michielsen werkt zo goed dat de gemeente Tilburg besloot het te financieren voor alle scholen in Tilburg. Ondertussen zijn ook zeven andere gemeentes in Nederland op die manier aangehaakt.

Van kennis naar inzicht

Met het spelen van een spel kunnen mensen niet alleen kennis opdoen, maar ook tot nieuwe inzichten komen, die later weer kunnen leiden tot ander gedrag. Leacock legt uit: “Je leert niet alleen de definities, je moet ze ook toepassen in het spel. Op die manier zie je voor je op tafel wat er gebeurt en leer je de processen en technieken kennen. Je hoeft bijvoorbeeld niet precies te weten wat accumulatie is, maar ondertussen zie je wel dat de thermometer oploopt en dat daardoor nieuwe crises ontstaan. Op die manier kun je je inleven en je een onderdeel van de oplossing voor het klimaatprobleem voelen. Uiteindelijk kun je het je eigen maken welke gevolgen de door jou gemaakte keuze heeft voor de wereld.”

De grootste uitdaging voor Leacock was om het spel hoopvol te maken, maar ondertussen te laten zien hoe complex het klimaatprobleem is. “Dat is ook een belangrijk inzicht om te hebben. In het spel zie je allerlei oplossingen, maar het is niet makkelijk om het te winnen, net als de echte klimaatcrisis. Daarbij hopen we natuurlijk dat de spelers na het spel nog bespreken wat ze anders hadden kunnen doen, of hoe de crisis beter aangepakt had kunnen worden als ze het nog een keer spelen.”

Samen aan de slag

“Jongeren zijn competitief, ze gaan extra fanatiek aan de slag”

Wat ook helpt: een spel speel je niet alleen. Michielsen ziet dat het zijn leerlingen aanmoedigt om elkaar te helpen en vragen te stellen. “Je bent niet in je eentje een theorieboek aan het lezen en opdrachten aan het maken. Je kunt samen een discussie voeren over of biomassa goed of slecht is en op die manier met zijn allen nieuwe dingen leren.”

Daarnaast praat Michielsen na afloop van het spel altijd na. Zo kunnen leerlingen inzichten delen en terugkomen op situaties die zijn voorgekomen. Ondertussen kan Michielsen het spel koppelen aan de te behandelen lesstof. “Bij kinderen in groep 7 kan zo’n nagesprek gaan over wat duurzaamheid is. In de hogere klassen op de middelbare school analyseren we het spel en hebben we het over welke keuzes ik als maker gemaakt heb en hoe dat te vergelijken is met de realiteit. Dat levert heel snel en makkelijk mooie gesprekken op.”

Escape room

Samen het gesprek aangaan en oplossingen vinden is ook de insteek van de Klimaat Escape Game, ontwikkeld en begeleid door Nathalie van Loon en Erica Beneker voor de Klimaatacademie. De Klimaatacademie is een initiatief van Klimaatverbond Nederland om kennis en oplossingen voor de energietransitie te delen met professionals. Dit is dan ook precies het doel van dit spel. Verschillende belanghebbenden kunnen het samen spelen, waarbij iedereen een andere rol aanneemt. Het werkt hetzelfde als een escaperoom: voordat de tijd om is, moet er een oplossing op tafel liggen voor een bepaald probleem. Dat kan een breed en algemeen probleem zijn, maar ook specifiek worden toegesneden op een gemeente of de personen die aanwezig zijn. Het kan bijvoorbeeld gaan over duurzame warmte, zonneweides of wind op land.

“Ons spel wordt gespeeld op een levensgroot speelveld van 4 bij 4 meter”, zegt Van Loon. “Het zorgt ervoor dat je staat, rondloopt en op een andere manier naar de situatie kijkt: je zit niet meer achter je computer aan je bureau. Wanneer je het speelt, zie je dat mensen meer hun creatieve hersenhelft gaan gebruiken, en niet alleen het deel dat we normaal gebruiken voor redeneren en analyseren. Dat zorgt ervoor dat er allerlei vernieuwende, mooie dingen naar boven komen”, zegt Van Loon. “Door ook nog de tijdsdruk op te voeren, willen we dat de spelers de noodzaak echt gaan voelen, in hun lijf.” Na zo’n 2 uur is de tijd om: als er geen oplossing is, hebben de spelers verloren.

Ieder een eigen rol

Behalve een nieuwe omgeving ziet Van Loon dat ook het aannemen van een nieuwe rol binnen het spel veel kan toevoegen. “Het werkt zelfs het best als iedereen een andere rol speelt dan ze normaal gesproken vervullen”, zegt Van Loon. Bijvoorbeeld die van beleidsmaker in plaats van eigenaar van een bedrijf. Door die andere rol worden de spelers geconfronteerd met dilemma’s waar een ander tegenaan loopt. Zo kunnen ze zich beter inleven in de positie van die ander. “Ondertussen geven we ook altijd de opdracht om een karikatuur te maken van je rol. Zo worden de mensen die de rol in het echte leven hebben, geconfronteerd met hun eigen invloed. Dat kan in een spel, omdat mensen weten dat het ‘toch maar een spelletje’ is. In het echte leven zou er wrijving ontstaan.”

Dat ziet ook Leacock: “Met een spel creëer je een sociaal geaccepteerde omgeving waarin je het kan hebben over moeilijke onderwerpen, omdat je niet vanuit jezelf hoeft te spreken.” Bij de Klimaat Escape Game is een van de uitkomsten dat het goed kan zijn om in het echte leven je rol juist wat meer los te laten. “Naarmate de tijd verder tikt, wordt het steeds duidelijker dat er niks gaat gebeuren als iedereen blijft vasthouden aan de formaliteiten en termen die passen bij de rol die ze spelen. De enige manier om het te halen is als iedereen gaat handelen als een mens in crisis, en niet vanuit hun eigen baan.”