De kunstmanifestatie Ja Natuurlijk haalt met ervaringen en visueel spektakel onze visie op natuur onderuit. Hoog tijd voor een nieuw verbond tussen mens, natuur en technologie.
De museumvijver staat vol talismannen van afval, binnen groeien paddenstoelen en bacteriën. Je kunt in de huid kruipen van kakkerlakken of kennismaken met genetisch gemanipuleerde zebravisjes. De streep door het Ja Natuurlijk-logo benadrukt het nog eens extra: de kunstmanifestatie stelt vraagtekens bij onze visie op de natuur. Want: we hebben ons van de natuur losgezongen en zijn vergeten dat we er onderdeel van uitmaken.
Ja Natuurlijk brengt denkers en kunstenaars samen die de kloof tussen mens en natuur zien als oorzaak van veel van de ecologische en sociale problemen waarvoor de wereld staat. Artistiek leider Ine Gevers, die eerder de succesvolle manifestatie Niet Normaal organiseerde, heeft de werken van meer dan tachtig kunstenaars geordend in drie thema’s die een duidelijke verhaallijn volgen.
Het eerste thema, Herontdekt Eden, gaat over dat romantische beeld van de natuur als iets dat ver buiten ons staat, vertelt Gevers. “Het tweede thema, Welkom in de wereld, laat zien wat het effect daarvan is. Die kloof maakt dat we heel ondoordacht en immoreel met de natuur omgaan. Die onverbondenheid maakt het makkelijker om te graaien en te plunderen zonder iets terug te doen. Permacultuur of wederkerige relaties met natuur in inheemse culturen leren dat het ook anders kan.”
Het thema Co-evolutie en wetenschap behandelt de vervolgvraag: hoe kun je anders kijken naar de natuur en de wereld? Allereerst en vooral moet de mens zichzelf minder als centrum van alles zien, maar als een van de schakels in een groter systeem. Gevers: “Ook moeten we meer oog hebben voor bestaande relaties met virussen, bacteriën, schimmels tot en met planten, dieren en objecten en inzien welke rol technologie kan spelen om die relaties te versterken.”
Als voorbeeld noemt ze uitvindingen van kennisinstituten op basis van ‘high-tech’-processen in de natuur. Het gaat nadrukkelijk niet over ‘terug naar vroeger’: “Kunstenaars laten zien welke fantastische dingen er mogelijk zijn als je met de natuur gaat samenwerken.”
Algen
Mens, natuur en technologie komen samen in het werk van Peter Fend, sinds eind jaren tachtig bezig met geo-engineering. In Duitsland wilde hij bijvoorbeeld in de riviermonding van de Elbe een algenkwekerij plaatsen met daarbij een onderzeeboot waarin die algen omgezet kunnen worden naar gas. Schaterlachend vertelt Gevers dat hij voor Ja Natuurlijk roeiverenigingen uit Den Haag wil inzetten om tijdens de work-out allerlei “groen spul” uit het water te vissen, om vervolgens te bewerken tot biobrandstof voor Schiphol. Tekeningen, interviews en een blog van Fend maken het proces in Ja Natuurlijk voor iedereen volgbaar. “Hij wil laten zien dat bio-energie uit algen maar ook andere waterplanten gehaald kan worden. Verschillende multinationals zeggen dat die technologie van hen is, en dus ook de brandstof, maar zijn verhaal is: die technologie is ván iedereen, vóór iedereen.”
Ook biokunstenaar Adam Zaretsky is in de weer met algen. Hij injecteert embryo’s van zebravisjes ermee, waardoor die visjes aan fotosynthese kunnen doen. Genetische modificatie dus, met als doel het aanboren van een duurzame energiebron. Gevers: “We willen laten zien hoe veelbelovend, maar ook ingewikkeld die materie is. Overigens is het een enorm gevecht met regelgeving die contact met gemodificeerd materiaal moet voorkomen. In landen als Argentinië is dat heel anders. Daar wordt helemaal niet nagedacht over de precaire omstandigheden die gemodificeerde soja en maïs voor de bewoners daar betekenen.”
Zaretsky is een van de sprekers op het Ja Natuurlijk-symposium BioSolar Cells op 19 maart over de vraag: als we ons door de natuur laten inspireren bij het ontwerpen van kunstmatige systemen, hoe ver kunnen we dan gaan?
Sociale rechtvaardigheid
Verschillende werken laten zien dat ecologische en sociale rechtvaardigheid met elkaar verweven zijn, een belangrijke boodschap van Ja Natuurlijk. Zoals bij Sjim Hendrix. Als kok/kunstenaar maakt hij al heel lang gebruik van gevonden voedsel en eten dat over is. “Brandnetels, zeemeeuwen of waterkonijnen, duiven die sneuvelen in botsing met een vliegtuig”, somt Gevers op. “Hendrix laat zien dat we legaal van alles eten waarvan we van de herkomst niet weten, terwijl hij ongelofelijk veel moeite moet doen om eten, waarvan hij precies weet wat het is en waar het vandaan komt, legaal te maken. Hij weet tot in detail wat de voordelen of eventuele risico’s zijn. Van voedsel uit de supermarkt, met vaak zeer ondoorzichtige productieketens, weten we dat in de verste verte niet.”
Tegelijk wil Hendrix in Küche der Armen, een restaurant in het duinbos vlakbij het museum (Ja Natuurlijk treedt nadrukkelijk buiten de museummuren), zowel de welgestelden als de armlastigen ontvangen. Bezoekers kunnen er tegen betaling eten met mensen die via voedselbanken en daklozenopvangen worden uitgenodigd. Zij betalen niets.
Zelf beleven
Waar veel kunst je indirect met een andere bril laat kijken, doet Superflex dat letterlijk. Tijdens de Klimaatconferentie in Kopenhagen kon je in een hypnosesessie als kakkerlak de klimaatverandering ondergaan. “Met een acteur en in kakkerlakkenpak kunnen bezoekers in het Museon, een van onze partners, de mens beter leren kennen. Aanvankelijk is die helemaal geweldig, maar dat verandert als de mens van een vuurtje stoken naar bijvoorbeeld het uitvinden van de atoombom gaat. Met veel humor kun je zo met enige afstand naar de mensheid kijken.”
Ja Natuurlijk heeft een enorm aantal partnerschappen, van universiteiten tot maatschappelijke organisaties. Voor het werk Afvalhelden van het Filipijnse kunstenaarsduo Aquilizan zijn scholen, kunstverenigingen en werkplaatsen benaderd om de enorme museumvijver van 90 bij 30 meter te vullen met talismannen. Gevers: “Overal ter wereld worden bossen gekapt, worden dieren en biodiversiteit bedreigd, het water vervuild. Een paar plekken, waar nog oude tradities zijn en oudere verhalen leven – vaak gekoppeld aan objecten – blijven gevrijwaard. Het voorstel van Aquilizan: laten we met zijn allen nieuwe verhalen bedenken of oude oppoetsen en daar fetisjen of talismannen bij maken. Om ons eraan te herinneren dat we anders met de natuur moeten omgaan.”
Recente reacties