Dos Winkel: “Inmiddels is nul procent van de koraalriffen nog gezond”

Als de nadelige gevolgen van klimaatverandering en milieuvervuiling ergens zichtbaar zijn, dan is het wel onder water. Onderwaterfotograaf Dos Winkel ziet het voor zijn ogen gebeuren en strijdt daarom voor de bescherming van de oceanen en haar inwoners.

Het gaat niet goed met onze zeeën en oceanen. De koraalriffen zijn aangetast door de opwarming en vervuiling van het zeewater, er is overbevissing en zeedieren worden ziek van de plastic soep. Als onderwaterfotograaf kwam Dos Winkel regelmatig terug op plekken waar hij eerder had gedoken. Hij verbaasde zich erover hoe snel de veranderingen gingen. Met ruim 4500 duiken in dertig jaar zag hij genoeg om zich zorgen te maken; overal zag hij de kwaliteit van het onderwaterleven achteruitgaan.

En dus besloot hij zijn fysiotherapiepraktijk te verkopen om zich volledig te kunnen wijden aan onderzoek naar de bescherming van de oceaan en alles wat daarin leeft. Hij schreef boeken als Wat is er mis met vis?! en visolie, De Huilende ZEE, Wonderen van de ZEE en Faces of the Deep die verschenen in tientallen landen. Met het wetenschappelijk bureau van de Partij van de Dieren maakte hij de documentaire Sea the Truth. En in 2009 richtte hij de Sea First Foundation op, een stichting waarmee hij mensen bewust wil maken van de pracht én problemen van het onderwaterleven. Sindsdien geeft Winkel door heel Nederland en Vlaanderen gratis lezingen en gastlessen op scholen. Als het aan hem ligt, maakte zijn verhaal deel uit van het nationale onderwijs: “Als alle kinderen dit leerden, zouden we wel anders met de aarde omgaan.”

Bleek koraal

“Toen ik begon met duiken was ‘nog maar’ dertig procent van de koraalriffen aangetast. Inmiddels is nul procent van alle riffen nog gezond!”, verzucht hij. “Allemaal ziek door klimaatverandering en vervuiling.” Koraal zelf is wit en bestaat uit kalk. In de koraalpoliepjes leven eencellige algjes, de zoöxanthellen, die een groene, blauwe, oranje of bruine kleur geven aan het koraal. Bij een te hoge temperatuur verlaten de algjes het lichaam van de poliepjes, waardoor het koraal verbleekt. Koraal zonder algjes gaat dood, net als wanneer bij ons de bacteriën uit ons lichaam zouden verdwijnen. Wetenschappers voorspellen dat er tegen 2040 geen levend koraal meer bestaat. Winkel vreest daar ook voor. “En dat is een ramp voor het ecosysteem. Kleine vissen hebben de koraalriffen nodig als broed- en verstopplaats.”

Fytoplankton wordt volgens Winkel ook aangetast door chemische stoffen die in zee belanden door middel van plastic, pcb’s, dioxines, brandvertragers en zware metalen, maar ook via bijvoorbeeld sigarettenpeuken die massaal op het strand worden gegooid. “Sigaretten bevatten 400 chemische stoffen”, weet hij. “Jaarlijks sterven er bovendien een miljoen zeevogels, honderdduizenden zeeschildpadden en miljoenen vissen door het eten van plastic. We moeten hier echt iets aan doen: minder wegwerpproducten produceren, een boete voor peuken op straat invoeren en statiegeld op alle plastic flessen invoeren.”

Een ander groot gevaar ziet de oceaankenner in verzuring van het zeewater. Ongeveer de helft van alle CO2 wordt door de oceanen opgenomen, een natuurlijk proces dat de pH-waarde van water verlaagt. Broeikasgassen zorgen er dus voor dat het water verzuurt. Dat hindert niet alleen de kalkvorming van koralen, maar lost ook het kalkhoudende fytoplankton op. Fytoplankton leeft van fotosynthese en vormt de basis van de marine voedselketen. Het produceert bovendien vijftig tot zeventig procent van alle zuurstof op aarde. “De oceanen zijn eigenlijk onze blauwe longen”, legt Winkel uit. “Maar het systeem kan niet tegen een overmaat aan CO2 en methaan. Op sommige plaatsen is het fytoplankton al voor veertig procent verdwenen. Dat is verschrikkelijk zorgwekkend. De oceaan is de bron van al het dierlijk leven.”

Visserij

Daarnaast moeten we van de oceaanbeschermer zo snel mogelijk stoppen met het vangen en eten van vis. Liefst vandaag nog, en als de boodschappen voor het avondeten al gedaan zijn, morgen. “Bijna 90 procent van de vissoorten is overbevist en minder dan 10 procent van de roofvissen is nog in leven. De enige oplossing om de visstand te herstellen is door vissen minimaal 25 jaar met rust laten.”

En kweekvis? “Dat is nog erger. Kweekvis wordt jaarlijks met 40 miljoen kilo wilde vis gevoerd.” Bovendien zag Winkel bij het duiken dat mangrovebossen in Indonesië een jaar later opeens verdwenen waren, paradoxaal genoeg gerooid voor de scampi- en viskwekerij. Dat terwijl de wortels van de mangroven juist een heel belangrijke kraamkamer voor vissen vormen. Met de bossen verdwenen ook de grotere roofvissen die van de jonge vissen afhankelijk waren.

Zelfs vissoorten met een duurzaamheidskeurmerk kunnen we volgens Winkel beter laten liggen: “Die labels vertrouw ik niet en daarin sta ik niet alleen. Hiervoor is al heel wat wetenschappelijk bewijs. Ze zeggen ook niets over dierenwelzijn. Vissen lijden altijd bij de vangst. Vissen hebben een uniek zuurstofsysteem in de hersenen. Zolang het ruggenmerg intact is, voelen ze alles.”

Toch worden vissen na de vangst nog steeds op ijs gesmeten, waar ze er anderhalf uur over doen om te sterven. Een andere gangbare methode is ‘strippen’ of ‘kaken’ waarbij de organen uit levende vissen worden getrokken of gezogen. “Als vissen konden spreken, zouden ze zo hard schreeuwen van pijn dat de hele wereld oordoppen moest dragen,” besluit Winkel verdrietig.

Dolfijnencircus

Naast op educatie richt Winkel zich met Sea First Foundation ook op wetgeving in Brussel. Zo zijn ze aangesloten bij de Dolfinaria-Free-Europe-Coalition, een Europese werkgroep die pleit voor het sluiten van dolfinaria. “Dolfijnen worden gek in gevangenschap, dat is in een groot aantal wetenschappelijke studies aangetoond. Om toch rustig te blijven krijgen ze in veel gevallen valium toegediend. In zestig landen zijn dolfinaria al verboden, maar hier kan het nog gewoon. Het probleem is dat dolfinaria onder de Europese dierentuinwetgeving vallen, terwijl het meer te vergelijken is met een circus. De dolfijnen worden niet met rust gelaten maar moeten kunstjes doen om hun voedsel te krijgen. In een circus mogen inmiddels geen wilde dieren meer gebruikt worden. Als dolfinaria onder de wetgeving van circussen gaan vallen, dan moeten ze wel sluiten. Hopelijk krijgen we hiervan in het Europees Parlement genoeg politici overtuigd. Wij hebben voldoende bewijsmateriaal. Ja, ik ben ervan overtuigd dat er over tien jaar geen dolfinaria meer in Europa zullen zijn.”

Hoopvol

Ondanks alle zorgen, blijft Winkel opvallend optimistisch. “Ik kan dit werk anders niet doen. Wat mij hoop geeft is dat we wel anders móeten omgaan met de zee”, zegt hij geestdriftig. “Anders hebben we in 2050 geen vis meer. We móeten wel zorgen voor minder broeikasgassen en chemicaliën in het milieu, alleen al voor onze gezondheid. Het hoopvolle is ook dat alle oplossingen allang bestaan. Ik woon in Antwerpen, en daar rijden inmiddels vijf bussen op waterstof. Zelfs rijden op perslucht, zoals in duikflessen, is al mogelijk. De olie-industrie werkt dit alleen tegen. Maar als de politieke wil er is, dan kan het. De politiek zou meer moeten luisteren naar de adviezen van het IPCC in plaats van naar de olielobby.”

Helaas stelde de internationale klimaatpolitiek tot nu toe teleur. Hoe kijkt Winkel aan tegen de aankomende klimaattop eind dit jaar? “Ook hier zeg ik: we moeten wel. Dit jaar zullen er echt verregaande afspraken moeten worden gemaakt, die vooral ook nagekomen moeten worden. Afspraken over de intensieve veehouderij, energiebesparing, duurzame energie en alle andere zaken die tot broeikasgasvermindering leiden. Dit moet wereldomvattend worden aangepakt.”