“De wereld staat in brand, en Europa reageert met uitsluiting”

Sebastiaan alias ‘Sebbie Bikes’, fietst van Amsterdam naar India om te leren over grenzen. En om geld op te halen voor organisaties die zich inzetten voor bewegingsvrijheid voor iedereen in de wereld. “Het strijden tegen grenzen moet een cruciaal onderdeel zijn van ons gevecht voor een leefbare en rechtvaardige wereld.”

Na 5 jaar actie te hebben gevoerd bij onder andere Extinction Rebellion (XR), daalde het besef bij Sebastiaan in: er zijn meer problemen in de wereld dan alleen de opwarming van de aarde. En die problemen – zoals honger, oorlog, waterschaarste, ongelijkheid – komen ergens vandaan. “Ook klimaatverandering is een symptoom, het is geen oorzaak van al die problemen”, vertelt hij vanuit Libanon via een haperende videoverbinding. “Toen ik me dat realiseerde, in 2020, was dat binnen XR nog niet algemeen geaccepteerd. Ik heb 2 jaar lang met een groepje workshops gegeven over kolonialisme, modern imperialisme, kapitalisme: de systemen waaruit klimaatverandering voortkomt. Soms ging het goed, maar er was ook weerstand tegen, mensen begrepen het niet of wilden zich er niet over uitspreken vanuit ‘strategische overwegingen’. Ik werd er steeds droeviger van.”

Sebastiaans geduld raakte op, en hij wilde de wereld zien. “Ik besloot naar India te fietsen, misschien nog wel verder, en onderweg zelf de gebieden te bezoeken waarover in het westen bepaalde, vooringenomen ideeën bestaan, zoals Iran en Afghanistan. Ik wilde het hebben over grenzen en migratie, mezelf daarover onderwijzen en vooroordelen ontkrachten. Want: de wereld staat in brand, en Europa reageert met uitsluiting. We bouwen steeds meer bewaakte grenzen en de politiek gebruikt migranten en vluchtelingen als zondebok.” Hij zegde zijn baan als buschauffeur op en plande de reis.

Sponsortocht

In totaal heeft hij er 2,5 jaar voor uitgetrokken. Voor elke 100 km die hij rijdt, haalt hij bij een groeiende groep sponsors een bedrag op. Dat gaat volledig naar MiGreat en No Name Kitchen, twee organisaties die zich inzetten voor bewegingsvrijheid voor iedereen in de wereld. De Nederlandse organisatie MiGreat biedt directe hulp aan vluchtelingen en wil de publieke opinie en het beleid in Nederland en de EU beïnvloeden. No Name Kitchen is een netwerk van hulpverleners dat actief is op verschillende locaties op de meest genomen vluchtroutes naar Europa. “Dat ik deze reis kan maken, is niet vanzelfsprekend”, zegt Sebastiaan. “Dat komt door een opeenstapeling van privileges, een belangrijke daarvan is mijn Europese paspoort.” Hij kan als Nederlander naar bijna alle landen reizen zonder van tevoren een visum aan te vragen, wil hij maar zeggen. Ons land staat in de top 10 van ‘sterkste paspoorten’ ter wereld, samen met andere westerse landen en Japan, Singapore, Verenigde Arabische Emiraten en Zuid-Korea.

Down to Earth spreekt Sebastiaan als hij ruim 8 maanden onderweg is. Hij is in Beiroet, inmiddels zonder paspoort en telefoon. “Die zijn in beslag genomen door Hezbollah en de Libanese politie, dus ik ben even minder flexibel met bellen”, appte hij een paar dagen eerder luchtig. Zijn laptop heeft hij nog wel. Hij lijkt zich er geen zorgen over te maken.

First things first: wat is er gebeurd?!

“Ik was aan het filmen op straat in Beiroet. Ik lette niet goed op waar ik was en fietste Dahieh in, een wijk in het zuiden van de stad waar veel shi’a-moslims en Hezbollah-leden wonen. Israël bombardeert die wijk regelmatig. Daarbij maken ze bewust veel burgerdoden, in de hoop dat de inwoners zich tegen Hezbollah keren. Dat beleid noemt Israël de Dahieh-doctrine. Beelden die op straat zijn genomen, zijn ontzettend interessant voor Israël. Ik werd filmend gespot door Hezbollahleden. Ik moest mijn telefoon en paspoort inleveren en ze namen me mee naar hun kantoor. Daarna werd ik meegenomen naar de Libanese politie, die waren veel gemener eigenlijk. Ze ondervroegen me, maar het werd ze snel duidelijk dat het gewoon een domme fout was. Ik ben geen spion voor Israël en sta niet achter wat Israël doet. Ze willen dat nog wel verder onderzoeken en hebben daarvoor mijn paspoort en telefoon nodig. Ik krijg ze over een paar dagen terug.”

Drie dagen later stuurt Sebastiaan weer een appje: hij heeft zijn paspoort en telefoon teruggekregen op de afgesproken dag. Zijn rustige reactie op het voorval bleek gegrond, dus vervolgt hij binnen- kort zijn weg naar Syrië, Jordanië en Irak.

Wat is het belangrijkste dat je de klimaatbeweging wil leren?

“Dat het strijden tegen grenzen een cruciaal onderdeel zou moeten zijn van ons gevecht voor een leefbare en rechtvaardige wereld voor iedereen. Ideeën van populistische partijen hebben raakvlakken met de klimaatbeweging, zoals dat de natuur beschermd moet worden – maar dan wel binnen landsgrenzen. Marine Le Pen koestert bijvoorbeeld een grote liefde voor de natuur en wil de Franse natuur beschermen. Dat soort politici kunnen misbruik maken van de klimaatbeweging, daar moeten we voor waken. Zo’n nationalistische, extreemrechtse agenda betekent niets voor het klimaat. Zolang je de onderliggende structuren zoals ongelijkheid onaangetast laat, zal er niets veranderen.

In Nederland verkijken we ons vaak op de rol die ons land heeft gespeeld in de geschiedenis van klimaatverandering. De Britse ngo Carbon Brief onderzocht welke landen de hoogste totale CO2-uitstoot hebben, als je de ontbossing en dergelijke in voormalige koloniën meerekent. Nederland staat hoog op die lijst, door wat we deden in Indonesië toen het onze kolonie was. Maar in plaats van dat we daarvoor onze verantwoordelijkheid nemen, houden we onze rijkdom en welvaart voor onszelf, binnen de bewaakte, nationale grenzen. Als we voor een rechtvaardige wereld strijden, is het dus belangrijk om ook het internationale systeem van bewaakte grenzen tegen te gaan.”

Praktisch gezien, wat houdt ‘grenzen tegengaan’ in?

“Klimaat- vluchteling of niet, iedereen verdient empathie en bescherming”

“Dat we mensen meer bewegingsvrijheid geven, visavereisten verlagen, meer hulp bieden aan ongedocumenteerde mensen. En – sorry, nu ben ik echt op dreef – ingaan tegen het idee van ‘de klimaatvluchteling’. Wanneer is iemand een klimaatvluchteling en wanneer niet? Soms lijkt het heel duidelijk: iemands huis is verwoest door een orkaan die extra zwaar was als gevolg van klimaatverandering. Maar uiteindelijk laat klimaatverandering spanningen in elk land stijgen. Voedselprijzen gaan omhoog, elektriciteit wordt duurder, water wordt schaarser, lucht raakt vervuilder, conflicten lopen sneller hoog op. De meeste vluchtelingen zijn klimaatvluchtelingen.”

Bovendien doet dat onderscheid er niet toe: álle vluchtelingen verdienen empathie en bescherming. Wat er wel toe doet: wij in het Westen spelen een heel grote rol in het opdrijven van migratie. Of het nu gaat om het omverwerpen van democratisch gekozen leiders en het stimuleren van instabiele regimes die wél met ons handel willen drijven, of om het onttrekken van waarde aan economieën van landen in het Mondiale Zuiden door ‘vrijhandelsverdragen’, of door het feit dat we de aarde opwarmen.”

Je hebt een tijd bij No Name Kitchen (NNK) gewerkt in Bulgarije. Hoe was dat?

“Ik heb 2,5 maand meegeholpen in Harmanli, bij de grens met Turkije. In de vluchtelingenkampen is ons werk voor- al… chillen: met mensen praten, vrienden maken, samen spelletjes spelen, thee en koekjes brengen, afleidende activiteiten organiseren. Kijken wat ze nodig hebben voor hun verdere reis naar West-Europa, zoals schoenen of kleding, en dat aan hen te geven. Op die manier kunnen we ook documenteren hoe ze behandeld worden, of dat gewelddadig is of op een andere manier de wet overtreedt. Die rapporten, bijvoorbeeld over de behandeling van Syriërs na de val van Assad, geeft NNK aan de media. We gaan ook met mensen mee naar doktersafspraken. Zonder de aanwezigheid van een westers wit persoon worden ze nauwelijks geholpen.”

“We reageren ook op noodoproepen van mensen die de grens proberen over te steken, maar bijvoorbeeld ziek zijn, niet meer kunnen lopen of geen water meer hebben. Dan gaan wij eropaf om hen te helpen. Daar heb ik ook te maken gehad met echte bullebakken van de grenspolitie die ons pestten, intimideerden, tegen ons logen, ons opsloten. Al valt dat in het niet met wat ze met de vluchtelingen deden. Zij worden in elkaar geslagen, beroofd, soms zelfs vermoord, moeten urenlang naakt in de sneeuw staan. Het is allemaal beleid van Frontex (het Europese agentschap dat de buitengrenzen van de EU controleert – red.) in Bulgarije. Maar dat moet onzichtbaar blijven: ze nemen van iedereen telefoons af zodat er niet gefilmd kan worden. Het maakt ze niet uit hoeveel mensenlevens dat kost. Omdat het zo’n doofpot-plek is, hebben we ook geen idee hoeveel mensen het niet halen.”

“Hoe meer ik reis, hoe meer manieren van leven er voor mij opengaan”

Wanneer NNK op een noodoproep afgaat, worden ze vaak gevolgd door de grenspolitie. Het is een soort wreed kat-en-muis-spel: wie de vluchtelingen in nood eerder vindt, die ‘wint’. Sebastiaan was er in de winter, door de kou waren de noodoproepen extra urgent. Een keer belden de activisten na een noodoproep zelf het 112-noodnummer voor een ambulance, maar die kwam niet. In plaats daarvan werden ze geïntimideerd door de grenspolitie en werd hun auto gesaboteerd, zodat ze uren later dan gepland aankwamen. Ze vonden lichamen in de bossen, van drie jonge Egyptenaren die aan de kou waren bezweken. Ook dit documenteerde NNK, om zo veel mogelijk aandacht te vragen voor het geweld bij de grens. Onder andere The Guardian schreef er een artikel over. Sebastiaan vertelt op zijn blog en in een Instagram-video zijn persoonlijke verhaal over deze ervaring.

Toch heeft hij verder tijdens zijn reis maar weinig nare dingen meegemaakt. “Al komt dat zeker ook door mijn huidskleur en doordat mensen me zien als man. Als je lang op één plek leeft, denk je dat er maar één manier is om mens te zijn en de wereld te beleven, óf om met mensen om te gaan. Hoe meer ik reis en hoe meer ik bijzondere mensen ontmoet, hoe meer manieren er voor mij opengaan. De wereld krijgt een soort ziel, of magie. Dat heb ik in Amsterdam nauwelijks gevoeld.”

Kun je een voorbeeld geven van zo’n bijzondere ontmoeting?

“In Beiroet bezocht ik het Palestijnse gezin van grootvader Hajj Ramdan Karawan, een 80-jarige Palestijn die in 1948 uit Yaffa vluchtte, dat is nu een wijk in Tel Aviv. In zijn huis dronken we thee en aten we dadels. Omar, zijn achterkleinzoon van 15, was reuze benieuwd naar Nederland. Hij droomt ervan om Amsterdam te bezoeken, Ajax is een van zijn lievelingsclubs. Ik had hem maar wat graag uitgenodigd om samen in een GVB-bus Amsterdam rond te toeren. Maar hij kan niet legaal naar Nederland komen. Zoals zijn grootvader opmerkte: ‘De enige manier voor ons om naar Nederland te komen, is om onze kansen op de Middellandse Zee te wagen. Dan bepaalt het lot of we zinken of niet.’”