“De gezondheidseffecten van fijnstof blijken steeds ernstiger”

Dat zegt Fred Woudenberg, hoofd van het cluster leefomgeving bij de GGD Amsterdam. “Elke blootstelling aan fijnstof, met name fijnstof dat door verkeer wordt uitgestoten, heeft een gezondheidseffect.”

Luchtvervuiling zorgt, met name in de grote steden, voor steeds meer gezondheidsproblemen, zoals hart- en vaatziekten, ademhalingsproblemen en kanker. Toch is de lucht de afgelopen jaren steeds schoner geworden, de concentraties fijnstof dalen. Hoe is deze paradox te verklaren?
“Al dalen de fijnstofconcentraties nog zo snel, de gezondheidsinzichten achterhalen haar wel”, zegt Woudenberg gekscherend. “Niet het fijnstof neemt toe, maar de kennis daarover. Er is steeds meer bekend over de gevolgen van het inademen van fijnstof voor de gezondheid en die gevolgen blijken steeds ernstiger.”

Alle reden om fijnstof zo snel mogelijk nog verder terug te dringen?
“Voor de gezondheid wel. Het probleem is alleen: het onderzoek naar de effecten van ongezonde lucht gaat langzaam, maar dat naar de oorzaak van die gezondheidseffecten gaat nog langzamer. Eerst schreven we zaken toe aan PM10, toen aan PM2.5 en nu zeggen we, wellicht zijn het nog kleinere deeltjes. Of misschien verbindingen die daaraan vastzitten en chemisch reactief zijn. Er is niet één deeltje dat je de schuld kunt geven, het is vaak de combinatie van die verschillende stofdeeltjes die er toe doet.”

Lastig voor bestuurders?
“Ja, want het is voor een bestuurder handig om te weten op welk deel van fijnstof hij zich moet richten. Van de andere kant: het is duidelijk dat het fijnstofmengsel dat bij verbranding ontstaat, zoals de uitstoot van het wegverkeer, schadelijk is voor de gezondheid. Dus alles wat de verkeersuitstoot terugbrengt, is goed voor de gezondheid.”

Hoe doe je dat?
“Met schonere auto’s.”

Of minder autorijden? Al lijkt dat een taboe.
“De een kiest daarvoor, de ander niet. Wat opvalt is dat het opvallend stil bleef toen de Wereldgezondheidsorganisatie vorig jaar dieseluitlaatgassen classificeerde als bewezen kankerverwekkend.”

Heb je daar een verklaring voor?
“Mensen hebben de neiging niet bang te zijn voor zaken waarvoor ze zelf kiezen, die ze zelf onder controle hebben en waar ze voordelen bij zien. Ze zijn daarentegen allergisch voor zaken die ze over zich heen krijgen en waar ze geen invloed op hebben. Van activiteiten waar men zelf voor kiest en blij van wordt, aanvaardt men ook de risico’s.”

Speelt mee dat ongezonde lucht onzichtbaar is?
“Ook. Er gaan meer mensen in Nederland dood in het verkeer dan door asbest of koolmonoxidevergiftiging, maar de ophef is verschillend. Als je ziek wordt van asbest is de relatie 1 op 1. Je kunt de gezondheidsschade individualiseren, een gezicht geven. Bij luchtverontreiniging kan dat nooit. Als iemand een hartinfarct krijgt heeft dat meerdere oorzaken. Dan kun je zeggen: 17 procent kans dat luchtverontreiniging het infarct heeft veroorzaakt en 83 procent dat het iets anders is. Aan de patiënt kun je het niet zien. Dat maakt het tot een abstract, statistisch iets. En een identificeerbare dode is in de beleving van mensen altijd veel erger dan een statistische dode.”

Maar hoe schoner de lucht, hoe minder gezondheidsklachten. De Wereldgezondheidsorganisatie pleit daarom voor strengere normen. Een goed idee?
“Vanuit gezondheidsoogpunt wel. Voor PM10 en PM2,5 geldt eigenlijk dat er geen ‘gezonde’ norm is. Elke blootstelling aan fijnstof, met name fijnstof dat door verkeer wordt uitgestoten, heeft een gezondheidseffect. Het probleem is dat fijnstof overal vandaan komt, van verkeer en industrie, maar ook van natuurlijke bronnen als zeezout en bodemstof.”

Daarom zegt de staatssecretaris, we kunnen hier wel heel streng gaan zitten doen, maar het meeste fijnstof waait gewoon van over de grens ons land binnen.
“Ja, maar het waait ook uit ons land de andere kant op. We zijn netto-exporteur van fijnstof. Dat maakt dat je een zekere mate van verantwoordelijkheid hebt en dat je het gezamenlijk op moet lossen. Verder geldt voor ultrafijn stof, zoals roet dat direct uit de uitlaat van een auto komt, dat het verschil tussen de concentraties direct naast de auto en even verder weg heel groot zijn. Dus voor ultrafijnstoffracties heeft het wel degelijk zin om op lokaal niveau maatregelen te treffen om de gezondheid van mensen te beschermen.”

Welke maatregelen zouden de nieuwe colleges van B&W moeten nemen als de gezondheid van de burgers hen aan het hart gaat?
“Mijn eerste advies: maak een goed bestemmingenbeleid. Langs snelwegen en drukke wegen zijn de gezondheidsrisico’s het grootst. Zorg er dus voor dat bijvoorbeeld scholen niet binnen 300 meter van een snelweg en in de eerstelijnsbebouwing 50 meter van een drukke stedelijke weg gebouwd kunnen worden. In Amsterdam gebeurt dat al, maar in veel andere steden niet. Een tweede maatregel: voer milieuzones in, dat zet zoden aan de dijk, blijkt in Amsterdam. Daarnaast moet lopen en fietsen de norm worden. Zorg dat ouders hun kinderen lopend of fietsend naar school kunnen brengen. Dan leren kinderen van jongs af aan dat je kunt lopen en fietsen. Goed voor het milieu en de gezondheid.”