Donderdag gaat het Internationaal Documentaire Festival Amsterdam (IDFA) weer van start. Recensent Wendy Koops tipt 5 films die zeker de moeite waard zijn voor de klimaat- en natuurbewuste mens.
Lowland Kids
Op het zuidelijke puntje van Louisiana verdwijnt een smal schiereiland langzaam in zee. Behalve zeespiegelstijging zijn ook de door olie- en gasbedrijven uitgehouwen navigatiekanalen hier debet aan. Hierdoor stroomt zout water het land binnen en vergiftigt de bomen, waardoor de steeds krachtigere stormen vrij spel hebben. In 2021 verwoestte orkaan Ida bijna alle huizen en sindsdien wil de regering alle inwoners verhuizen. Lowland Kids toont de klimaatnoodtoestand door de ogen van twee tieners, een sympathieke broer en zus. De twee weeskinderen wonen bij hun oom en worden zes jaar gevolgd. Net als een laatste groepje inheemse bewoners weigeren ze te vertrekken. In deze intieme, poëtische documentaire volgen we hun dagelijks leven, hun familiebanden en hun strijd om te blijven op een plek die letterlijk onder hun voeten verdwijnt en daarmee ook hun identiteit, geschiedenis en verbondenheid met de natuur.
The Man Who Plants the Baobabs
Fijne, hoopvolle film over El Hadji Salifou Ouédraogo, liefdevol ‘de oude man’ genoemd. Hij plant al een halve eeuw baobabbomen in de strijd tegen de verwoestijning in Burkina Faso. Van het gezegde dat degene die de baobab plant zal sterven, trekt hij zich weinig aan. De boom geeft vooral. Niet alleen kan de baobab goed tegen de steeds heviger wordende droogte, hij verschaft schaduw, geeft vruchten en helpt tegen erosie.
Met veel geduld en aandacht planten hij en zijn zoon zaadjes, kweken ze op tot zaailingen en begeleiden de boom zo in zijn verschillende stadia. Niks geen ingewikkelde technologie of grote machines; een machete en eenvoudig tuingerei is eigenlijk alles wat er nodig is. De volgende generatie staat al mee te kijken en de kennis wordt ook verder verspreid. Op verschillende plekken wordt zijn voorbeeld gevolgd, blij vertrekken mensen uit de omgeving met zaailingen en boompjes. Vrouwen mogen blaadjes komen plukken. Goed voor de groei en zij verdienen wat geld door ze te verkopen op de markt. De eenvoud en goedheid is een verademing. Deze man is in zijn eentje een regeneratieve beweging begonnen, puur vanuit de wil om het goede te doen. Voor de natuur en zijn gemeenschap, vanuit diep respect voor deze ‘boom des levens’. Kaartjes voor deze film gaan snel.
Melt
Melt neemt de kijker mee langs plekken waar sneeuw en ijs ooit eeuwig leken. Van IJsland, Canada en Japan, de Franse Alpen en de hoogste gletsjers in Oostenrijk en Zwitserland tot een onderzoeksstation op Antarctica. Bulldozers die toeristische sneeuwcorridors graven, bezoekers die selfies maken met ijsblokken op het strand of binnenin een adembenemend mooie gletsjer die met 200 meter per jaar blijkt te slinken. Dringt het drama dat zich voor hun ogen afspeelt wel tot ze door? Of dansen ze liever op de rand van de vulkaan, zoals in Val-d’Isère, een skioord in Zuid-Frankrijk dat meer op een kruising tussen een dancefestival en Disney World lijkt. Hier wordt alles kunstmatig met sneeuwkanonnen en een ingenieuze maar bizarre infrastructuur in stand gehouden. Iemand achter de schermen vertelt dat iedere sneeuwvlok prachtig en uniek is. Bij kunstsneeuw is elke vlok hetzelfde. Dat kan de mens niet namaken, zegt hij. “Nog niet.”
Sowieso worden er veel grote machines en indrukwekkende technologie ingezet op al deze fascinerende, spierwitte plekken. Als de mens tot zoveel in staat is, waarom kunnen we de ramp die al dit smeltend ijs voor de wereld gaat betekenen niet tegenhouden, is de vraag. Want naast een stijgende zeespiegel gaan ook de zeestromen veranderen, wat grote gevolgen geeft voor het klimaat in Europa, vertelt een wetenschapper op Antarctica. Melt is geen aanklacht, maar een spiegel: een uitnodiging om te kijken, te luisteren en de verbanden te zien tussen schoonheid, verlies en verantwoordelijkheid.
Monikondee
Langzaam maar zeker speelt geld een steeds grotere rol in het leven van de Marrons (of Friiman, vrije mensen) in het Surinaamse regenwoud. De Marrons zijn de nakomelingen van tot slaaf gemaakte Afrikanen die zichzelf bevrijdden van Nederlandse slavenhouders. Zij wezen de westerse manier van leven af en kozen voor een zo zelfvoorzienend mogelijke leefstijl. Maar klimaatverandering en zeker ook de goudwinning, en de ontbossing en vervuiling die daarmee gepaard gaan, maken dat steeds onmogelijker. Hierdoor kruipt het kapitalisme steeds meer hun levens binnen, toont de prachtig gefilmde docu Monikondee (wat Geldland betekent in het Nederlands).
Centrale figuur is Boogie, zelf een Friiman. Hij vervoert essentiële goederen over de rivier de Marowijne, de grensrivier tussen Suriname en Frans-Guyana. Hij bedient zowel de inheemse bevolking en de Marrons, als de goudwinners, voor wie hij veel brandstof verscheept. Sommige klanten vinden hem dan ook medeplichtig aan de vervuiling. De behoefte aan geld voor eten, brandstof, medicijnen en inmiddels ook schoon water zorgt ervoor dat mensen meer voor zichzelf kiezen, terwijl de Marron-gemeenschappen hun besluiten altijd collectief nemen. Naast de ecologische verwoesting wordt dus ook hun cultuur en identiteit bedreigt.
To Use a Mountain
In de jaren tachtig was er een onzalig plan om al het hoogradioactief afval van de VS voor 10 duizend jaar op één plek op te slaan. Waarmee niemand zich meer zorgen hoefde te maken over een immens groot probleem: hoe en waar stop je dat afval veilig weg? To Use a Mountain zet de technocratische logica van overheidsdocumenten en geologische rapporten en beschamend naïef wensdenken tegenover de persoonlijke verhalen van zes Amerikaanse rurale gemeenschappen die destijds als kansrijke locaties werden aangewezen. Het zijn plekken met uiteenlopende landschappen en geschiedenissen: van de vlaktes van Texas en de zoutkoepels in Louisiana tot het droge bergland van Nevada. Overal duiken sporen op van eerdere verontreiniging – chemische lozingen, uraniumwinning, kernproeven.
In Mississippi vertellen vrouwen hoe hun gemeenschap ziek werd door giftige stoffen uit een houtverwerkingsfabriek. In Hanford, Washington, herinnert een boer zich hoe hij als kind medisch werd onderzocht, zonder te weten dat hij blootstond aan radioactieve straling afkomstig van de plutoniumwinning. Na veel verzet bleef Yucca Mountain in Nevada de laatst overgebleven optie, hoewel er een verdrag ligt dat dit land van het inheemse Shoshone is en de berg voor hen heilig is. Ook hier zijn nucleaire testen uitgevoerd. De gemeenschappen in de film vertegenwoordigen verschillende achtergronden – inheemse groepen, nazaten van tot slaaf gemaakten, boeren, arbeiders – maar delen dezelfde strijd tegen een overheid die hun rechten en belangen niet alleen niet meeweegt, maar ook grof schendt.
The Wind Blows Wherever It Wants
Achttien maanden lang volgde autodidact en filmmaker Ivan Boiko een kudde Toesjetische schapenherders in Georgië. Van de besneeuwde bergtoppen van de Kaukasus trekken ze, stap voor stap, naar de dorre steppen van Vashlovani en weer terug. Zonder commentaar of dialoog laat Ivan de tijd zelf spreken. Zijn camera observeert, ademt mee met de seizoenen en vangt het ritme van de aarde: dag en nacht, geboorte en dood, komen en gaan.
Wat begint als een meditatieve reis door uitgestrekte landschappen, wordt gaandeweg een portret van een verdwijnende wereld. De migratie van de kudde – even vanzelfsprekend als de trek van vogels – komt steeds meer onder druk te staan. Er duiken steeds meer sporen op van de moderne mens, die een volledig eigen logica heeft. The Wind Blows Wherever It Wants toont de aarde niet als decor, maar als levend organisme waarin mens, dier en landschap één geheel vormen. Zonder woorden roept de film een diepe vraag op: wat verliezen we als we het natuurlijke ritme van de wereld niet langer volgen?
Recente reacties