Grote sommen geld worden weggesluisd via kantoren in Nederland waar een kamerplant staat. Een absurde werkelijkheid waar kunstenares Tinkebell en journalist Arno Wellens een net zo absurde bustour voor ontwierpen. Werkt dit? We gaan mee op stap.
Het mag geen nieuws meer heten: Nederland is een belastingparadijs. Buitenlandse ondernemingen vestigen zich op papier in Nederland om belasting te kunnen ontwijken; de zogenaamde brievenbusfirma’s. De Amsterdamse belastingdienst probeert al jaren bedrijven te ‘verplichten’ hier ook fysiek werkzaam te zijn, en bedenkt daar telkens nieuwe regels voor. Eén van die regels is dat op een ‘echt’ kantoor een kamerplant moet staan. Het gevolg van die regel is natuurlijk niet dat bedrijven hun economische activiteit naar Nederland verplaatsen. Maar wel dat er in Amsterdam heel veel lege kantoren zijn, met kamerplant.
Het klinkt absurd, en dat is het ook. Een kolfje naar de hand van kunstenares Tinkebell, die met haar werk graag de absurditeit laat zien van dingen die we met z’n allen blijkbaar gewoon zijn gaan vinden. Samen met financieel journalist Arno Wellens organiseert ze de ‘kamerplantsafari’, haar nieuwste kunstproject. De kamerplanttour is een ‘dagvullende bus-excursie’ die ‘het best omschreven kan worden als een stuk mindblowing non-fictie’, zo staat te lezen in de aankondiging. Tijdens de tour zullen we een kijkje nemen bij enkele brievenbuskantoren. En mochten er twijfels rijzen rond de feitelijke juistheid van de al te absurde verhalen: alle informatie zal tijdens de tour worden voorzien van bronnen. Down to Earth ging mee op zoek naar kamerplanten.
Het Wilde Westen
Een clubje van zo’n twintig mensen verzamelt zich op de Amsterdamse zuidas. Er zijn journalisten, aspirant-journalisten, lezers van OneWorld die vrijkaartjes hebben gewonnen, mensen uit de fanbase van Tinkebell of van Arno Wellens. Het wachten is op de bus uit Enschede, die een uurtje is vertraagd. Eenmaal op weg rijdt de bus zich prompt klem bij een wegopbreking op de Albert Cuyp. Terwijl de bus moeizaam achteruit manoevreert, schetst Wellens – schrijver van Het Euro Evangelie – een beeld van Nederland als het in financieel opzicht Wilde Westen van West Europa. Dat is het gevolg van VVD en PvdA-beleid, benadrukt Wellens. “Zij denken: hoe meer hoofdkantoren, hoe beter, want dat brengt ons investeringen en werkgelegenheid. Maar dat is niet zo.” In een brievenbuskantoor is niemand aan het werk.
Belastingsystemen zijn nationaal geregeld; ieder land heeft zijn eigen afspraken en regels. Maar grote bedrijven werken over de hele wereld. Zo kunnen ze gebruik maken van de voordelen die verschillende belastingsystemen bieden – en ook van de gaten die daartussen vallen. Door het overhevelen van winst van buitenlandse dochterondernemingen naar een land met een lager belastingtarief, lopen de regeringen van het land waar het geld echt verdiend wordt belastinginkomsten mis. Dat overhevelen kan heel goed via Nederland.
Het toverwoord hier is ‘deelnemingsvrijstelling’, legt Wellens uit. Dat wil zeggen dat een in Nederland gevestigde moederonderneming geen belasting hoeft te betalen over de door een buitenlandse dochteronderneming gemaakte winst. Het idee is om te voorkomen dat dezelfde winst dubbel belast wordt. Dankzij deze deelnemingsvrijstelling kunnen bedrijfswinsten via Nederland zonder belastingheffing doorgesluisd worden naar weer andere landen. Met andere woorden: het loont om je hoofdkantoor in Nederland te vestigen. En daar zit ‘em de kneep, want hoe definieer je of een bedrijf Nederlands is? Enter de kamerplant.
De Amsterdamse belastingdienst probeert op allerlei manieren te voorkomen dat bedrijven, zoals dat heet, ‘fiscale Nederlanders’ worden. Bedrijven moeten zich inschrijven bij de Kamer van Koophandel; een postadres, fysiek adres en een telefoonaansluiting hebben; de directeur moet minimaal vier keer per jaar in Nederland een vergadering bijwonen. En er moet gekeken worden naar ‘signalen’, zoals een Amsterdamse belastingcontroleur op een goede dag opperde. ‘Zoals een koffiezetapparaat, of een kamerplant.’ Aldus werd het kamerplantkantoor geboren.
Vuilcontainer
Onze eerste stop is de Bloemgracht, waar we door de brievenbus gluren. In het ene pandje waren tientallen bedrijven gevestigd, vertelt Wellens, waaronder de malafide Moldavische bankier Vladimir Plahotniuc. Die laatste is net verhuisd, dus gaan we zijn nieuwe adres ook met een bezoek vereren. “Niet twitteren!,” drukt Wellens de deelnemers op het hart. Hij wil de beveiliging ter plekke niet vooraf waarschuwen. Het parkeerterrein komen we nog op, maar de deur blijft dicht.
Na een broodjespauze doet de tour Alliance Rostec Auto BV aan, een bedrijf dat wapens van Russische makelij verkoopt. Rostec-directeur en ex-KGB’er Sergey Chemezov staat sinds 2014 op de EU-sanctielijst en mag Nederland niet in, maar heeft hier wel een brievenbusbedrijf.
We stoppen bij het lege kantoor – met door de ramen zichtbaar: inderdaad, een kamerplant – om de administratie mee te nemen. Die ligt klaar in een vuilcontainer, versnipperd en al. Die snippers zijn een fantastische bron van informatie, zegt Wellens. Hij waarschuwt: “Het is wel huisvredebreuk, wat we nu doen.” “Maar hoezo ligt die administratie hier”, vraagt een deelnemer enigszins verward, “als dat bedrijf hier helemaal niet zit?” “Dat begrijp ik ook niet”, reageert Wellens. “Maar ze hebben het dus versnipperd, en dat snap ik dan weer wel. En wij gaan het meenemen.”
Performance
Waarom heeft Arno Wellens als onderzoeksjournalist gekozen voor een publiek – en ludiek – actiemiddel als deze kamerplanttour om misstanden aan de kaak te stellen? “De vorm is helemaal Tinkebells ding”, reageert Wellens luchtig. “Ik ben er voor de inhoud.” Tinkebell op haar beurt verwijst naar Wellens voor alles over belastingen. “Ik doe alleen deze tour, als kunstproject.” Maar waarom? “Belastingontwijking is geld dat niet binnenkomt, daar hebben we verder op het eerste gezicht niet zoveel last van”, legt ze uit. “En daarom komt de boodschap dat dit een probleem is, niet over. Ik wil de boodschap op zo’n manier brengen dat het wél binnenkomt. Door de absurditeit van het gegeven nog verder uit te vergroten. Het is namelijk te gek voor woorden dat bedrijven op zo’n manier geen belasting hoeven te betalen. En dan is het vaak ook nog crimineel geld.”
Het grootste probleem lijkt tijdens de tour dan ook niet direct te zijn dat de schatkist op deze manier inkomsten misloopt. Belastingontduiking is vooral erg omdat we daarmee onrechtvaardigheid financieren, benadrukt ook een van de deelnemers. De bedrijven die tourguide Arno Wellens eruit pikt, scoren inderdaad hoog qua schurkengehalte: vrouwenhandel, wapenhandel, synthetische drugs. Het systematische aspect van waarom ‘gewone’ belastingontduiking een probleem is, blijft onderbelicht. Deelnemers die één en ander graag zouden nazoeken – de beloofde bronnen – worden doorverwezen naar Wellens’ boek. “Lees Het Euro Evangelie. Daar staat alles in!” Niet alle deelnemers zijn er even blij mee. “Het lijkt wel een PR-tour”, verzucht iemand bij het instappen na het absurdistische toneelstuk met de papiersnippers.
De bizarre werkelijkheid die belastingontwijking heet, verpakken in een theatrale performance: het lijkt een gedurfd en passend idee. Maar komt de boodschap beter over door haar te omkleden met absurd theater? Terug op de Amsterdamse zuidas begrijpen we: ongehoorde sommen corrupt en crimineel geld uit Rusland en Oekraine worden in Nederland gestald, zodat er geen belasting over hoeft te worden betaald. En dat is nog legaal ook. Het is moeilijk in woorden te vatten hoe onrechtvaardig en bizar dat is. De feiten zijn stranger than fiction. Die absurditeit nog eens uitvergroten, dat overtuigt helaas niet. Dat schiet zijn doel voorbij.
Dat vonden wij. Ook op kamerplantsafari geweest? Vond je het helemaal geweldig of juist niet? Laat het weten in de comments.
De voorlopig laatste tour is achter de rug, maar na de zomer volgen er meer. De Kamerplanttour is onderdeel van de Expositie How on earth should this be art? in Concordia, Enschede.
Lees ook ons artikel Zonder belastingen geen democratie.
Geef een reactie