In het onlangs verschenen rapport Een schuldbewust land concludeert Sustainable Finance Lab dat Nederland is gezwicht voor ‘de schuldverleiding’. Nederland voelde zich voor 2008 rijk. Euforie over positieve financiële stromen onttrok echter gevaarlijk dalende voorraden aan het zicht. De bronnen van ons welzijn, de voorraden aan financieel, sociaal en ecologisch kapitaal, werden uitgehold.
Sustainable Finance Lab, een netwerk van Nederlandse academici dat de financiële sector wil verduurzamen, stelde zich een jaar geleden de schuldvraag: hoe komen we af van de problematische schulden en hoe voorkomen we dat deze in de toekomst weer tot zulke hoogtes stijgen? Op 7 juli presenteerde het Lab het rapport Een schuldbewust land. Dat presenteert een vijftal koerswijzigingen om de huidige problematische schuldenlast te verkleinen en te voorkomen dat die ooit weer tot zulke hoogtes zal stijgen. Hieronder de samenvatting van het rapport.
Vermogend maar kwetsbaar
Voor 2008 kende Nederland een hoge economische groei. Sinds de financiële crisis presteert onze economie echter slechter dan die van ons omringende landen.
De economische voorspoed van voor 2008 was voor een belangrijk deel te danken aan sterk stijgende huizenprijzen. Achterblijvende koopkracht leidde niet tot een vergelijkbare matiging van de consumptie, huishoudens teerden in op hun vermogen en doen dat nog steeds. Besparingen zijn er wel bij grote bedrijven en pensioenfondsen die hiermee slechts beperkt binnenlandse investeringen doen. Voor het midden- en kleinbedrijf is het lastig om financiering te verkrijgen.
Tegenover de groeiende hypotheekschuld stonden een groeiende waarde van het huizenbezit en van de pensioenaanspraken. Met de dalende huizenprijzen is echter veel vermogen verdampt. Hoewel per saldo nog altijd een vermogend land, is Nederland kwetsbaar voor ontwikkelingen op de internationale financiële markten zoals een stijgende rente.
Financiële ongelijkheid
Dat Nederland een schuldenprobleem kent komt door de scheve verdeling van de schulden en vermogens. Via de huizenmarkt en pensioenen heeft een enorme overdracht van vermogens plaatsgevonden van jong naar oud. De hoge private schuldenlast concentreert zich bij jongere huiseigenaren die relatief weinig pensioenrechten hebben opgebouwd en weinig ander vermogen bezitten.
Deze schulden belemmeren de mobiliteit op de arbeidsmarkt en daarmee de productiviteitsontwikkeling; ze drukken de bestedingen. Het eenzijdig bij één groep neerleggen van de kosten van de crisis tast het sociaal kapitaal aan, de sociale harmonie die juist ten grondslag ligt aan het economisch succes van Nederland. Grote inkomens- en vermogensverschillen tasten het sociaal vertrouwen en welzijn aan en vormen een gevaar voor de financiële stabiliteit.
Ecologisch pof
Ook in ecologisch opzicht loopt de nationale schuld gevaarlijk op. De gemiddelde Nederlander verbruikt jaarlijks meer dan zesmaal zoveel biocapaciteit als er wereldwijd per inwoner beschikbaar is. Was de jaarlijkse CO2-uitstoot van de Nederlander begin jaren 70 nog de laagste van de ons omringende landen, inmiddels is die de hoogste. Alleen in Nederland is de uitstoot over deze periode gestegen. De afhankelijkheid van fossiele energie maakt Nederland kwetsbaar voor een internationale aanpak van klimaatverandering en geopolitieke risico’s.
AANBEVOLEN KOERSWIJZIGINGEN
1. Geef prioriteit aan private schuldreductie
De private schulden zijn het voornaamste probleem voor de Nederlandse economie. De overheid moet daarom de economie niet verder afremmen via lastenverhogingen en bezuinigingen. Wel moet de hypotheekrenteaftrek geleidelijk worden beperkt voor bestaande hypotheken. De lonen kunnen in de goed lopende sectoren omhoog. Onze voornaamste aanbeveling is om het pensioenstelsel ingrijpend te wijzigen zodat jongere huizenbezitters hun pensioenpremies kunnen inzetten om hun hypotheekschuld te verminderen. Dit vereist de overgang van het doorsneestelsel naar een actuarieel faire pensioenopbouw.
2. Activeer vermogens
Nederland kampt met een achterblijvende binnenlandse vraag en lage investeringen. Veel vermogen is geconcentreerd bij een relatief klein aantal huishoudens, bij een deel van het bedrijfsleven en in pensioenfondsen. Een groot deel van dit geld wordt niet besteed of geïnvesteerd in de Nederlandse economie, maar belegd in internationale financiële markten. Het activeren van deze vermogens voor de Nederlandse economie vereist een tweeledige aanpak: enerzijds het stimuleren van rechtstreekse private investeringen in reële en duurzame economische activiteiten en anderzijds het via de overheid geleiden van vermogen naar publieke investeringen en lagere lasten op arbeid.
3. Vergroen het belastingsysteem
Vergroening van de economie is van groot belang voor een stabiele en duurzame ontwikkeling van de Nederlandse economie. Financiële instellingen kunnen een actievere bijdrage leveren aan deze transitie. Deze bijdrage kent wel zijn financiële beperkingen. Het is de overheid die negatieve externaliteiten van grondstoffengebruik, milieuvervuiling en uitstoot van broeikasgassen kan beprijzen. Naast maatregelen op Europees of wereldwijd niveau moeten en kunnen ook op nationaal niveau verdere stappen worden gezet.
4. Stabiliseer de financiële sector
Financiële instellingen moeten hun doelstelling verleggen naar meervoudige waardecreatie. Bestaande indicatoren hiervoor moeten verder worden ontwikkeld en de governance aangepast. Toezichthouders moeten de opbouw van onevenwichtigheden tegen kunnen gaan, zoals een limiet stellen aan de hoogte van de hypotheek ten opzichte van de woningwaarde (LTV-ratio).
5. Stuur op een breed welvaartsbegrip
In de samenleving als geheel moet het brede welvaartsbegrip meer centraal komen te staan. Bbp wordt een steeds minder geschikte maatstaf. Om de bestaande brede welvaartsindicatoren een prominentere rol te laten spelen dienen ze frequenter en sneller beschikbaar te komen en vóór de financiële doorrekeningen gepubliceerd te worden.
Schuldbewust
Schuld maakt het mogelijk dat iemand met niets meer dan een goed idee en de wil om dit te realiseren de wereld ook daadwerkelijk kan verbeteren. Maar schuld is niet alleen een vehikel voor vooruitgang. Het biedt ook de mogelijkheid om de kosten van huidige consumptiegroei door te schuiven naar de toekomst.
Een schuldbewust land is niet een land dat geen schulden maakt. Wel is het een land dat telkens een bewuste afweging maakt tussen het voordeel dat het aangaan van schulden nu oplevert en de bijbehorende lasten en risico’s voor de toekomst, op zowel financieel, als sociaal en ecologisch gebied.
Geef een reactie