Tuinen in Nederland bestaan steeds vaker uit tegels. Gevolg: wateroverlast, hittestress en afname van de biodiversiteit. Onder de noemer Operatie Steenbreek gaan gemeenten door het hele land, samen met ondernemers en vrijwilligers, de versteende tuinen te lijf. Zo ook in Groningen, waar twee vrouwen op de lokale tv-zender bewoners helpen hun tuin te vergroenen. “Niet met opgeheven vinger, maar gewoon door te laten zien wat er kan.”
“Zo was mijn tuin ook”, zegt Wim Meijer, inwoner van de Groningse jaren-70-wijk Lewenborg. Hij wijst naar de voortuin van zijn buurvrouw, die van de voordeur tot de stoep is volgelegd met stenen. Er is geen randje groen te bekennen. Bij Meijer is het nu anders. Op een terrasje en een plek voor de fietsen na, heeft hij nu een tuin vol planten en open grond. Het beslissende duwtje in de rug kreeg hij van Carla Veldhuis en Rixt Langeveld, drijvende krachten achter Operatie Steenbreek Groningen. Het duo ontwikkelde, in samenwerking met de gemeente en de lokale omroep OOG TV, een tv-programma waarin ‘Stadjers’ – zoals de inwoners van de stad Groningen worden genoemd – geholpen worden bij het vergroenen van hun tuin. Veldhuis als presentatrice, Langeveld als tuinontwerpster. Nu, een jaar later, komen ze Wims tuin opnieuw bewonderen. “De tuin was al betegeld toen ik hier kwam wonen”, vertelt Meijer, terwijl de dames de staat van de tuin inspecteren. “Ik heb eigenlijk nooit de moeite genomen om er iets aan te doen. Het tv-programma was precies het zetje in de goede richting dat ik nodig had.”
Die ‘goede richting’ wijkt af van de trend in tuinenland van dit moment, merkt Veldhuis op. “Wij gaan eigenlijk het gevecht aan met al die tuinprogramma’s op de commerciële zenders. Die promoten de betegelde tuin met loungebanken en een buitenkeuken. Alsof je tuin een verlengstuk van je woonkamer is, in plaats van gewoon een tuin. Er is een groot aanbod aan dit soort modeverschijnselen, daar zit allemaal commercie achter natuurlijk.” “Als ik die programma’s zie, krijg ik de kriebels”, vult Langeveld aan. “Een groot deel van de tuin wordt betegeld, er worden dingen gebouwd met materialen van heinde en verre en schuttingen neergezet van geïmpregneerd hout. Mensen beseffen niet dat ze chemisch afval in hun tuin zetten. Carla en ik vonden echt dat er een tegenbeweging moest komen.”
Klimaatverandering
Ze waren niet de enigen met dat idee. Veldhuis kwam drie jaar geleden in contact met de initiatiefnemers van Operatie Steenbreek, een actie om duidelijk te maken dat de ‘moderne tuin’ voor nogal wat problemen zorgt. Voor de insecten en vogels die groene tuinen nodig hebben om in een stedelijke omgeving te kunnen overleven. Maar gemeenten en waterschappen voorzien ook klimaatproblemen. “Steden zijn al een stuk warmer dan de omliggende omgeving, door verdere verstening blijft de hitte nog meer hangen”, legt Langeveld uit. “En doordat het water bij een flinke bui niet weg kan lopen in de grond, zorgen betegelde tuinen ook voor wateroverlast. Met de klimaatverandering in het vooruitzicht, worden die problemen alleen maar groter.”
Bewoners moeten een handje geholpen worden om de tegeltuin vaarwel te zeggen. Het kostte Langeveld en Veldhuis weinig moeite de gemeente Groningen daarvan te overtuigen. Zo maakten ze afgelopen jaren het tv-programma ‘Tegels eruit, tuin erin’, waarin ze laten zien dat het inrichten en onderhouden van een groene tuin helemaal niet zo ingewikkeld en tijdrovend is. “Niet met opgeheven vinger, maar gewoon door te laten zien wat er kan”, aldus Veldhuis.
Voedsel
De tuin die we bezoeken is geen wildernis van inheemse bloeiende kruiden; een groep paarse tulpen trekt nog de meeste aandacht. “Ik zeg altijd dat ik niet zozeer natuurlijke tuinen aanleg, maar natuurrijke tuinen”, verklaart Langeveld. “Uiteraard probeer ik wel inheemse planten te gebruiken, maar zoiets als lavendel en andere uitheemse soorten kunnen ook heel goed dienen als voedsel voor bijen en vlinders. Je ziet hier nu ook allerlei bijen en hommels rondvliegen. En er komen vaker vogels in de tuin. We krijgen af en toe een foto’s toegestuurd van Wim. Toen de tuin bestraat was, zat er helemaal niks.”
Daarnaast richt de ontwerpster zich ook op het verbouwen van eten. Ook Meijer is daarin voorzien. Geen populaire vierkante-meter-moestuin, maar gewoon verspreid tussen de andere planten. Naast de tulp staat een rabarberplant, de roos heeft een ondergroei van aardbeienplantjes, tijm en bieslook. “Dat draagt ook een klein beetje bij aan duurzaamheid. En aan bewustwording over de herkomst van ons voedsel”, aldus Langeveld. Meijer is blij met zijn groene tuin, al zal hij niet snel zelf in actie komen om ‘stenen te breken’ bij buren of bekenden. “Ik ben niet zo’n dominee. Maar ik heb het wel gedeeld op Facebook bijvoorbeeld, en veel vrienden en collega’s reageren enthousiast. Dus ze zien wel het verschil.”
Als we de tuin van Meijer verlaten, wijst Veldhuis naar de stoep om de hoek. “Daar hebben we een tegel weggehaald en de grond ingezaaid. Overal waar we komen, proberen we een heel klein stukje steen te vergroenen. Maar dat was hier duidelijk niet de bedoeling, want twee dagen later was er al weer netjes een tegel ingelegd.’
Geveltuintjes
In de Oosterparkbuurt, een oude volkswijk met kleine arbeidershuisjes, zijn de tuinen klein of zelfs afwezig. Toch weet Operatie Steenbreek ook hier tegels te verruilen voor groen. In één straat prijken voor de meeste huizen kleine geveltuintjes van zo’n twee bij een halve meter. “Samen met de gemeente hebben we de bewoners dat aangeboden”, zegt Veldhuis. “Ze konden kiezen: wel of geen geveltuin. Die werd voor hen aangelegd en beplant. Daarna moesten ze wel zelf het onderhoud doen. Ik heb huis-aan-huis aangebeld en met de bewoners gesproken. Dat kost tijd, maar werkt goed: van de 75 adressen deden er 50 mee. Samen zorgt dat toch voor een hele vergroening van de straat.”
Sanne Oorebeek woont ook in de straat, en dit voorjaar deed ze aan het tv-programma mee. Achter haar huis heeft ze een klein stadstuintje. Tot voor kort betegeld, totdat ze van Operatie Steenbreek hoorde. “Ik woon al twee jaar in dit huis, maar ik had het te druk om de tuin aan te pakken”, vertelt Oorebeek. “Toen hoorde ik van Operatie Steenbreek en dat vond ik een goede actie. Daar wil ik mijn steentje wel aan bijdragen. Of, nou ja, juist geen steentje aan bijdragen dus.”
Het programma heeft haar daarbij geholpen. Met de stenen uit haar tuin is een border gemaakt waarin nu vooral veel eetbare planten groeien, zoals salie, munt, oregano, en laurier. Het pad is bedekt met houtsnippers. De schutting wordt gevormd door een heidemat en boomschors, wijst ontwerpster Langeveld. “Zo krijg je een beetje een bosuitstraling, dat is wat ze graag wilde.” Alleen achterin de tuin loopt nog een betegeld pad naar de tuin van de buren. “We hebben ook geprobeerd ons plan door te trekken naar de tuin van de buurvrouw”, vertelt Veldhuis. ”Maar het huis was net in de verkoop, dus daar wilde ze niet aan beginnen. We proberen wel vaak om een verbinding te maken met de buren, via de tuin maar ook in het contact. Laatst waren we bezig in een voortuin en haalde een buurman ook meteen wat tegels uit zijn eigen tuin. Een overbuurvrouw kwam spontaan aanlopen met planten die ze over had. De mensen waar we bezig waren, woonden er net. Zo hadden ze meteen contact met de buurt.”
Ruilactie
Sinds dit jaar is het tv-programma verbreed en gaat het onder de noemer ‘GoudGroen’ ook over zaken als duurzaam voedsel en energie besparen en opwekken. Wat doen Langeveld en Veldhuis nog meer voor het vergroenen van de stad Groningen? Ruilacties bijvoorbeeld, waarbij mensen gif kunnen inleveren tegen een onkruidkrabber. Of een scholenactie, waarbij scholieren tegels kunnen inleveren in ruil voor een matje met zaden voor in het gat van de ontbrekende tegel. “Van de meegenomen tegels en klinkers hebben we een insectenhotel op het schoolplein gebouwd. Het zijn kleine acties om bewustwording te kweken.”
Intussen heeft Langeveld een plattegrondje getekend voor de kersverse tuinbezitter, met wat-staat-waar. “Dan weet ik wat ik waarvoor kan gebruiken”, glimlacht Oorebeek. “Het is maar een heel klein tuintje, ik wist niet goed hoe ik het moest aanpakken. Maar ik ben heel blij met hoe het geworden is.” Eigenlijk zou er meer aanbod moeten zijn voor mensen zoals zij, vindt Veldhuis. “Al is het maar een soort OperatieSteenbreek-keurmerk voor hoveniers die maximaal een derde verharden en alleen natuurlijke materialen gebruiken. Dan hoeven mensen die niet weten waar te beginnen, het niet allemaal zelf te bedenken. Of erger, voor het gemak de tuin maar vol te gooien met tegels.”
Recente reacties