“Armoede is de grootste bedreiging voor de dieren in Zimbabwe”

Takudzwa Mutezo werd door de Rijksuniversiteit Groningen verkozen tot Alumnus van het Jaar 2023. De Zimbabwaanse natuurbeschermingsadvocaat en akkerbouwer gebruikt de wet om dieren te beschermen.

Takudzwa Mutezo (30) zocht met haar non-profitorganisatie Hambai Wild naar manieren waarop mens en dier vreedzaam kunnen samenleven. Ze heeft ook haar eigen biologische stadsboerderij, de producten die ze er verbouwt worden op de markt verkocht. Daarnaast is ze het jongste en enige vrouwelijke bestuurslid van Nyanga National Park en werd ze onlangs genomineerd voor de Pritzker Emerging Environmental Genius Award van de University of California Los Angeles (UCLA). Zelf is ze daar niet van onder de indruk. “Ik ben een kleine druppel in de oceaan. En als ik het niet doe, wie dan wel?”

Hoe raakte je betrokken bij de natuur en de dieren in Zimbabwe?

“Achteraf gezien is het nogal ironisch dat mijn vader voor een groot mijnbouwbedrijf werkte. De kolenmijn lag naast Hwange National Park. Dus terwijl mijn vader voor de vervuilende mijn werkte, speelde ik in dat park. Voor die tijd woonden we in hoofdstad Harare, maar bijna elke vakantie gingen we naar familie in het dorpje Nyanyadzi. Daar begon mijn liefde voor de natuur en de dieren. Tijdens die familievakanties aten we wat op de velden werd geproduceerd. Ik leerde de waarde kennen van het eten. Mijn jeugd bracht me dus in contact met verschillende culturen: die van de stad, die van het platteland en die van de natuurparken. Waarschijnlijk heb ik daardoor waardering en begrip gekregen voor wat mensen drijft. Ik heb ook veel respect voor mijn grootvader die tijdens de Britse koloniale overheersing vocht voor de vrijheid van Zimbabwe. Ik denk dat ik mijn moed en dienstbaarheid aan de gemeenschap aan hem te danken heb. Mijn vader en ik hebben nooit over zijn werk bij het mijnbouwbedrijf gesproken. Het leek toen vanzelfsprekend. Pas nu realiseer ik me de diepgang van het verleden en hoe het de toekomst vormgeeft. Dus ja, ik ga met mijn vader praten over zijn werk in de mijn.”

Hoe kwam het dat je rechten ging studeren in Groningen?

“De rechtenfaculteit van Groningen heeft internationaal een uitstekende naam. Ik wilde verder kijken dan Zimbabwe, begrijpen hoe andere landen omgaan met de problemen die ik tegenkwam toen ik opgroeide. In eerste instantie wilde ik mensenrechten gaan studeren. Maar tijdens een uitwisselingsprogramma met Indonesië ging ik werken voor het Wildlife Justice Foundation, en zo ontdekte ik dat veel dieren in de natuur direct bedreigd worden.”

Wat is de grootste bedreiging voor de dieren in Zimbabwe?

“Armoede. Als mensen geen inkomen hebben, is stropen een manier om te overleven. We vechten niet tegen deze kleine stropers, maar tegen de grote spelers die alles financieren en ervan profiteren. Tonnen en tonnen ivoor worden bijvoorbeeld elk jaar geëxporteerd. Weet je dat er elke 15 minuten een olifant wordt gedood? Het zijn deze grote profiteurs die we moeten stoppen, die we verantwoordelijk moeten houden voor alles wat ze aanrichten. Voor mij is de wet daarbij een belangrijk hulpmiddel. En natuurlijk zijn de nationale parken ook belangrijk. Hoe kunnen mensen iets waarderen als ze nog nooit de schoonheid ervan hebben ervaren?”

Voor mensen in Zimbabwe is het niet altijd gemakkelijk om met wilde dieren samen te leven…

“Klopt. Hoe vertel je een kind dat haar vader moet missen omdat hij door een olifant is gedood, dat ze diezelfde olifanten moet beschermen? Daarom wil ik zo graag praten met mensen, zodat ze de context begrijpen. Met wie ik ook praat, ik vraag altijd naar hun relatie met de natuur, met dieren: ‘We eten dieren en we doden heel veel dieren. Wat zou je ervan vinden als jouw kleinkinderen nooit een olifant of een leeuw in het echt kunnen zien? In een land als Zimbabwe hebben we het geluk dat we allemaal een totem hebben die van generatie op generatie wordt doorgegeven. De totem is de allereerste band die iemand met de natuur heeft. De meeste totems zijn dieren. Mijn man is bijvoorbeeld een adelaar, mijn grootmoeder een stekelvarken. Dus zeg ik: ‘Jullie hebben allemaal een totem. Het is de bedoeling dat je je totemdier beschermt, maar hoe zit het met de andere dieren?’ Mijn totem? Dat is een hart. Het is vrij uniek, dus ik grap altijd dat ik alle dieren vertegenwoordig.”

Je hebt een boerderij. Is er in Zimbabwe net zo’n watertekort als in de buurlanden?

“Het is een groeiend probleem in Zimbabwe. De mijnbouw breidt zich alsmaar uit, waardoor onze waterbronnen steeds meer vervuild raken. We hebben meegemaakt dat honderden olifanten stierven toen ze water dronken uit een bron die was vergiftigd met cyanide. Dat wordt gebruikt bij de goudwinning. Ik denk dat regelgeving en wetgeving onmisbaar zijn om ons water en ons voedsel beter te beschermen. Want als olifanten sterven, weet ik zeker dat mensen ook de gevolgen ondervinden van de waterverontreiniging.”

Krijgen milieuorganisaties in Zimbabwe internationale financiële steun?

“Er komen de laatste tijd veel grote internationale organisaties naar ons land die in andere Afrikaanse landen werken, zoals Oeganda, Kenia en Rwanda. Ze komen voor noodhulp, maar ook bijvoorbeeld voor projecten in de gezondheidszorg, de landbouw én de natuurbescherming. Wat ik verontrustend vind, is dat die organisaties in sommige gevallen met geld wapperen, zonder ons te vragen wat er precies nodig is. Wanneer ze dat wel zouden doen, kan er veel efficiënter hulp worden geboden. We zijn Kenia of Rwanda niet, je kunt niet zomaar kopiëren en plakken wat je in die landen hebt gedaan. Een gezonde balans tussen goede bedoelingen en geld is essentieel.”

Wat kunnen wij in Nederland doen?

“Dat is een vraag die ik vaak krijg. Als elk individu iets doet, maakt dat onze wereld beter. Recyclen, een boom planten, je hoeft geen grote dingen te doen. We zijn allemaal met elkaar verbonden. Als jij iets doet in Nederland, merken wij dat ook in Zimbabwe.”