Waarom er geen einde komt aan de walvisvaart

Het walvisseizoen is ten einde en voor het eerst in dertig jaar keren er Japanse walvisschepen leeg terug. Is er nu eindelijk een eind gekomen aan de walvisjacht? Dat blijkt een ingewikkeld verhaal.

Nog altijd harpoeneren Noorwegen, IJsland en met name Japan jaarlijks honderden walvissen op brute wijze. En dat terwijl de Internationale Walvisvaart Commissie (IWC) – opgericht in 1946 om de walvisvangst te reguleren vanwege overbevissing – al in 1986 een moratorium op de walvisvangst liet ingaan. Waar halen die landen het recht vandaan om zo massaal walvissen te doden?

Een verklaring voor de walvisvangst door Noorwegen en IJsland is eigenlijk het minst ingewikkeld. Toen alle bij de IWC aangesloten landen het moratorium erkenden, deden Noorwegen en IJsland (beide ook aangesloten bij het IWC) dat niet. Zij gaven aan door te zullen gaan met hun commerciële walvisvangst. “Noorwegen en IJsland zien het als hun recht om walvissen te doden”, zegt Barbara Slee van het Internationaal Fonds voor Dierenwelzijn (IFAW). “Dit is hun manier om gebruik te maken van natuurlijke hulpbronnen, maar het is verre van duurzaam, noch humaan.” Aangezien het IWC niet de mogelijkheid heeft om het moratorium dwingend op te leggen, bleef er weinig over dan schoorvoetende acceptatie.

Japan

Tegelijkertijd met Noorwegen en IJsland tekende ook Japan bezwaar aan tegen het moratorium. Ook Japan wilde haar commerciële walvisvangst doorzetten, maar trok dat bezwaar uiteindelijk in onder druk van Amerika dat dreigde geen visquota meer te zullen afgeven voor Amerikaanse wateren. Daar waar Noorwegen en IJsland doorgingen met walvisjagen, stopte Japan met de commerciële walvisvaart, maar startte vrijwel direct daarna met zijn wetenschappelijke walvisprogramma’s (JARPA I en JARPN I). In het moratorium werd namelijk een uitzondering opgenomen voor walvisvangst voor wetenschappelijke doeleinden onder een aantal specifieke voorwaarden. En bij die uitzondering begint het ingewikkelde verhaal van Japan.

Overigens werd in het moratorium ook een uitzondering opgenomen voor traditionele walvisvangst voor volken die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van walvissen. In de praktijk gaat dat om het doden van enkele walvissen op jaarbasis door bevolkingsgroepen in landen als Groenland en Rusland.

Wetenschappelijk onderzoek

Door het doden van maximaal 935 dwergvinvissen en 50 gewone vinvissen in het walvisreservaat in de Zuidelijke IJszee, en maximaal 200 dwergvinvissen, 50 Bryde’s vinvissen, 100 noordse vinvissen en 10 potvissen in de Noordelijke Stille Oceaan, wil Japan onderzoeken wat walvissen eten, wil het een beter beeld krijgen van de omvang van de populatie van verschillende walvissoorten, wil het iets kunnen zeggen over de geslachtsverhouding van de walvissen en wil het bijvoorbeeld ook duidelijkheid krijgen over de (o, ironie) natuurlijke sterfte van walvissen. Allemaal zaken die volgens tegenstanders van de walvisvangst prima te onderzoeken zijn zonder de walvissen te harpoeneren, laat staan zo massaal. Onderzoek de poep en je krijgt inzicht in het eetgedrag; geef ze een zender en je ontdekt meer over gedrag en zwemroutes.

 

Volstrekte onzin dus die wetenschappelijke argumenten vinden fervente anti-walvisjacht ngo’s als het IFAW, Sea Shepherd en Greenpeace. Naar hun idee jaagt Japan onder het mom van wetenschappelijk onderzoek commercieel op walvissen. Zo toonde Greenpeace al eens aan dat Japanse pakhuizen vol onverkoopbaar walvisvlees liggen, terwijl handel in walvisvlees niet is toegestaan bij vangst voor wetenschappelijke doeleinden. Nuance: alleen de bijproducten van de walvis mogen op de markt verschijnen en uiteraard verschuilt Japan zich daarachter, maar, zo blijkt uit onderzoek van diverse ngo’s, er is veel meer dan alleen het bijproduct op de markt te vinden. Handel in walvisvlees is overigens wel toegestaan bij commerciële vangst zoals Noorwegen en IJsland dat doen.

Onderzoeksresultaten

Zelf houdt Japan bij hoog en bij laag vol de walvissen puur voor de wetenschap te doden. Eén van de IWC-voorwaarden om te mogen vangen voor wetenschappelijke doeleinden is het opleveren van gepubliceerde onderzoeksrapporten (peer review). Dat doet Japan dan ook – naar eigen mening. In totaal zouden ze 666 onderzoeksrapporten hebben opgeleverd op basis van de walvisvangst in de Zuidelijke IJszee. Maar dat getal verschilt fors met het aantal dat het Japanse Instituut voor Onderzoek naar Walvisachtigen (Institute for Cetacean Research) noemt, namelijk 130 op basis van de vangst in de Zuidelijke IJszee tussen 1988 en 2013. Het Internationaal Gerechtshof in Den Haag laat weinig heel van die cijfers en heeft het over slechts twee gepubliceerde rapporten sinds 2005 op basis van negen dode walvissen, terwijl er in die periode 3600 walvissen zijn gedood.

Het IWC heeft wel meerdere rapporten ontvangen van Japan, maar slechts twee rapporten zijn in wetenschappelijke tijdschriften gepubliceerd en kunnen daarmee als peer review worden bestempeld, oordeelde het Gerechtshof.

Traditie, eer en aanzien

En dus krijgt Japan veel kritiek op de walvisvaart van met name ngo’s. Maar waarom wil Japan toch zo graag walvissen harpoeneren als er genoeg diervriendelijke alternatieven zijn om de beesten te onderzoeken? “Ik begrijp het ook niet”, zegt Geert Vons van Sea Shepherd. “Ik heb nooit leden van de Japanse walvisvloot gesproken, maar wel andere betrokken partijen in Japan en ik krijg geen duidelijk antwoord op die vraag. Het eten van walvisvlees is niet populair meer en het onderhouden van de vloot kost de overheid miljoenen, maar Japan is een trotse natie waar eer, aanzien, traditie en respect een grote rol spelen.” Dat vindt Slee ook. “Japan is een heel trots volk en laat zich niet door het westen vertellen wat ze wel en niet mogen doen. Waar het op neer komt is dat deze dieren gewoon voor niks worden gedood. Schandalig. Onderzoeksresultaten zijn er niet en vriezers liggen vol met walvisvlees dat niemand wil.” Vons: “De vangst slaat nergens op. Als duizenden dode walvissen en jarenlang onderzoek niets aan resultaten opleveren en er ook niet voor zorgen dat het quotum naar beneden bijgesteld wordt, wat is dan de waarde van dat onderzoek? Zijn de walvissen nou zo ondoorgrondelijk of is het Japanse onderzoek gewoon zo simpel?”

Maar ondanks de kritiek, stopt Japan niet. Het IWC is geen orgaan dat sancties kan opleggen en legt bovendien de verantwoordelijkheid voor het reguleren van de walvisvangst voor wetenschappelijke doeleinden en het voldoen aan de daarvoor opgestelde voorwaarden bij het land zelf neer. En u raadt het al: de Japanse regering is niet tegen de walvisvaart. Sterker nog: de Japanse walvisvloot wordt door de overheid gefinancierd. En nog sterker: 30 miljoen euro van de noodhulp die Japan ontving na de tsunami en de kernramp van Fukushima in 2011 werd besteed aan de bescherming van de walvisvloot, weet Vons te vertellen. Kortom, de Japanse overheid stimuleert de walvisvaart, geeft zijn eigen vergunningen af om onder voorwaarden van het IWC te mogen vangen en bepaalt ook nog eens zijn eigen quota.

Actie en druk

Wat te doen? In actie komen, roept Sea Shepherd. Regelmatig zoeken zij de confrontatie op met de Japanse walvisvloot en dwarsbomen de uitgevaren schepen. “Het resulteert erin dat we het leven van duizenden walvissen hebben gered”, aldus Vons, die zelf ook meevoer en in actie kwam tegen Japan. Internationale en politieke druk uitoefenen en het belang van walvistoerisme benadrukken, roept het IFAW dat liever voor positieve alternatieven gaat. Hoewel Slee ook erkent dat internationale druk tegen een economische grootmacht als Japan vaak uitblijft omdat landen economische belangen belangrijker vinden dan, zoals zij het zien, die paar honderd dode walvissen per jaar. “Toch mogen we geen kans voorbij laten gaan om duidelijk te maken dat we tegen elke vorm van walvisvangst zijn.”

Tegenmaatregelen

Zo heeft het IFAW in de resolutie van het Europees parlement met betrekking tot een vrije handelsrelatie tussen Japan en de EU waarover onderhandeld wordt, laten opnemen dat het EU-parlement tegen de walvisvangst van Japan is. “Het parlement benadrukt op deze manier nog eens dat de Japanse walvisvaart gevolgen zou kunnen hebben voor het wel of niet akkoord gaan met het handelsverdrag. Uiteindelijk zal de beslissing om te stoppen met ‘commerciële walvisvaart’ genomen moeten worden in Tokio zelf, maar dit soort signalen van buitenaf kan Japan niet negeren.” Daarnaast is het IFAW groot voorstander en stimulator van walvistoerisme dat zich de laatste jaren als een snelgroeiende industrie ontwikkelt. “Een levende walvis levert meer geld op dan een dode walvis.”

Internationale druk die niet altijd effect heeft… Een vloot die niet tegen te houden is… Zijn er geen andere mogelijkheden om Japan te laten stoppen? Het omzetten van het IWC-moratorium in een definitief verbod, bijvoorbeeld? Of het schrappen van de clausule voor het vangen onder wetenschappelijk onderzoek? Slee: “Daar is een consensus van het IWC voor nodig en dat gaat natuurlijk nooit lukken, want Japan…”. Vons: “Elke twee jaar komt het IWC bijeen en elke keer is het weer één grote pro- en antilobby. Japan probeert het moratorium af te schaffen en tegenstanders van de walvisvaart proberen vangst voor wetenschappelijke doeleinden te verbieden. In die lobby koopt Japan kleine Aziatische en Afrikaanse landen om met drank, geld en hoeren. Landen die vaak niet eens aan een zee liggen. Zo gaat dat. Het resulteert erin dat er eigenlijk niks bereikt wordt tijdens de vijf dagen durende vergadering van het IWC.”

Maar is er dan niets te doen? Komt Japan er gewoon mee weg om in een walvisreservaat walvissen te harpoeneren en soms zelfs ook bedreigde walvissoorten? Professor Alex Oude Elferink, werkzaam op de Universiteit van Utrecht en hoogleraar recht van de zee, wijst op de mogelijkheid van het nemen van tegenmaatregelen door een staat in reactie op het onrechtmatig handelen van een andere staat. “Het opschorten van eerder verleende rechten is een voorbeeld van zo’n tegenmaatregel, maar daar zul je zorgvuldig over moeten nadenken. Een tegenmaatregel moet in de eerste plaats altijd proportioneel zijn. Daarnaast kan een tegenmaatregel de onderlinge verstandhoudingen (verder) beschadigen en soms zelfs zorgen voor escalatie.” En dus is ook hier net als bij het uitoefenen van internationale druk de grote vraag: wat weegt zwaarder, het leven van een walvis of de onderlinge economische belangen?

Gerechtshof

Australië probeert de walvisvangst al jaren te bestrijden en stapte daarom in 2010 naar het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Dat is het hoogste juridische orgaan van de VN, en bevoegd voor rechtsgeschillen tussen staten. Het natuurreservaat waarin Japan jaagt valt voor een groot deel onder de invloedssfeer van Australië, bovendien is walvistoerisme in Australië in opkomst en elke door Japan gedode walvis levert een regelrecht verlies op voor Australië. En dus mocht het Internationaal Gerechtshof een uitspraak doen over het al dan niet rechtmatig zijn van de Japanse walvisvaart. De uitspraak volgde in maart 2014 en luidde dat de walvisvangst van Japan niet ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek is, dat er geen wetenschappelijke rechtvaardiging is voor het grote aantal walvissen dat Japan doodt in de Zuidelijke IJszee en dat in de afgelopen negen jaren duizenden walvissen zijn gedood zonder goede reden.

Het Gerechtshof bepaalde bovendien dat Japan per direct moet stoppen met haar onderzoeksprogramma JARPA II (dat geldt voor de Zuidelijke IJszee) en pas weer mag uitvaren als Japan zich aan de IWC-voorwaarden houdt. Bovendien gaf het Internationaal Gerechtshof aan dat deze uitspraak ook gevolgen heeft voor de Japanse walvisvangst in de Noordelijke Stille Oceaan onder onderzoeksprogramma JARPN II. Direct na de uitspraak liet Japan weten zich te zullen houden aan het tijdelijke vangstverbod en paste de quota voor de vangst in de Noordelijke Stille Oceaan aan. Met afgelopen seizoen dus wel twee lege schepen als gevolg: slechts huidbiopsies en waarnemingen namen ze mee terug.

Windowdressing

Deze uitspraak van het Internationaal Gerechtshof is een grote overwinning voor de walvissen, schreef de internationale pers en vinden ook het IFAW en Sea Shepherd. Toch zijn zij terughoudend over de impact die de uitspraak heeft op het gedrag van Japan, want drie maanden na de uitspraak kwam Japan met een nieuw onderzoeksprogramma en de mededeling in december 2015 (als het walvisseizoen weer begint) toch opnieuw te zullen uitvaren. Het nieuwe onderzoeksprogramma van Japan heeft de naam NEWREP-A gekregen, maar anti-walvisjachtorganisaties spreken liever over JARPA III.

In essentie is er namelijk weinig aan het programma veranderd op een aantal onderzoeksvoorwaarden na, zoals het opleveren van meer onderzoeksartikelen om te voldoen aan de voorwaarden. “Ja, ze hebben het quotum bijgesteld van 935 dwergvinvissen naar 333 dwergvinvissen, omdat het Internationaal Gerechtshof geen wetenschappelijke rechtvaardiging ziet voor zo’n hoog quotum, maar in de praktijk vingen ze jaarlijks ‘slechts’ rond de 300 dwergvinvissen”, vertelt Vons. “Sterker nog dit aantal van 333 is hetzelfde aantal als waarmee ze in 1986 begonnen. Nu, 29 jaar later en duizenden dode walvissen verder, zijn we weer terug bij af. En dat is het enge aan het verhaal. Japan past zijn programma aan en gaat weer verder.” Hij en ook Slee hebben de hoop dat Japan niet uitvaart in december 2015. Onderdeel van de uitspraak van het Gerechtshof was namelijk ook dat Japan niet langer zijn eigen vergunning mag afgeven en niet langer zijn eigen quota mag bepalen. Alle voorstellen voor walvisvangst voor wetenschappelijke doeleinden moeten voorgelegd worden aan het IWC. En het IWC komt pas weer in 2016 bijeen.

Illegaal

Terug naar de uitspraak van het Gerechtshof dat aangaf dat de walvisvangst van Japan niet ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek is. Impliceert dit dat de walvisvangst tot nu toe illegaal was? “Ja”, vindt Slee. “Hoewel dat niet zo expliciet gezegd wordt, interpreteren wij de uitspraak wel op die manier. Duizenden van die geweldige beesten zijn gedood op een illegale manier en Japan komt er gewoon mee weg.” Of Japan zich echt aan de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof zal houden, weten we eind dit jaar. Zo niet, dan kan Australië opnieuw naar het Gerechtshof stappen om te laten toetsen of Japan in overeenstemming met de uitspraak van maart 2014 handelt, zegt Oude Elferink. Slee: “Er is een moratorium, er is een natuurreservaat en nu is er ook nog een uitspraak van het Internationale Gerechtshof in Den Haag. Wat wil je nog meer? Japan, hou je aan de regels!”