De andere 30. Milieuactivisten achter tralies

Opluchting alom toen de Arctic 30, de 28 Greenpeace activisten en twee journalisten, in Rusland werden vrijgelaten. Maar hoe vergaat het minder bekende milieu-activisten? Welke gevaren lopen zij? Een portret van de Andere 30.

Klik op de foto’s voor het verhaal van deze activisten. Scroll naar beneden voor het begeleidende artikel.

In maar liefst 46 landen werden in totaal 860 protesten georganiseerd voor de vrijlating van de ‘Arctic 30’: de 28 actievoerders van Greenpeace en twee journalisten aan boord van de Arctic Sunrise. In september enterde de Russische kustwacht het schip dat actie voerde tegen olieboringen in het Noordpoolgebied. De opvarenden werden ingerekend en zaten ruim twee maanden vast. Greenpeace zette alles op alles om haar actievoerders weer vrij te krijgen. Meer dan 2,6 miljoen mensen tekenden de petitie voor vrijlating van de Arctic 30. Talloze regeringsleiders en beroemdheden riepen Poetin op de activisten te laten gaan. Juristen, billboards, voedselpakketten voor in de bajes. Kortom, op elk vlak dat er maar steun verleend kon worden gebeurde dat ook. Terecht, en met succes.

Met milieuactivisten die niet de middelen van Greenpeace achter zich hebben loopt het helaas vaak slechter af. Over hen gaat dit artikel. Repressie tegen milieuactivisten neemt vele vormen aan: het inzetten van antiterrorismewetgeving bij vervolging, zwartmaken en stigmatiseren, bedreigingen, en geweld van politie, leger of beveiligingsfirma’s tegen veelal vreedzame demonstraties. Milieuactivisten lopen bovendien grote risico’s te worden vermoord, en hun situatie is de afgelopen zes jaar verslechterd. Dat stelt de VN-rapporteur voor mensenrechtenverdedigers in haar rapport van afgelopen najaar.

Friends of the Earth International (FoEI), het netwerk waar ook Milieudefensie deel van uitmaakt, telde afgelopen jaar meer dan honderd gewelddadige incidenten tegen, zoals zij ze noemen, verdedigers van milieu- en landrechten. De Brits-Amerikaanse onderzoeks- en campagneorganisatie Global Witness registreerde in 2013 alleen al voor de Filipijnen meer dan 25 moorden op milieu- en landrechtenactivisten.

 

Topje van de ijsberg

De VN-rapporteur merkt op dat de groep milieu- en landrechtenverdedigers heel divers is. Ze houden zich bezig met de gevolgen van grootschalige landbouw, mijnbouw, infrastructuur en bouwprojecten, met de (land)rechten van minderheden en inheemse groepen, en ze voeren actie of stellen als journalist milieuproblemen aan de kaak.

Op deze pagina’s vind je de profielen van dertig activisten, organisaties of gemeenschappen die afgelopen jaar slachtoffer waren van repressie. Het is een verre van volledig overzicht, eerder een topje van de ijsberg. We pretenderen niet de ergste gevallen of de beste acties te hebben geselecteerd. Wel hebben we het aantal cases doorgaans tot maximaal één per land beperkt. En gezorgd dat de verschillende onderwerpen waarop actie wordt gevoerd terugkomen in het overzicht. We hebben ons noodgedwongen beperkt tot zaken waarover informatie bekend is via media, NGO’s en solidariteitsgroepen. Accurate en actuele informatie is vaak lastig te achterhalen. “Activisten die slachtoffer zijn van repressie willen niet altijd publiciteit omdat dit hun leven of dat van hun gezin of gemeenschap verder in gevaar kan brengen”, licht Marta Zogbi van FoEI toe.

 

Opvallend is dat we van het Afrikaanse continent nauwelijks meldingen hebben kunnen vinden. Dat Afrika met de ook daar woedende strijd om hout, delfstoffen en land een paradijs voor milieuactivisten zou zijn, gaat er bij ons niet in. Zogbi beaamt dit. “Er worden daar evengoed mensen van hun land verdreven vanwege oliewinning, mijnbouw of nieuwe landbouwplantages. Maar de sociale structuur en activistische beweging is om verschillende reden zwakker dan elders. Gemeenschappen zijn zich niet altijd bewust van hun rechten. Door internationale campagnes tegen landroof en oliewinning neemt dit bewustzijn wel toe.”

Volgens campaigner Billy Kyte van Global Witness zijn landrechtenverdedigers echter een kwetsbare groep. “Waar verdedigers van politieke- en burgerrechten vaak goed op de hoogte zijn van internationale verdragen en wetgeving, weten vooral landrechtenverdedigers lang niet altijd dat wat ze doen iets met mensenrechten te maken heeft.”

 

Antiterrorismewetgeving

Zowel Global Witness als FoEI benadrukken dat milieurechten mensenrechten zijn. Zonder toegang tot een schone leefomgeving geen welzijn, en soms zelfs geen bestaan – zoals bij inheemse gemeenschappen die van hun land verdreven worden. Ook de VN-rapporteur plaatst milieuactivisme nadrukkelijk binnen de mensenrechten. Zelf je leven kunnen vormgeven, je bemoeien met publieke zaken, je kritiek in vrijheid kunnen uiten: het zijn alle fundamentele rechten die in de internationale mensenrechtenverdragen zijn vastgelegd

Maar mensenrechten staan de laatste jaren onder druk. In landen waar nauwelijks sprake is van een democratische rechtstaat, of waar geweld met straffeloosheid wordt beloond, hoeven milieuactivisten weinig van de overheid te verwachten. Niet zelden is het de overheid die de rechten van activisten schendt. Of op zijn minst medeplichtig is aan schendingen door bedrijven, beveiligers of bendes. Maar ook in de Europese rechtstaten en andere westerse landen neemt het aantal conflicten toe.

Marta Zogbi wijst op de recente conflicten rond fracken in Roemenië en de teerzandwinning in Australië. “Overheden stellen steeds vaker economisch gewin boven alles”, meent ze. “Door het neoliberalisme en de toenemende macht van het internationale bedrijfsleven worden de instituten van nationale staten steeds zwakker. Het bedrijfsleven kan steeds meer haar gang gaan ten koste van de democratische rechten van de bevolking en doet dat vaak op agressieve wijze.”

Daarnaast halen overheden sinds 9-11 steeds vaker antiterrorismewetgeving uit de kast om milieu- en landenrechtenactivisten en hun organisaties te dwarsbomen. “In Guatemala is met de groei van de mijnsector de militarisering toegenomen. Vorig jaar is zelfs paar keer de noodtoestand uitgeroepen om de mijnbouw en aanleg van stuwdammen te beschermen”, illustreert Zogbi. “In Uganda heeft de overheid, toen de oliemaatschappijen het land in kwamen, het recht op vrije organisatie ingetrokken en NGO’s bedreigd. Hetzelfde gebeurt in Indonesië, waar NGO’s die financiële hulp ontvangen uit het buitenland worden beschuldigd van buitenlandse inmenging. Met het argument dat de nationale veiligheid in gevaar is, worden er steeds meer antiterrorismewetten aangenomen die ook het werk milieu- en landrechtenactivisten criminaliseren.”

Verantwoordelijkheid

Wat te doen? Volgens Billy Kyte hebben bedrijven zelf ook een verantwoordelijkheid. “Dat kan door vrijwillige afspraken tussen bedrijven, maar om echt wat te bereiken zijn internationale wettelijke verplichtingen nodig. Bijvoorbeeld door de zogenaamde Ruggie-principes bindend te maken.” Dit zijn principes voor bedrijven die aansluiten bij de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, opgesteld door speciaal VN gezant John Ruggie.

Verder moeten aan leningen voor ontwikkeling voorwaarden worden verbonden: straffeloosheid moet worden beëindigd. “Investeerders moeten pas met geld over de brug komen wanneer zaken van moord of bedreiging van activisten zijn opgelost en voor de rechter zijn gebracht”, vindt Kyte.

 

De vraag is of bedrijven en investeerders dat zonder druk van buiten zullen doen. Zogbi is daar niet zeker van. “Zelfs internationale platforms als de VN kiezen door intensieve lobby steeds meer de kant van het bedrijfsleven en weigeren de werkelijke oorzaken van milieuconflicten aan te pakken. Daarom is het van groot belang dat landrechten- en milieuactievoerders zich organiseren en dat wij ze daarbij zoveel mogelijk steunen, organisatorisch, juridisch en financieel. FoEI probeert daar via trainingen van onze lokale organisaties aan bij te dragen.”

Wrang genoeg is juist het toenemende verzet en bewustzijn dat je niet zomaar over je heen hoeft laten lopen, een van de redenen waardoor het aantal meldingen van repressie tegen land en milieurechtenactivisten toeneemt.